Nýru og þvagfæri - Jóhanna M.O. Flashcards
1
Q
Strafsemi nýrna
A
- Framleiða frumþvag
- Stjórna samsetningu vessa líkamans
- stjórna blóðþrýsting
- skilja út úrgangsefni
- Framleiða erythropoietin
- Umbreytir D-vítamíni
2
Q
Einstaklir hlutar nýrna
A
Hafa ákveðin hlutverk
Juxtaglomerulat apparatus
Er partur af glomeruli á milli distal convoluted tubulu og glomerular afferent arteroile
Seytir renín inn í arteriolar kerfið
Renín örvar angiotesiongen sem leiðir af sér
- Angiotensin I
- Angiotensin II
Hækkar blóðþrýsting með því að herpa saman æðarnar
Eykur losun aldosterons
3
Q
Hreinsunar hæfni nýrna
A
- Blóðflæði 1200 ml/mín
- Creatin clearance 70-1350ml/min
- Mælt með þvagrannsókn
1. Frostmark í þvagi
2. Eðlisþyngd
3. Water deprivation test - Creatin aðalega frá vöðvum
- Mælt með eftirfarandi hætti
1. Serum styrkur creatins
2. Clerance í nýrum
3. eGFR 125 ml/mín
4
Q
Nýrnasjúkdómar
A
- Ekki alltaf ljós einkenni frá nýrum
- Hækkaður blóðþrýstingur
- Bjúgur
- Blóðleysi
- Beinkröm
- Blóð í þvagi
- Verkir
5
Q
Rannsóknir
A
- Þvagrannsókn
- Blóðrannsókn
- Myndgreining
- CT
- MRI
- Ómskoðun
- Speglun
- Nýrnabiopsia
6
Q
Röntgenrannsóknir
A
- IV urografia / pyelografia
- Blöðruspeglun, þá er litarefni sprautað upp í þvagblöðruna
- Angiografia á nýrum skuggaefni sprautað inn um legg í arteria renalis, getur gefið góða mynd af þrengingum eða æxlisvexti
- CT rannsókn af nýrum mikið notuð
7
Q
Vandamál frá þvagfærum
A
- Sýkingar í þvagfærum
- Nýrnasteinar
- Þrengsli í þvagfærum
- Erfiðleikar við stjórn á þvaglátum
- Vandamál frá blöðruhálskirtli
8
Q
Þvagfærasýkingar
A
- Algengustu sýkingar hjá fólki
- Mikilvægt að meðhöndla einkenni
- Greina áhættuþætti
- Ákveða meðferð
- Ráðleggja matarræði
*Hvítblóðkorn í þvagi - Bólga í þvagrás
- Bakteríur
1. Miðbunuþvag
2.Ef bakteríur yfir 100.000/ml þá þvagfærasýking
3. Stundum tekið þvagsýni beint úr blöðru
9
Q
Hvar eru þvagfærasýkingar algengastar
A
Algengastar í neðri hluta þvagfæra
1. Þvagrás
2. Þvagblaðra
3. Blöðruhálskirtill
10
Q
Smitleið / upptök
A
- Bakteríur frá ristli
1. E.coli
2. Proteus
3. Enterococcar - Aukin áhætta
1. Hjá þeim sem eru með innliggjandi þvaglegg
2. Skerta blöðrutæming
3. Rýrnun, galli í þvagrás
11
Q
Algengar orsakir
A
- Mikið af sýklum við neðrihluta þvagrásar
- Erfiðleikar við þvaglosun
1. Stækkun á prostata
2. Bakflæði til nýrna
3. Neurogen blaðra
12
Q
Hvort eru neðri þvagfærasýkingar algengari hjá KK eða KVK?
