Næring fólks með sjúkdóma í meltingarvegi - Elinborg Flashcards

Question

Ristilstóma - colostomy

Answer 1

 Mikilvægt að borða hollan og næringarríkan mat – Ekki þörf á sérfæði  Fyrst eftir aðgerð er æskilegt að forðast: – Appelsínur, greipaldin, mandarínur, sítrónur og hýði af eplum – Þurrkaða ávexti – Hrátt grænmeti s.s. spergilkál, hvítkál, rófur (salatblöð eru í lagi) – Maískorn, poppkorn, heilar hnetur, möndlur og fræ (fínmalað er í lagi) – Gróft brauð með kjörnum, fræjum og rúsínu

Answer 2

 Aukin þörf fyrir vökva og sölt – ½ L meira af vökva * Meira ef það er mikið flæði í stóma – 1 tsk meira af salti  Mikilvægt að borða hollan og næringarríkan mat – Ekki þörf á sérfæði  Fæða getur haft áhrif á áferð og magn hægða  Einstaklingsbundið mataræði

Answer 3

* Bráð nýrnabilun – acute kidney injury (AKI) – varir <7 daga – acute kidney disease (AKD) – varir í 7 daga til 3 mánuði * Langvinn nýrnabilun – chronic kidney disease (CKD) – Varir í meira en 3 mánuði * Lokastigsnýrnabilun – end-stage renal disease * Nýrnasteinar – kidney stones

Answer 4

* Sykursýki * Háþrýsingur * Endurteknar sýkingar í nýrum * Æðasjúkdómar * Alvarleg ofþornun * Alvarleg blóðsýking * Aukaverkun skurðaðgerðar eða alvarlegra veikinda/slyss * Lyf (t.d. verkja- og bólgueyðandi lyf) * Fæðubótarefni * Sjúkdómar í þvagleiðurum – Endurteknir nýrnasteinar – Þvagteppa * Bólgusjúkdómar – IgA nýrnamein – Rauðir úlfar (systemic lupus erythematosus) * Ættgengir sjúkdómar eða fæðingargallar – Blöðrunýru * Sjúklegt niðurbrot vöðva – rhabdomyolysis * Krabbamein

Answer 5

* Mæling á nýrnastarfsemi – Blóðprufa: mælt kreatínín (niðurbrotsefni vöðva) * Gaukulsíunarhraði (gsh eða gfr) er reiknaður út frá kreatíníni í blóði – tekið tillit til aldurs og kyns. – Þvagprufa: mælt prótein í þvagi – Ýmsar aðrar rannsóknir: myndgreining, ómun, nýrasýnataka o.fl. * Gaukulsíunarhraði þarf að vera endurtekið lækkaður í um 3 mánuði

Answer 6

* Heilbrigð nýru fyrir veikindi * Næringarástand – Mikið lystarleysi – Mikið niðurbrot – Tap á vökva með uppköstum, niðurgangi, um sár eða með svita. * Meðferð – Oft gjörgæslumeðferð – Oft skilunarmeðferð * Hefðbundin * Daglega * Allan sólarhringinn

Answer 7

* Þurfa oft næringu um slöngu eða í æð * Próteinþörf breytileg eftir sjúkdómsástandi – Ekki í skilun: 0,5-0,8 g/kg – Í skilun: 1-2 g/kg – Í samfelldri skilun: 1,5-2,5 g/kg – Í stöðugu ástandi áður en nýrnastarfsemi kemst í eðlilegt horf er þörfin a.m.k. 0,8-1 g/kg * Orkuþörf 25-40 kcal/kg * Mikilvægt að fylgjast með söltum og vökvajafnvægi – Oft aukin vökvaþörf v/hita, niðurgangs eða sára – Oft þörf á takmörkun á söltum (natríum, kalíum og fosfa

Answer 8

* Tíðni langvinnrar nýrnabilunar á vesturlöndum er um 5-10% * Úrgangsefni hækka í blóði – Kreatínín (50-90 umól/L) – Urea (3,1-7,9 mmól/L) – Kalíum (3,5-5,0 mmól/L) – Fosfat (0,85-1,5 mmól/L) * Vökvi safnast fyrir í líkamanum – Mikið salt (hækkað natríum) eykur vökvasöfnun – Erfiðari stjórnun á blóðþrýsting

Answer 9

* Fyrir skilun – Lyfjameðferð – Næringarmeðferð * Skilun – lyfjameðferð og næringarmeðferð heldur áfram, oft með breyttum áherslum – Blóðskilun: 3x í viku, 3-5 klst í senn – Kviðskilun: 7 daga vikunnar * Ígræðsla – Nýra frá ættingja eða vini – Nýra frá látnum gjafa 10

Answer 10

* 3 daga vikunnar * 3-4 klst í senn * Helstu næringarvandamál − Vannæring − Mikil saltneysla − Mikil vökvatekja − Hækkað kalíum − Hækkað fosfat * Æskileg þyngdaraukning á milli skilana er <1 kg/dag

Answer 11

* Daglega – 4-5x yfir sólarhringinn (CAPD) EÐA – Yfir nóttina með aðstoð vélar (APD) * Úrgangsefni úr blóði flæða úr háræðum í lífhimnunni í skilvökvann í kviðarholi. * Helstu næringarvandamál: – Vannæring – Offita (sykur í skilvökva) – Há blóðfita (þríglýseríðar) – Hægðatregða – Hækkað fosfat

