Voortplanting Flashcards
Wat gebeurt er met oestrogeen tijdens de puberteit?
Start pulsatiele secretie van gonadoreline ( GnRH-hypothalamus)
=> zet hypofysaire gonadotropinesecretie (FSH, LH) in gang
=> productie hormonen door ovaria
Gonadotropines stimuleren de ontwikkeling van de follikel
- FSH stimuleert oestrogeen secretie
- LH stimuleert ovulatie (mid-cyclus) en de daarop volgende secretie van progesteron door corpus luteum
Wat gebeurt er tijdens de menopauze met oestrogenen?
Stoppen van oestrogeen / progestageen secretie
Hoe werken oestrogenen?
- Binding met receptor in de kern
- Complex bindt met oestrogeen-responsieve elementen (“ERE”) in het DNA
- Dit leidt tot stimulatie/inhibitie van transcriptie (en dus eiwitsynthese) en translatie van hormoongereguleerde genen
- Oestrogeenreceptoren : hoofdzakelijk in
–>het vrouwelijk reproductief systeem (uterus, vagina, ovaria)
–>borst
–> hypothalamus
–> adenohypofyse
maar ook in andere weefsels zoals lever, nier, bot
Oestrogenen effecten
- Ontwikkeling van vrouwelijke geslachtsorganen, secundaire geslachtskenmerken en versnelde groei
- Proliferatie van het endometrium tijdens de folliculaire fase van de cyclus
- Ovulatie : rol in initiatie van LH / FSH pre-ovulatoire piek
- Negatieve feedback op gonadotropinesecretie behalve net vóór ovulatie
Wat zijn de bot-metabole effecten van oestrogenen?
- Inhibitie van botresorptie (inhibitie osteoclasten activiteit)
- Matige zout- en waterretentie
- Lipiden: stijging HDL, daling LDL, (stijging TG)
- Stijging van de coagulabiliteit met stijging van de concentratie van verschillende stollingsfactoren
POST MENOPAUZE: daling estradiol
- atrofie vaginale slijmvlies
- menopausale symptomen (warmte-opwellingen, depressie)
- osteoporose (stijging osteoclasten activiteit)
In werlke kader worden oestrogenen gebruikt?
hormonale substitutie en van behandeling van menopauzale klachten
anticonceptie
voorbereiding van embryotransfer
Wat doen progestagenen en wat is hun werkkingsmechanisme?
Regulatie van de secretie
Natuurlijk progestageen = progesteron => secretie door corpus luteum na de ovulatie
Werkingsmechanisme
Via binding met receptor in de kern, interactie met progesteron-responsieve elementen in DNA, waardoor expressie van gevoelige genen wordt gereguleerd
Wat zijn de effecten ban progestagenen?
- Inhibitie van de oestrogeen-geïnduceerde endometriale proliferatie en ontwikkeling van een secretoir endometrium, tijdens de luteale fase van de cyclus, protectie van geïmplanteerde bevruchte ei, inhibitie van uteriene motiliteit
- De abrupte daling van vrijstelling van progesteron uit het corpus luteum is de belangrijkste prikkel tot de start van de menstruatie
- Secretie van de endocervicale klieren vermindert en wordt taaier
- Ontwikkeling van de borstklier wordt matig bevorderd
- Inhibitie van gonadotropine secretie
- Thermogeen effect
Werkingsmechanisme van androgenen en anabole steroïden
- In de meeste receptieve weefsels is de actieve vorm (metaboliet) dihydrotestosteron, bekomen via het enzym 5a-reductase
- Testosteron en dihydrotestosteron binden met androgeenreceptor in de kern
- Complex bindt met responsieve elementen in DNA, waardoor expressie wordt gestimuleerd
Effecten van van androgenen en anabole steroïden
- Intra-uteriene differentiatie en ontwikkeling van mannelijke urogenitale tractus
- Ontwikkeling van mannelijke geslachtsorganen, secundaire geslachtskenmerken en versnelde groei