A
Sýkingar í neðrihluta þvagfæra eru algengari hjá konum en körlum
13
Q
Upplýsingasöfnun - þvagfærasýking
A
- Fyrri saga um þvagfærasýkingar
- Útlit þvags og breyting á þvaglátum
- Mæla hita og BÞ
- Meta verki
- Önnur einkenni
- Þvagsýni
14
Q
Einkenni þvagfærasýkingar
A
- Tíð þvaglát
- Sviði við þvagrás
- Verkir ofan lífbeins
*Gruggugt þvag
15
Q
Meðferð þvagfærasýkingar
A
- Ríkuleg vökvainntekt
- Sýklalyf
- Meðhöndala undirliggjandi sjúkdóma
16
Q
Hjúkrunarmeðferð - Greining: hætta á vökvaójafnvægi
A
- Sýking
- Stuðla að ríkulegri vökva inntöku
- Vökvaskrá.
- Sýklalyf
- Fræðsla
17
Q
Endurteknar þvagfærasýkingar
A
- Nokkuð algengar
- Léleg tæming blöðru
- Endurteknar sýkingar í nýrum
- Æxli
- Steinn
- Ónæmi fyrir sýklalyfjum
- Tíðahvörf
18
Q
Þvagleggur - þvagfærasýking
A
- Meta þörf fyrir inniliggjandi þvaglegg
- Inniliggjandi þvagleggur er opin leið fyrir bakteríur
- Meta aðra möguleika. S.s. tappa af þvagi
- Fylgjast með skráning íhluta.
19
Q
Hvenær er þvagleggur mikilvægur?
A
- Hindrun á flæði þvags
- Aðgerðir á þvagfærum
- Nákvæm mæling á þvagútskilnaði
- Þvagtregða
- Blöðruþjálfun
- Hindra uppsöfnun á þvagi
- Lyfjagjafir
20
Q
Eðlilegt þvagmagn
A
Magn 0.8- 2.0 lítrar á dag
0,5ml/kg er ALGJÖRT lágmark!!
21
Q
Óeðlilegt þvagmagn
A
- Oliguria - Of lítið þvag til að losa líkamann við úrgangsefni (100-400ml /sólarhring)
- Anuria Mjög lítið þvag( >100ml /Sólarhring)
- Polyuria - flóðmiga aukið þvagmagn, sést oft í nýgreindri sykursýki (upp í 8L á dag)
22
Q
Proteinurea
A
- Magn próteins í þvagi yfir eðlilegum mörkum
- Eðlilegt magn er undir 150 mg á dag ( 0.15 g)
- Ef prótein magn í þvagi er á bilinu 0.15 -2.5 g. þá getur orsökin verið eftirfarandi
1. Þvagfærasýking
2. Krónískur nýrnasjúkdómar
3. Sótthiti
4. Mikil áreynsla
5. Bence-Jones protein
23
Q
Hver er líklega orsökin ef próteinmagn í þvagi fer yfir 2,5g á dag?
A
- Ef mjög mikið magn próteina yfir 2,5g á dag þá er orsökin glomerular sjúkdómar
1. Bólga í Glomerular
2. Hematuria
24
Q
Hematuria / blóðmiga
A
- Alvarlegt ástand og þarfnast alltaf rannsóknar
- Staðfesta uppruna blóðs
- Oftast sjáanlegt
- Geta einnig verið væg/óljóseinkenni
25
Q
Uppruni blóðs í þvagi
A
- Prostata/ þvagblaðra
- Æxli í nýrum
- Glomerulonephritis
- Háþrýstingur
- Septisct ástand sjúklings
- Lupus
- Blöðrunýru
- Áverki á þvagblöðru eða nýru
- Sýking
26
Q
Glomerulonephritis
A
- Oft vegan Streptococcasýking t.d. af völdum hálsbólgu
- miklum útbreiddum bjúg vegna vatns og salts ójafnvægi, oft mikill þroti í andliti. önnur einkenni algeng s.s.
- Háþrýstingur
- Breyting á þvagi t.d. hematuria, próteinurea
- Óþægindi í nýrnastað
- Gengur yfir á 10-14 dögum
- Bólga í háræðum nýrans vegna
- Mótefnafléttur setjast að þar og mynda bólgu
- Mótefni setjast í antigen sem hafa sest í glomeruli
- Mótefni gegn mótefnavökum í glomeruli valda bólgu
27
Q
Upplýsingasöfnun - nýrnasjúkdómar
A
- Nýleg veikindi
- Breyting á þvagi og þvaglátum
- Sama hjúkrunargreining sett fram og í þvagfærasýkingu.