Answer 12

* Almennt fæði skv. ráðleggingum embættis landlæknis – Aukin próteinþörf fyrstu 4-6 vikurnar eftir aðgerð – 1,2-1,5 g/kg – Áhersla á hreinlæti v/ónæmisbælandi lyfja ævilangt * Forðast hrátt kjöt og fisk og ógerilsneidd matvæli * Forðast greip og granatepli * Hafa í huga v/sterameðferðar – Auknar líkur á offitu – Auknar líkur á sykursýki

Answer 13

* Próteinskert fæði – 0,6-0,8 g/kg – Til að hægja á framgangi sjúkdómsins – Minnka úrgangsefni í blóði * Krea * Urea * Eftirlit með söltum í blóði – Natríum – Kalíum – Fosfat * Eftirlit með næringarástandi – Næringardrykkir – Lystarleysi algengt

Answer 14

* Eðlilegt próteinmagn – 1-1,2 g/kg – Tap á amínósýrum í skilunarvökva * Eftirlit með vökvainntöku – 1000 ml/dag + vökvi sem samsvarar þvagmagni * Eftirlit með söltum í blóði – Natríum – Kalíum – Fosfat * Í sumum tilvikum orkuskerðing – Kviðskilunarvökvinn inniheldur sykur

Answer 15

Ráðleggingar miðast við þyngd, fyrri próteinneyslu og ástand nýrna. – 0,6-0,8 g/kg (miðað við kjörþyngd) * Takmörkun á mjög próteinríkum fæðutegundum – Mjólk og mjólkurmat – Kjöti og fiski – Eggjum og baunum

Answer 16

* Takmarka mikið saltan mat eins og ýmsar unnar matvörur og tilbúinn mat. * Nota ekki salt við borðið. * Nota ekki bæði blönduð krydd/kraft og salt. * Forðast saltað nasl. * Nota saltlaust krydd eins og grænt krydd, paprikuduft, karrý, laukduft o.þ.h.

Answer 17

* Forðast banana, þurrkaða ávexti og hreina ávaxta- og grænmetissafa * Takmörkun á ávöxtum og grænmeti * Takmarka hnetur, möndlur, súkkulaði, kakó, lakkrís og maltöl * Takmarka mjólkurmat * Forðast kartöfluflögur og franskar kartöflur * Hægt er að gefa lyf til að lækka kalíum í blóði þegar þörf er á

Answer 18

* Próteinríkt fæði er einnig fosfatríkt * Takmörkun á osti, mjólk og mjólkurmat * Fosfatrík aukefni í unnum matvælum – kóladrykkir * Borða heitan mat 1x á dag * Lyf: – Fosfatbindarar teknir með máltíðum * Takmarka: – Egg, súkkulaði, hnetur/möndlu

Answer 19

* Einstaklingsbundið hve mikið má drekka. * Viðmið: 1000 ml/dag + vökvi sem samsvarar þvagmagni * Því meiri saltneysla því þyrstari. * Nota lítil glös/bolla. * Nota klaka til að svala þorstanum. * Súpur, grautar, búðingar og sósur eru vökvi.

Answer 20

– Renilon 7,5

Answer 21

– Renilon 4,0 – Djúsdrykkir * Juice style (meiri vökvi)

Answer 22

– 50 eða 60 g prótein – 0,5-0,7 g prótein/kg (miðað við kjörþyngd) – 30-35 kcal/kg/dag

Answer 23

– U.þ.b. 1,2 g/kg prótein – 30-35 kcal/kg/dag – 2000 mg natríum, 2000 mg kalíum, 800 mg fosfat

Answer 24

* Léleg matarlyst – Lítill skammtur af orkubættu fæði – Forðast mjólk sem drykk – % mjólkursúpur, mjólkurgrautar, súrmjólk, jógúrt o.þ.h.

Answer 25

* Drekka vel – a.m.k. 2-2,5 L/dag – Þvagmagn 2-2,5 L/dag * Salt í hófi * Auka ávaxta- og grænmetisneyslu * Nota magrar mjólkurvörur * Auka trefjaneyslu * Þyngdarstjórnun – Ef ofþyngd – hæfilegt þyngdartap um 2-4 kg/mánuði * Próteinmagn í hófi – 0,8-1 g/kg * Takmarka oxalatríkar fæðutegundir – Rabbarbari, spínat, rófur, súkkulaði, hnetur, möndlur, te og túrmerik

Answer 26

* Sítrat - Myndar efnasamband við kalk í þvagi – talið minnka líkur á steinamyndun * Kalk - dregur úr frásogi á oxalati – Áður ráðlagt að minnka kalkneyslu – kalksteinar – Of lítil kalkneysla eykur líkur á steinamyndum * Oxalat - Ekki verið hægt að sýna fram á að aukin oxalat neysla auki líkur á kalsíum-oxalat steinum (misjafnt frásog frá mismunandi mat) * Prótein – mögulega munur á tegund próteina – Helmingi minni líkur á nýrnasteinum hjá þeim sem borða grænmetisfæði * C-vítamín – aukin framleiðsla á oxalati – Þarf háa skammta af C-vítamíni >1,5 g/dag til að auka líkur á steinamyndun * B6 vítamín – tekur þátt í niðurbroti á oxalati