- Spermatogenese en rijping van de spermatozoïden
- Anabool effect met retentie van stikstof (o.a. toename van spiermassa en gewicht in puberteit)
- Stimulatie libido
Indicaties voor androgenen en anabole steroïden
Androgenen
- Substitutietherapie bij primair of secundair hypogonadisme bij de man
- Hypopituïtarisme
- Vertraagde groei en ontwikkeling bij verlate puberteit
- Erectiele dysfunctie door androgeendeficiëntie
Anabolica (nandrolon):
- Negatieve stikstofbalans, bv. na zware ziekten, traumata of chirurgische ingrepen: betwiste indicatie
Bijwerkingen van androgenen en anabole steroïden
- Cholestatische icterus
- Langdurige toediening: hoger risico op levercarcinoom
- Viriliserend effect bij de vrouw
- Vroegtijdig sluiten groeischijven bij kinderen
- stijging libido, testisatrofie, oligospermie, Na- en waterretentie
- Erythrocytose (verhoogde viscositeit bloed): risico op thrombo-embolie
- Toename prostaatvolume, progressie prostaatkanker
Waarop moet je opletten bij androgenen en anabole steroïden
Vaak misbruik bij atleten als doping
Doel: toename van spiermassa en kracht met verhoogd prestatie vermogen
Op basis van de beschikbare gegevens zijn er geen argumenten om testosteronsupplementen aan te bevelen bij mannen ouder dan 65 jaar
CI van androgenen en anabole steroïden
Prostaatcarcinoom
Zwangerschap
Hartdecompensatie
Ernstige leveraandoeningen
Welke anti-androgenen ken je?
cyproteron
Flutamide (bicalutamide, enzalutamide, palutamide, darolutamide)
Abirateron
cyproteron: werkingsmechanisme, effect, indicaties
Werkingsmechanisme
- Progesteronderivaat; antagonisme van androgeenreceptoren
- Progestageen effect op hypothalamo-hypofysaire as
Effecten
- Daling van FSH-, LH- en testosteronspiegels
- Inhibitie van spermatogenese, van groei van prostaat en van androgeen-gevoelige weefsels
Indicaties
- Hypersexualiteit bij de man
- Prostaatcarcinoom
- Transgenders
- Masculinisatie en hirsutisme bij de vrouw
- Idiopathische pubertas praecox bij beide geslachten
Welke associaties met cyproteron ken je? Waarvoor worden ze gebruikt?
De vaste associatie van cyproteron + ethinylestradiol wordt voorgesteld bij:
- uitgesproken hirsutisme bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd
- therapieresistente androgene acne bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd
- als anticonceptivum is deze associatie enkel te overwegen in geval van hirsutisme of therapieresistente acne
- voor het onderdrukken van de hormoonproductie bij transgender personen
opletten: hoog risico op tromboembolie
Flutamide (bicalutamide, enzalutamide, palutamide, darolutamide)
Werkingsmechanisme, effecten, indicatie, bijwerkingen
Werkingsmechanisme
Niet steroïdale producten; antagonisme van androgeenreceptoren
Geen progestagene eigenschappen
Effecten
Anti-androgeen effect, reflex stijging van FSH-, LH- en testosteronspiegels
Indicatie
Prostaatcarcinoom (vaak in associatie met gonadoreline analoog)
Bijwerking
Gynecomastie , verminderde libido, adynamie, depressie
Abirateron: werkingsmechanisme, effecten, indicatie
Werkingsmechanisme
Cyp17 (17α-hydroxylase) remmer: inhibeert androgeenproductie thv testes, bijnierschors, prostaattumorcellen
Effecten
Daling van testosteron, dihydrotestosteron, androsteendion en dehydroepiandrosteendion Toename mineralocorticoïden – natriumretentie, hypokaliëmie, hypertensie)
Indicaties
Gemetastasieerd prostaatcarcinoom (in combinatie met prednison of prednisolon om ACTH te onderdrukken)
Wat is Gonadoreline?