- Hjúkrun
1. Vökvajafnvægi
2. Vigta sjúkling reglulega
3. Fylgjast með lífsmörkum
4. Minka prótein í fæði
5. Hindra frekari sýkingu
6. Fræða jafnóðum
28
Q
Nephrotic syndrome
A
- Mikil proteinurea
- Mikill bjúgur
- Lágt hlutfall póteina í serum (lekur út úr kerfinu)
- Oft vökvasöfnun í brjóstkassa og/eða kvið
- Hækkun á lipoproteini og kólesteróli í plasma
29
Q
Meðferð við Nephrotisk syndrome
A
- Meðhöndla undirliggjandi sjúkdóma
- Þvagræsilyf
- Takamrka inntöku á salt
- Takmarka vökvainntekt
30
Q
Nýrnasteinar
A
- Finna orsök
- Meta áhættuþætti
- Greining felur í sér MRI rannsókn með skuggaefni
- Einkenni oft nokkuð sterk
- s.s. verkir, slappleiki, sársauki við þvaglát
- Þarfnast læknisfræðilegrar meðferðar
1. Konservativ
2. Lyfjameðferð
3. Nýrnasteinar brotnir utanfrá
4. Skurðaðgerð
31
Q
Hjúkrunarmeðferð - nýrnasjúkdómar
A
- Hjúkrunargreiningar
1. Hætta á vökvajafnvæi
2. Sýking
3. Verkir - Við hjúkrun/ummönnun
- Reglulegt verkjamat, styrkur og staðsetning verkja
- Sýkingarvarnir
- Viðhalda þvagútskilnaði
- Kvíðameðferð
- Fræðsla.
32
Q
Þvagtregða - upplýsingasöfnun
A
- Þvagvenjur
- Verkir/ óþægindi við þvaglát
- Aukin þvagláta tilfinning
- Meta vökva inntekt
- Útlit þvags
- Meta stærð blöðru
33
Q
Þvagtregða - hjúkrunarmeðferð
A
- Koma í veg fyrir skaða á þvagblöðru
- Tappa af þvagi
- Innliggjandi kateter
- Fræðsla
34
Q
Þvagleki
A
- Falið vandamál
- Algengt hjá bæði konum og körlum
- Hefur verulega neikvæð áhrif á lífsgæði
- Er truflun á þvaglátareflex
- Mismunandi ástæður
1. Bráða þvaglaát /Urge nær ekki að halda í sér
2. Stress, leki við t.d. hósta og áreynslu
3. Overflow leki þegar blaðran fyllist
4. Stafrænn /functional lekur, nær ekki á wc
35
Q
Þvagleki - upplýsingasöfnun
A
- Tíðni, orsakir, aðstæður
- Sársauki við þvaglát
- Útlit þvags, lykt
- Magn þvags
- Áhrif á ADL
- Saga t.d. Tíðar sýkingar
36
Q
Þvagleki - hjúkrunarmeðferð
A
- Blöðruþjálfun
- Hjálpartæki
- Húðvernd
- Fræðsala
- Líkamsrækt
37
Q
Nýrnaskjóðubólga / pyelonephritis - einkenni
A
- Hár hiti 38- 40
- Lendarverkur
- Sviði/ óþægindi við þvaglát
- Hækkun á hvítumblóðkorunm
- Bakteríur ræktast í þvagi
38
Q
Nýrnaskjóðubólga / pyelonephritis - meðferð
A
- Sýklalyf gefin í eina til tvær vikur
- Blóðstatus (meta áhrif meðferðar)
- Gerðar blóðræktanir ef hiti yfir 38
- Ef endurtekinköst ómskoðun, CT af nýrum
39
Q
örvefsmyndun í nýrum
A
- Eftir endurteknar þvagfæra sýkingar
- Bakflæði frá þvagblöðru
- Blóðskilunarsjúklingar
- Hætta á að nýrað verði óstarfhæft með tímanum
40
Q
