Smitsjúkdómar og sýklasótt - Þórhalla Flashcards
1
Q
Resident flóra:
A
íbúarnir sem eru alltaf á staðnum
2
Q
Transient flóra:
A
íbúarnir sem koma og fara
3
Q
Pathogen:
A
pöddur sem valda sjúkdómi
4
Q
Varnir líkamans
A
- Hindranir (húð, slímhúð, bifhár í nefi, pH maga og legganga,
peristalsis, lengd urethra) - Ósértæk ónæmissvörun (átfrumur, neutrophilar)
- Sýkingarmerki: Calor/dolor/rubor/tumor
- Sértæk ónæmissvörun: Mótefnamyndun
5
Q
Kunna!!
A
Calor/dolor/rubor/tumor
6
Q
Sýkingargeta pöddu
A
Virulence - geta til að sýkja
7
Q
Viðloðun við yfirborð
A
adherence - getur verið erfitt að losna við þær
8
Q
Viðnám gegn lyfjum
A
resistance - ónæmi gegn sýklalyfjum
9
Q
ónæmisbæling
A
meðfædd/illkynja sjúkdómur
10
Q
Einkenni sýkinga
A
- Staðbundin: Calor, dolor, rubor, tumor, functio laesa
- Almenn: Hiti,hröð öndun, hraðsláttur, slappleiki, rugl, lágþrýstingur,
þurrkur, meðvitundarleysi - Blóð: Blóðleysi, hvítkornahækkun (stundum lækkun), sökkhækkun,
CRP
11
Q
hiti
A
> 38,3°C í rassi eða >37,8°C í munni
- Rassmæling marktækust (core temperature)
- Hiti lægstur á morgnana, hæstur seinni part eða að kveldi
- Hitajafnvægi ræðst af hitamyndun líkamans
(vöðvar, niðurbrot) og hitatapi til umhverfis - Stjórnað í undirstúku (hypothalamus);
haldið 37-38°C - Efni sem bakteríur seyta geta hækkað hita
(pyrogen) - Hiti alla jafna ekki hættulegur fyrr en >41°C
12
Q
FUO
A
Fever of unknown origin (líklegast bólgusjúkdómar og sýkingar)
13
Q
Lungnabólga
A
- Algengi 3-12/1000
- Hægt að flokka á ýmsa vegu
1. Meinvaldur: Baktería, veira, sveppur, ásvelging, eiturefni
2. Utanspítala/á spítala
3. Væg, miðlungi alvarleg eða alvarleg - Áhrifaþættir
1. Hýsill: Erfðir, hósti, bakflæði, ónæmiskerfi
2. Umhverfi: Reykingar, atvinna, búseta
3. Örvera: Tegund, virulence, sýklalyfjanæmi - Utanspítala: 60-80% bakteríur, 15-20% atýpískar, 10-15%
veirur
14
Q
Lungnabólga - einkenni, skoðun
A
Oft ansi ósértæk einkenni, einkum við
Mycoplasmasýkingu/a týpískar
lungnabólgur
- Klassísk: Hiti, hósti, mæði og uppgangur
- Stundum takverkur/verkur við djúpa innöndun
- Alls ekki alltaf hiti!
- Skoðun:
1. Lífsmörk,
3. Meðvitundarástand
4. Hlustun/bank
5. Húð
15
Q
Lungnabólga - Rannsóknir og meðferð
A
- rannsóknir
- Oft þarf engar frekari rannsóknir – klínísk greining!
- Súrefnismettun
- Hrákasýni í ræktun
- Blóð: Sýkingaprufur, mycoplasma, blóðræktun ef hiti og hrollur, e.t.v.
blóðgös - Þvag: Pneumokokkaantigen, Legionellaantigen
- Myndgreining: Rtg – þarf ekki alltaf
- Meðferð
- Leggja þarf mat á alvarleika veikinda
- CURB-65 – Confusion – Urea/kreatinin – Respiratory rate/Öndunartíðni – Blood
pressure/Blóðþrýstingur og aldur - Þörf á innlögn?