= LHRH = LRH = GnRH : stimuleert synthese en secretie van FSH en LH
Geef vb van gonadoreline analogen
Gosereline
Leuproreline
Triptoreline
Indicaties van gonadoreline analogen
Gosereline:
- Palliatieve behandeling van gevorderd prostaatcarcinoom
- Behandeling van gevorderde hormoondependente borstkanker bij pre- en perimenopauzale vrouwen
- Ovariële suppressie bij de jonge vrouw met borstkanker met hoog risico van recidief
- Endometriose en uteriene fibromen
Leuproreline:
- Palliatieve behandeling van gevorderd prostaatcarcinoom
Triptoreline:
- Ovariële stimulatie als voorbereiding op IVF
- Palliatieve behandeling van gevorderd prostaatcarcinoom Endometriose en uteriene fibromen
- Pubertas praecox
- Hyperseksualiteit bij de man
- Puberteitsremming bij adolescenten met genderdysforie
Gonadoreline-antagonisten voorbeelden
Ganirelix
Cetrorelix
Degarelix
Gonadoreline-antagonisten werkingsmechanisme
→ inhibitie van de gonadotropinesecretie (zonder initiële stimulatie)
→ om premature ovulatie te vermijden bij gecontroleerde ovariële stimulatie
Middelen bij vulvovaginale aandoeningen, welke aandoeningen hebben we gezien?
Vulvovaginale candidose
Bacteriële vaginose
Diverse middelen voor vaginaal gebruik
Vulvovaginale candidose behandeling
Azoolderivaten
Nystatine
Bacteriële vaginose behandeling
Clindamycine
Dequalinium
metronidazol
Diverse middelen voor vaginaal gebruik
Povidon-jood: antiseptische preparaten in het kader van chirurgische en obstetrische interventies
Welke vormen van anticonceptie ken je?
oestroprogestagene associaties
Progestagenen
IUD
Noodanticonceptie
Welke type preparaten ken je bij oestroprogestagene associaties
monofasisch
bifasisch
trifasisch
sequentiele
Hoe worden monofasische preparaten onderverdeeld
Eerste generatie
Tweede generatie
Derde generatie-anticonceptiva
Welke andere toedieningsvormen van oestroprogestagene associaties ken je behalve de pil?
Transdermaal: ethinylestradiol + norelgestromin
Vaginaal: etonogestrel +ethinylestradiol
oestroprogestagene associaties werkingsmechanisme
Belangrijkst: Onderdrukking van ovulatie via invloed op de hypothalamo-hypofysaire as (FSH- en LH-spiegels zijn onderdrukt, de sterke stijging van LH in het midden van de cyclus treedt niet op)
Bijkomend:
Cervixslijm wordt taaier en ondoorgankelijk voor spermatozoa Remming van de ontwikkeling van het endometrium
oestroprogestagene associaties bijwerkingen
- Gastro-intestinale stoornissen, chloasma, acne.
- Neiging tot depressie, prikkelbaarheid, libidovermindering, hoofdpijn, migraine.
- Water- en zoutretentie, gewichtstoename, mastodynie.
- Menstruele stoornissen amenorroe bij stoppen van de behandeling
- Reversibele verhoging van de bloeddruk, dyslipidemie, gestoorde glucosetolerantie.
- Verstoring van bepaalde testen van de schildklierfunctie en de hypothalamus-hypofyse-bijnieras, zonder klinische gevolgen
- Cardiovasculaire events vooral met de oestroprogestagenen met hoog oestrogeengehalte, bij rooksters en bij vrouwen boven de 35 jaar.
- Diepe veneuze trombose: hoger risico met de associaties die een derdegeneratie-progestageen (desogestrel, gestodeen), drospirenon, cyproteron of diënogest bevatten. De gegevens met de transdermale en vaginale toedieningsvormen tonen een gelijkaardig of hoger risico.
- Cholestase, icterus, benigne levertumoren.
Kankerrisico: licht verhoogd risico van borstkanker en van cervixkanker, en lichte verlaging van het risico van endometrium-, ovarium- en colonkanker. - Vroegtijdig sluiten van de groeischijven bij het kind
oestroprogestagene associaties contra-indicaties
- Aanwezigheid, antecedenten of hoog risico (bv. familiale antecedenten) van arteriële of veneuze trombo-embolie
- Borstcarcinoom of andere hormoondependente tumoren, of antecedenten ervan
- Coronaire of cerebrovasculaire aandoeningen, of antecedenten ervan
- Zwangerschap
- Migraine met aura
- Onverklaarde vaginale bloeding