Örvefsmyndun í nýrum - einkenni
A
- Er oft einkennalaust, helstu einkenni geta verið
- Slappleiki, þreyta
- Háþrýstingur, blóðleysi
- Proteinurea, dysuria, tíð þvaglát
41
Q
örvefsmyndun í nýrum - forvörn / meðhöndlun
A
- Meðhöndla bakflæði
- Meðhöndla þvagfærasýkingar hjá börnum og þunguðum konum jafnvel þó einkenni séu væg
- Fjarlægja steina
- Ef ómeðhöndlað getur það leitt til nýrnabilunar
- Nephrotomia
42
Q
Meðfæddir sjúkdómar
A
- Blöðrunýra / polycistic
- Óþægindi eða verkur í síðu
- Háþrýstingur
- Hemoturia
- Þvagfærasýking
- Nýrnabilun
- Þarfnast oft blóðskilunarmeðferðar
- Nýrna transplant
43
Q
Krónísk nýrnabilun
A
- Minkandi massi virks nýrnavefs
- Nýrun hafa ekki undan hreinsunar starfi sínu
- Flestir eru eldri en 65 ára
- Hreinsunarhæfileiki nýrnana komið niður fyrir =<60ml (120ml hjá venjulegum)
44
Q
Krónísk nýrnabilun - orsakir
A
Helstu orsakir
* Sykursýki
* Háþrýstingur
* Glomerularsjúkdómar
* Bólgusjúkdóma
45
Q
Krónísk nýrnabilun - einkenni
A
- Oft lítil í byrjun
- Hár blóðþrýstingur
- Anemia
- Proteinurea
- Háttgildi creatin og úrea í blóði
- Næturþvaglát
- Þreyta og mæði
- Uppköst, kláði og krampar eru síðkomin einkenni
46
Q
Krónísk nýrnabilun - greining og meðferð
A
- Greina undirliggjandi sjúkdóma
- Leiðrétt þá sjúkdóma/ einkenni sem hægt er
- Draga úr frekari skemmdum
- Veita bráðblóðskilunarmeðferð
- Blóðskilun/kviðskilun
- Nýrnaígræðsla
47
Q
Krónísk nýrnabilun - meðferð
A
- Meðhöndla blóðþrýsting
- Kanna ástæður blóðleysis
- Ráðgjöf varðandi matarræði
- Meðferð við truflun á efnaskiptum kalks og beina
48
Q
Nýrnabilun
A
- Nýrun hætta skyndilega að starfa
- Eiturefni hlaðast upp í líkamanum
- Lífshættulegt ástand
49
Q
Bráð nýrnabilun
A
Pre-renal
Renal
Post-renal
50
Q
Pre-renal
A
- Lækkaður blóðþrýstingur
- Lélegt blóðflæði perifert
- Þvag dökkt
- Meðhöndla undirliggjandi orsök
51
Q
Renal
A
- Algengast vegna blóðleysis
- Eitrunar t.d. af völdum paracetamóls NSAID og ACE- blokkara
- Alverleg glomerulonephritis
- Ónógt flæði súrefnis og næringar til tubular fruma í nýrum
- Rof á basement membrane og frumudauði
52
Q
Post-renal
A
- Örvefsmyndun
- Stækkun á blöðruhálskirtli
- Æxli í blöðruhálskirtli
- Legháls krabbamein
53
Q
Nýrnabilun - upplýsingasöfnun
A
- Taka góða sögu
- Athuga fjölskyldu sögur
- Meta einkenni /meðferð strax
54
Q
Nýrnabilun - hjúkrun
A
- Fræðsla
- Meðferð við sýkingu
- Leiðrétta sölt
- Vökvagjöf/skráning
- Timadiuresia
- Blóðskilun
- Innlögn á gjörgæslu
- Mónitóreftirlit
- Blóðprufur nokkrum sinnum á sólarhring í bráða fasa.