- Stuðningsmeðferð
- Vökvi, verkjalyf, súrefni
- Sýklalyf
- Innlögn og iv sýklalyf við alvarlegar sýkingar
16
Q
Bakteríu sýkingar í húð
A
- Heimakoma (Erysipelas og cellulitis)
- Kossageit (impetigo)
- Hársekkjasýkingar (folliculitis)
17
Q
Heimkoma - Erysipelas
A
- „St. Anthony ́s fire“
- Mjög rautt
- Kemur skyndilega
- Ekki tengsl við sár eða húðrof
- Skörp skil og brúnir (ólíkt Cellulitis)
- Meinvaldur: Beta-hemolytiskir streptokokkar
- Meðhöndlun: Sjá cellulitis
18
Q
Kossageit - impetigo
A
- Algengast í börnum (2-5 ára)
- Fremur grunn sýking í epidermis með blöðrumyndun
- Bakteríur: Staphylococcus aureus og streptococcus
- Bullous/stórar blöðrur vs nonbullous form
1. Nonbullous mun algengara, dæmigert gulleitt hrúður - Myndast þar sem rof er á húð (sár, herpes)
- Bráðsmitandi
- Meðferð:
1. Staðbundið: Krem (Fucidin, Altargo)
2. Dreift: Töflumeðferð (Keflex, Staklox) ef komin er hiti hjá börn
19
Q
Folliculitis
A
- Sýking í hársekkjum, alla jafna grunn og sársaukalaus
- Staph aureus algengasti sökudólgurinn
- Jafnar sig venjulega án meðferðar, stundum þarf krem
- Dýpri sýkingar valda roða og bólgu; þurfa töflumeðferð
- Hot tub folliculitis: Smit af Ps. aeruginosa, þarf almennt ekki meðferð
nema um ónæmisbælingu sé að ræða, fólk verið í heitum potti
nokkrum dögum áður - Furuncle: dýpri sýking, kýli (abscess)
- Carbuncle: Furuncle í nokkrum hársekkjum, samsafn
20
Q
Veirusýkingar í húð
A
- Herpes Simplex
- Hlaupabóla
- Herpes Zoster
- Vörtur
21
Q
Frauðvörtur
A
- Veirusýking í húð
- Hjá börnun undir 10 ára aldri
- Orsakavaldur er molluscum contagiosum veira
- Smit getur átt sér stað á eftirfarandi hátt:
- Húð í húð snerting. Bæði hjá sama einstakling og við aðra.
- Óbein snerting, t.d. með því að deila handklæðum
- Smit frá einu svæði til annars t.d. með því að klóra sér
- Við kynmök hjá fullorðnum
- Einkenni
- Litlar glansandi bólur á húð.
- Oft margar saman á sama stað.
- Stærð frá 1-6 mm.
- Bólurnar, er hvítar, bleikar eða ljósbrúnar oft glansandi.
- Oft dæld í miðjunni.
- Ef þær eru kreistar þá tæmist út hvítur, massi sem svipar til kotasælu.
22
Q
Hvað er sýklasótt?
A
- Sýklasótt(e.sepsis) er lífshættuleg truflun sem verður á
starfsemi líffærakerfa vegna sýkingar - Eru reglulega gefnar út klínískar leiðbeiningar varðandi
meðhöndlun einstaklinga með sýklasótt til reyna að minnka
dánartíðni - Fyrst gefnar út árið 2004 en árið 2002 fór fram í
sýklasóttarherferð (e.Surviving Sepsis Campaign) - Endurskoðaðar á fjögurra ára fresti
- Nýjustu leiðbeiningarnar frá 2021
23
Q
Hjúkrun við sýklasótt
A
- Sem hjúkrunarfræðingur á bráðamótttöku og gjörgæslu hef
ég kynnst því hvað skjót og fagleg vinnubrögð skipta miklu
máli þegar mikið veikir sjúklingar með sýklasótt eiga í hlut - Þurfa hjúkrunarfræðingar að vera vel vakandi fyrir
einkennum, fylgjast vel með lífsmörkum og grípa
fljótt inní því dánartíðnin þessara einstaklinga er há og
einkenni þarf að meðhöndla fljótt og örugglega - Nauðsynlegt er að semja skriflega verkferla fyrir
hjúkrunarfræðinga svo einstaklingar með sýklasótt fái þá
þjónustu sem þeim ber skjótt og örugglega.
