Skurðlækningar Helgi H kviðarholslíffæri Flashcards
Lífið er eins og…
biological tube, það verður að vera flæði í öllu, því ef flæðið hættir þá myndast sjúkdómur
Akút abdomen
– Anatomisk/embryologisk skýring verkja
– Sjúkrasaga
– Skoðun
– Uppvinnslu
– Sjúkdómar sem gefa akút abdomen
Anatomisk /embryologisk skýring verkja
A) Autonom taugakerfi (ósjálfráða taugakerfið)
visceral peritoneum illa staðsettur diffus verkur
B) Somatíska taugakerfi (viljastýrða taugakerfið )
parietal peritoneum ákveðnari staðsetning
Autonom taugakerfi
Lífæri þróuð frá: gefa verk í:
- Framgörn (Magi, duod., gallv.,pancr.) epigastrium
- Miðgörn (Smágirni + ½ ristill ) periumbilicalt
- Afturgörn (neðri hluti ristils hypogastrium
gynecol líffæri )
Akút Abdomen – The Usual Suspects
- Meltingarfærin
- Þvagfærin
- Kynfærin
- Æðakerfin
- Öndunarfærin - t.d. Basal Pneumomia
- Stöðkerfið – kviðveggur - herniur, blæðing í rectus slíðri
B) Somatiska taugakerfið:
Ef bólga hefur náð að erta
parietal peritoneum
=> nákvæmari staðsetning
verkjar
T.d tilfærsla verkja í
hæ fossa við
botnlangabólgu
Akút Abdomen sjúkrasaga!
– Verkur = Tegund (Stöðugur eða krappakendur) - Byrjun -hvar, hvernig, hvenær
Þættir sem hafa áhrif á verk- Leiðni
Byrjun miðað við verk
– Ógleði - Uppköst = Kraftur uppkasta- Tíðni- Magn og útlit
- Hægðabreytingar = Diarrhea / obstipatio - Flatus - Útlit (blóð, tjörulitur, slím,
gráahvítar, gildleiki)
– Þvaglát = Polyuri, micturition urgency, retentio - Dysuri - Útlit (hematuri, sandur)
– Gynsaga = Tíðablæðing (síðustu tíðir) - Lykkja - Útferð
Akút abdomen Almenn skoðun
– Lífsmörk = blþr,. púls, öndun, hiti
– Útlit = fölvi, cyanosa, gula
– Staða / Lega sjúklings
– Hegðun t.d. eirðarleysi,
- horfa á kvið
- þreifa kvið = mjúkur?, þaninn, spenntur, sleppieymsli, tumor
- banka kvið = loft þensla, þvagblöðrustærð
- hlusta á kvið = garnahljóð (eðlileg, aukin, engin??)
- Rectal exploration
- gynaecologísk skoðun
Akút abdomen uppvinnsla
- Blóðprufur
- þvag
-RTG
Meðferð, einkenni, skoðun, rannsókn við ulcus pepticum perforation (magi/skeifugörn)
- Skyldilegur verkur í epigastrium, sár, stöðugur, dreifist fljótt um allan kvið
- sjúklingur liggur kyrr, fölur, kaldsveittur, harður og aumur kviður og lítil garnahljóð
- rgt eða CT
-1. sterkt verkjalyf
2. magasonda
3. kröftug vökvagjöf (iv og sýklalyf)
4. aðgerð
Meðferð, einkenni, skoðun, rannsókn við appendictis acuta
- Verkir periumbilicalt sem færast í hægri fossa iliaca,
oft ógleði – uppköst. Hiti 37,5 – 38 °C. - Eymsli á Mc Burney punkti ( í hæ fossa ),
staðbundinn peritonitis þar,
Indirekt eymsli
Oftast leukocytosis og oft hækkað CRP - Appendicectomy - Laparoscópísk eða opinn
Meðferð, einkenni, skoðun, rannsókn við bráða gallblöðrubólgu
- Orsök: Steinn sem stíflar ductus cysticus í 90% tilf
– Verkur í epigastrium mest undir hæ rifjabarði í meir en
sólarhring
– Eymsli þar við þreyfingu (Murphy ́s sign)
– Hiti > 37,5
– hvít blk hurry . CRP, Alk phos.