- Meðhöndla háþrýsting / lággþrýsting
- Meðferð við sýkingu
- Leiðrétta sölt
- Vökvagjöf/skráning
- Timadiuresia
- Bráða blóðskilun PRISMA meðferð
- Öndunarvélameðferð
- PICCO
- Regluleg ómun af nýrum
- Koma í veg fyrir önnur vandamál
- Breitt matarræði /proteinskert
- Undirbúa sjúkling og aðstandendur fyrir framhaldið
- Áframhaldandi blóðskilun/kviðskilun
- Ígræðsla nýra
- Líknandi meðferð
- Fjölskylduhjúkrun
55
Q
Acute tubular necrosis - einkenni
A
- Minkað blóðflæði í gegnum glomerulus
- Minnkað þvagmagn og því hækkar magn creatins í serum
- Bjúgur
- Lystarleysi
- Sljóleiki
- Krampar
- Hækkun a K’
Leiðréttist oft á 10-20 dögum
Þvagmagn eykst
Síunarafköst nýrans eykst smásaman
56
Q
Nýrna ígræðsla
A
- Nýra grætt úr látnum eða lifandi líffæragjafa
- ABO blóðflokkar og HLA vefjaflokkar verða að passa
- 90 % lifun eftir eitt ár ef gjafa nýra úr látnum einstakling.
- 95 % lifun eftir eitt ár ef gjafa nýra er úr lifandi þega.
- Krefst ónæmisbælandi lyfjameðferðar
- Aukin lífsgæði
57
Q
Vandamál frá blöðruhálskirtli
A
Bólga í blöðruhálskirtli
- Getur verið akút eða krónísk bólga
- Mikilvægt að greina örsök
- Oftast vegna E.coli
- meðhöndla með sýklalyfjum
Mikilvægt í upplýsingasöfnun og hjúkrun
Veita góða fræðslu og stuðning
58
Q
Stækkun á blöðruhálskirtli - góðkynja stækkun
A
- Lyf gefin til að minka kirtilinn
- Leser aðgerð í gegnum þvgrás
- Skurðaðgerð TURP
59
Q
Stækkun á blöðruhálskirtli - Krabbamein í blöðruhálskirtli
A
- Geislameðferð
- Allur kirtillinn fjarlægður með opinni skurðaðgerð ásamt eitlum.
60
Q
Hjúkrun fyrir TURP aðgerð
A
- Upplýsingasöfnun samkvæmt reglum deildar
- Fræðsla
- Viðhverju má búast eftir aðgerð
1. Hematuruleggur
2. Eftilvill tog á þvaglegg til að hindra blæðingu
3. Sískol í blöðru
4. Meta þvag
5. Verkir
6. Ríkluleg vökvagjöf
7. Koma í veg fyrir blöðruspasma
61
Q
Hjúkrun eftir TURP
A
- Stuðla að þvagútskilnaði
- Fylgjast með blæðingu
- Gefa verkjalyf
- Sýkingavarnir
1. Sýklalyfjagjöf
2. Hreinlæti - Ríkuleg vökvainntekt
- Fræðasla t.d. krabbameinsfélagið
- Fjölskylduhjúkrun
- Kvíðameðferð
62
Q
Hjúkrun eftir brottnám blöðruhálskirtilis
A
- Sambærileg og í TURP
- Meiri hætta á fylgikvillum s.s.
1. Þvagleka
2. Sýkingum
3. Erfiðleika með frjósemi og kynlíf
4. Meiri hætta á depurð/kvíða
63
Q
Hvenær var skilunarmeðferð fyrst reynd?
A
- Fyrst reynd árið 1923 sem meðferð við nýrnabilun
- Fyrsta skilunarmeðferðin á Landspítalanum 1968
- Neskaupstað 2014
- Selfossi 2014
- Blóðskilunarmeðferð hófst á Akureyri í mars 2015
64
Q
Blóðskilun
A
- Blóðið er hreinsað með aðstoð gervinýra.