24
Q
Skilgreining á sýklasótt
A
- Sýklasótt/sepsis ef staðfestur er sterkur grunur um
sýkingu og bólgusvar er til staðar - Svæsin sýklasótt/severe sepsis, líffærabilun eða
skert blóðflæði -dottið út - Sýklasóttarlost/septic shock sem
fylgir blóðþrýstingsfall vegna blóðeitrunar þrátt
fyrir ríkulega vökvagjöf í æð
25
Q
Uppruni sýkingar er þekktur
A
- Ef uppruni sýkingar er ljós er sýklalyfjameðferð miðuð
að þekktum uppruna - Dæmi: Líffærakerfi
- > Þvagvegasýkingar
- > Sýklalost upprunnið í þvagvegum (Urosepsis)
26
Q
Líffærakerfin hægt að fá sýkingar allstaðar
A
- Miðtaugakerfi
- Kviðarhol
- Öndunarfæri
- Húð / mjúkvefir
- Bein og liðir
- Þvagvegir
- Hjarta- og æðakerfi
27
Q
Uppruni sýkingar er óþekktur
A
- Mikilvægt er að taka ítarlega sjúkrasögu og framkvæma nákvæma
líkamsskoðun til að reyna að komast að uppruna sýkingar. - Í einstaklingum þar sem uppruni sýkingar er óviss er nauðsynlegt
að hafa eftirfarandi í huga: - Algengustu orsakavaldar blóðsýkingar á Íslandi sem á sér
uppruna utan heilbrigðisstofnana eru: - E. coli
- S. aureus
- S. pneumoniae
- K. pneumoniae
- Enterokokkar
- Hafið í huga N. meningiditis og S. pyogenes (t.d.
hnakkastífni, húðblæðingar, útbrot, hálsbólga,
erythroderma eða blóðþrýstingsfall). - Hafið í huga möguleika á yfirþyrmandi streptokokka og
staphylokokka sýkingum (toxic shock syndrome af
völdum streptococcus eða staphylococcus) - Íhugið hjartaþelsbólgu hjá einstaklingum sem nota
vímuefni um æð - í línusýkingum/íhlutir
- Hjá einstaklingum eftir tanndrátt
- Íhugið sýkingu með ónæmum (t.d. MÓSA) eða
fjölónæmum bakteríum (t.d. ESBL-myndandi) hjá
sjúklingum sem verið hafa á sjúkrahúsi erlendis, eða eru
þekktir berar slíkra baktería.
28
Q
Uppruni sýkingar er óþekktur - sýklalyfjameðferð
A
- Ampicillin 2-3g á 6 klukkustunda fresti í æð
- Cloxacillin 2 g á 6 klukkustunda fresti í æð
- Gentamycin 5-7 mg/kg á 24 klukkustunda fresti í æð
- Aðlaga þarf skammta gentamycin við skerta nýrnastarfsemi og hjá
sjúklingum með bruna eða mikinn kviðarholsvökva. Gefið
gentamycin ekki lengur en í 2 daga án endurmats eða samráðs við
ráðgefandi smitsjúkdómalækni . Aðlagið sýklalyfjaval að niðurstöðu
næmisprófa
Sýklalyfjameðferð ef penicillinofnæmi
* Ef saga um beta-lactam ofnæmi sem er ekki alvarlegt,
þ.e. ekki bráðaofnæmi þá gefa Ceftriaxone 2g einu sinni
á sólarhring í æð
Ef alvarlegt ofnæmi fyrir beta-lactam lyfjum, þ.e.
bráðaofnæmi:
* Vancomycin 20 mg/kg í byrjunarskammt, síðan 15
mg/kg á 12 klst fresti (hafið breytta skömmtun í
nýrnabilun í huga)
OG
* Gentamycin 5-7 mg/kg á 24 klukkustunda fresti í æð.
29
Q
Miðtaugakerfissýkingar
A
- Heilahimnubólga
- Ígerð í heila
- Fyrirbyggjandi lyfjagjöf við meningókokkum
- Heilabólga af völdum veira
30
Q
Heilahimnubólga
A
- Af völdum baktería
- Algeng einkenni heilahimnubólgu eru hiti, höfuðverkur, stífleiki í hálsi,
ljósfælni og breyting á meðvitundarástandi. - Um leið og grunur um heilahimnubólgu af völdum baktería vaknar:
- Sýklalyf / sykursterar eins fljótt og unnt er.