– Ómskoðun : Þykknuð gallbl . Bjúgur í vegg
– Meðferð:
1) Fasta , I.V.vökvi , etv sýklalyf
2 ) Gallblöðrunám með kviðsjártækni innan viku eða
eftir 6 vikur ef sjúklingi batnar við meðferð án
aðgerðar
Meðferð, einkenni, skoðun, rannsókn við acut pancreatits
– Vaxandi stöðugur verkur í epigastrium, leiðir aftur í
mitt bak. Oft tilhneiging til að hnipra sig saman.
Algengast að gallsteinar orsaki þetta og síðan mikil
alkahól neysla
– Amylasi nánast alltaf hækkaður.
– Meðferð:
1. Fasta – vökvi í æð
2. Verkjalyf
3. Ef necrotiskur pancreatitis
lífshættulegt ástand – aðgerð
margra vikna / mán veikindi
Meðferð, einkenni, skoðun, rannsókn við acut diverticulitis
- Verkir í vi. fossa iliaca - hiti oftast meiri en 38°c
– Oft saga um obstipatio - oft hækkað CRP/ sökk
– hærra Hvít blk.
– Meðferð:
1. Fasta – vökvi
2. Antibiotica einkum ef hiti > 39°c
3.Aðgerð ef ofangreint nægir ekki
a) etv. Laparoscopy/skol/dren
b) Hartman ́s aðgerð
c) Brottnám bógins ristilsbúts
og tenging enda í enda.
Gynecologiskir sjúkdómar:
– Utanlegsfóstur
– Ovarian cystur -torsio og blæðing
– Acut salpingitis
Acut intestinal obstruction (ileus)
– Colic verkur – ógleði – uppköst – “ileus” garnahljóð, þaninn kviður
– Abdomenyfirlit – vökvaborð – þandar garnir
– Meðferð: 1. Sonda 2. Verkjalyf
3. Vökvagjöf 4. Aðgerð
Nýrnasteinar:
– Skyndilegur verku í síðu leiðir niður í nára.
– Eirðarleysi – Geta alls ekki legið kyrr
– micturition urgency. retentio– hematuri
– ( microscopisk e.t.v.)
- Greining : klínísk, CT Abdominal Yfirlit
- Fyrsta meðferð :
- verkja stilling
- Gefa i.v. Confortid ( Indometasín ) 50 mg i.v.
- ef alger stífla og stór steinn > 6-8 mm setja upp stent / legg frá þvagblöðru upp í nýra, til að létta á þrýstingi
- e.t.v. Steinbrjótsmeðferð.
Intestinal obstruction (Mekaniskur ileus) flokkun og hættur
Flokkun:
1. Eftir staðsetningu hindrunar
* colon ileus
* smáþarma ileus
- Eftir pathologiskri orsök
a) Extramural t.d. Samvaxta ileus
b) Mural (í þarmaveggnum) t.d. malignitet / bólga
c) Intraluminal t.d. Gallsteina ileus, bezoar
ATH hætta er á eftirfarandi:
* Strangulation: Blóðflæði stöðvast til þarmsins t.d. Við
snúning eða klemmu á mesenterial æðum
og hætta er á gangren /necrosis – (lífshætta)
- Ruptura: Rof verður á þarmaveggnum t.d.
vegna þenslu eða blóðþurrðar.
Þarmainnihald lekur út lífhimnubólga -
lífshættuleg sýking!
Intestinal obstruction (Mekaniskur ileus) orsakir og einkenni
Orsakir:
– 1. Samvextir algengast
– 2. Herniur ( kviðslit)
– 3. Malignitet eða bólgur
- Einkenni:
– Colic verkur – lengra á milli verkjakviða því neðar í
þarminum sem hindrunin er t.d. ca 4-5 mín við
smáþarmaileus og ca. 10-15 mín í colonileus
– Uppköst e.t.v. fecal lyktandi þegar á líður.
– Engar hægðir eða loftgangur niður
– Þaninn kviður
– Hávær (ileus) garnahljóð
Intestinal obstruction (Mekaniskur ileus) uppvinnsla og meðferð
Uppvinnsla:
– 1. Sneiðmynd af kvið (yfirlits rtg )
* bara smágirnislykkjur = smáþarmaileus
* eða þaninn colon ? = colon ileus
– 2. Passage rtg.?