- Mismunandi tegundir eru til af gervinýrum, en starfsemi þeirra er sú sama.
- Blóðskilunarvélin sem er samsett úr blóðhluta og vökvahluta.
- Hvernig virkar blóðskilun
- Blóðið er dregið út úr handleggnum
- Dælt í gegnum blóðskiluna og skilað aftur inn í handlegg.
- Vatn blandast skilvökvaþykkni.
- Blandan streymir um blóðskiluna á móti blóðinu í gegnum filter
- Úrgangsefni úr blóðinu fara gegnum himnuna yfir í skilvökvann og út með frárennslinu.
- Meðferðin fer fram á sjúkrahúsum
65
Q
Að tengjast við blóðskilunarvél
A
- Notaðar eru bláæðar í framhandlegg
- Oftast er búinn til fistill með lítill skurðaðgerð til að tryggja gott blóðflæði að og frá vélinni
- Ef það gengur ekki þá er búin til gerviæð
- Gerviæð tengir saman bláæð og slagæð. Stungið er í gerviæðina
66
Q
Lengd blóðskilunar
A
- Blóðskilun tekur yfirleitt 3-4 tíma
- 3 x í viku
- Fer eftir líkamlegu ástandi viðkomandi
- S.s. Ástæðu blóðskilunar
- Starfsgetu nýna
- Aldri, hæð og þyngd
67
Q
Umönnun blóðskilunar sjúklinga
A
- Blóðþrýstingur mældur í hvert skipti
- Þyngd fyrir og eftir meðferð
- Gefin blóðþynning fyrir meðferð (klexane)
- Fræðsla
- Nærvera
- Skráning
- Fjölskylduhjúkrun
68
Q
Kviðskilun
A
- Líkamsheitum skilvökva er rennt inn í kviðarhol.
- Í gegnum granna og mjúka plastslöngu sem kallast kviðleggur.
- Úrgangs og umframefni færast í gegnum lífhimnuna og út í skilvökvann.
- Skilvökvinn mettastaður af úrgangsefnum og þá er hann látinn renna út og nýr skilvökvi látinn renna inn aftur.
- Þetta er oftast gert fjórum til fimm sinnum yfir sólarhringinn eða á nóttunni en þá er það þá framkvæmt með aðstoð vélar.
69
Q
Kviðskilun með poka skiptum CAPD
A
- Einstaklingurinn byrjar á því að tappa af þeim vökva sem er inn í kviðarholin
- Nýi skilunarvökvinn er svo látinn renna inn
- Leggurinn aftengdur og sett hetta á
- Gefur góða upptöku á úrgangsefnum og líkir eftir efnaskipta ferli líkamans
- Skilunarvökvinn er oftast tveir lítrar
70
Q
Kviðskilun með vél APD
A
- Fer fram á nóttunni
- Tímafrek tekur 9-10 tíma
- Skilvökvinn dælist rólega inn og út
- Ert frjálsari yfir daginn
- Hentar vel þeim sem eru t.d. Kviðmiklir og þola ylla að burðast með auka þyngd á sér
71
Q
Hjúkrunarmeðferð - Kviðskilun
A
- Sjúklingarnir sjá að mestu um sína meðferð sjálfir
- Hreinlæti mikilvægt
- Stuðningur við fjölskyldu
- Mikilvægt að fylgjast með andlegri líðan
- Þurfa að hafa gott aðgengi að heimilislækni/ heimahjúkrun
72
Q
Helots vandamál - kviðskilun
A
- Vökvasöfnun
- Vökvaþurð
- Sýkingarhætta
- Skert lífsgæði
73
Q
Blóðskilun í bráðaaðstæðum PRISMA
A
- Sjúklingur er allan tímann í blóðskilunarvélinni
- Nákvæm skráning á vökva inn og út
- Mæling lífsmarka
- Blóðþrýstingsstjórn
- Mónitor eftirlit