- Blóðræktun (2 sett) og mænuástunga
- Bíðið EKKI með að gefa sýklalyf ef töf verður á mænuástungu (t.d. þörf á
tölvusneiðmynd) en ávallt á að vera hægt að draga blóðræktanir fyrir gjöf
sýklalyfja. - Í eftirfarandi tilfellum er tölvusneiðmynd af höfði ráðlögð fyrir mænuástungu:
- Nýr krampi (<7 dögum)
- Bjúgur í sjóntaug (papilledema)
- Skert meðvitundarástand
- Staðbundin brottfalls einkenni frá taugakerfi
31
Q
Kviðarholssýkingar
A
- Clostridium difficile iðrasýking (clostridium difficile
infection) - Kviðarholssýking
- Botnlangabólga (appendicitis)
- Gallblöðrubólga /gallgangasýking (cholecystitis 7
cholangitis) - Ristilpokabólga (diverticulitis)
32
Q
öndunarfærasýkingar
A
Lungnabólga
33
Q
Þvagvegasýkingar
A
- Einkennalaus bakteríumiga (Asymptomatic bacteriuria)
- Blöðrubólga (Cystitis)
- Nýrnasýking (Pyelonephritis)
- Sýklalost upprunnið í þvagvegum (Urosepsis)
- Hvekkbólga (Prostatitis)
- Eistnalyppu- og eistnabólga (Epididymitis/Orchitis)
- Þvagvegasýking í einstakling með inniliggjandi
þvaglegg (Catheter-associated UTI) - Þvagvegasýking á meðgöngu (UTI in pregnancy)
34
Q
Húðsýkingar
A
- Heimakoma (Erysipelas) - Vægt form (töflumeðferð)
- Heimakoma (Erysipelas) - Alvarlegt form
(töflumeðferð) - Drepmyndandi húðsýkingar (Necrotizing fasciitis)
- Mannabit
- Dýrabit (kettir & hundar)
- Húðsýkingar einstaklinga sem nota vímuefni um æð
35
Q
Sepsis 6 innan klukkustundar
A
- Súrefnismeðferð (stefnt að mettun 94-98% eða 88-
92% hjá sjúklingum með langvinnan lungnasjúkdóm. - Vökvi í æð, a.m.k. 500 ml 0.9% NaCl á fyrstu
klukkustund. - Blóðræktanir og taka sýna í ræktun frá viðeigandi
stöðum. - Hefja gjöf sýklalyfja í æð, skv. leiðbeiningum.
- Mæla laktat.
- Meta þvagútskilnað, íhugið uppsetningu þvagleggs í
völdum sjúklingum
36
Q
Leiðbeiningar 2021
A
- 2021
- 30mL/kg RA fyrstu 3 klst., ekki 0.9%NaCL
- Gefa pressora t.d noradrenalín sem dregur
saman útlægar æðar, má gefa í t. vena cubita í
olnbogabót undir 6 klst þangað til komin er
CVK leggur, halda MAP yfir 65mm Hg - Ekki lengur ráðlagt að gefa C vítamín í
háum skömmtum I.v. - Ráðlagt að gefa I.v corticosteroids hjá þeim
sjúklingum sem eru á pressorum/æðavirkum
lyfjum - Hjá fullorðnum er mælt með eftirfylgni og mati
á líkamlegri og vitrænni getu ásamt andlegri
líðan
37
Q
Post sepsis syndrome
A
- vöðvaslappleiki
- þreytta
- kyngingarörðuleikar
- óskyr hugsun
- einbeitingarskortur
- minnisleysi
- þunglyndi og kvíði
- svefnvandi
38
Q
FLÆÐIRIT - áhættuþættir
A
- Ónæmisbæling
- Aðskotahlutur, t.d. gangráður
- Nýleg aðgerð
- Saga um hita eða kölduköst
- Húð: Netjubólga, sár
- Þvag: Sviði, tíðni, lykt
- Kviður: Verkir, lífhimnuerting
- Brjóstkassi: Hósti, mæði
- Taugakerfi: Hnakkastífleiki, höfuðverkur
39
Q
FLÆÐIRIT - gul sklimerki?
A
- Öndunartíðni <10 eða ≥25/mín.
- Púls ≤50 eða ≥120/mín.
- Hiti ≤35,5 eða ≥38,5°C
- Systoliskur bþ ≤100 mmHg
- Breytt meðvitundarástand
- SpO2 <95%