– 3. Blóðrannsóknir Blóðstatus – elektrol.- astrup
- Meðferð: 1. Sonda
2. Verkjalyf
3. Kröftug i.v. vökvameðferð
4. Aðgerð
Nára herniur:
– Algengastar allra kviðveggjahernia
– Aðallega í karlmönnum (85 %)
- Indirect inguinal hernia 60%
- Direct inguinal hernia 25%
- Femoral hernia 15%
Indirect inguinal hernia (lateral inguinal hernia):
– Kemur ofan við nárabandið (ligamentum Inguinale)
lateralt við inferior epigastric æðar gengur niður í inguinal canal í nánu sambandi við
vas deferens
Direct inguinal hernia (medial inguinal hernia):
– Kemur ofan við nárabandið –medialt við inf. epig.æðar
Femoral hernia:
– Kemur neðan við nárabandið – medialt við vena femoralis
lítið gat – talsverð hætta á innklemmingu
Kviðveggur og herniur einkenni og aðgerðir
Einkenni:
– Verkur oft meira í byrjun þegar hernia kemur fram,
síðan meira óþægindi við stöður og áreynslu.
Slæmur verkur ef strangulation.
– Fyrirferð í nára , hverfur oftast þegar lagst er út af.
- Aðgerð:
– 1. Herniotomia Herniu pokinn tekinn og saumað fyrir
opið inn í kviðinn ekki plastic ( Börn)
– 2. Herniorraphia A) Opin aðgerð með netstyrkingu
(t.d aðferð Lichtenstein)
B) Kviðsjáraðgerð með netstyrkingu
Lichtenstein aðgerð
opin aðgerð með netstyrkingu fyrir herniorraphia
Vélinda
- Sliding Hiatus hernia (90%)
- Paraoesophageal hernia
(10%)
Reflux oesophagitis einkenni, rannsóknir og meðferð
– Einkenni : Brjóstsviði
uppgangur ef langvarandi reflux, er hætta á stricturu (og þá hættir brjóstsviði) og dysphagia (kyngingarörðugleiki tekur við)
- Rannsóknir: speglun, sýnitaka 24 klst pH mæling,
etv rtg (barium), manometri - Meðferð
- Medicinsk
a) megrun
b) hætta reykingum
c) minni máltíðir
d) hækka undir höfði að næturlagi
e) lyf –
** H2 receptor blokk t.d. Asyran
** protonu pumpu blokk t.d. Losec, Nexium
Krabbamein í oesophagus
Mjög miklar líkur á lifun 5% 5 ára lifun í heilidna séð.
Squamous cell ca er algengast er best um miðjan eða nesta þriðjung
Magi og duodenum - Ulcus Pepticum :
– Orsakast af : Ójafnvægi í sýru-pepsin framleiðslu
miðað við varnarmátt slímhúðar (slím og bikarbonat) Helicobakter pylori og NSAID lyf
– Einkenni: verkur í epigastrium
Tímabil – samband við máltíðir
– Fylgikvillar :
1 Perforatio
2 Blæðing
3 Obstructio (oftast pylorus sár)
Magasár
altar möguleiki á maligniteti
duodenalsár
nánast aldrei malignitet
Smágirni
- Meckels diverticulum í 2% populationar
Hætta : a) blæðing
b) intestinal obstruction (ileus)
c) Diverticulitis ( e.t.v. Perforation) - Chron ́s sjúkdómur
- Intestinal ischemia acut :
Art. Mesenterica lokun (emboli)
Vena mesenterica lokun
Ekki lokun en of lélegt flæði
vegna t.d shock og lélegs hjarta
kronisk: atherosclerosis (sjaldgæft)
Colon
- Anatomia – Hlutverk
- Aðal-hættur við aðgerðir á colon
– Sýking vegna bacteriu innihalds ristilsins
– Anastomosuleki Peritonítis lífshættuleg sýking - Þess vegna
– Oftast hreinsa ristil fyrir electiva aðgerð
– Meiri hætta við bráðaaðgerðir (t.d. Colon ileus) og
stundum lögð colostomia i stað þess að tengja þarminn
saman aftur
Stomiur - Ileostomia:
T.d. Ef taka þarf colon v. Colitis ulcerosa, Chron ́s
Stomiur - Kock ́s blaðra :
continent ileostomia
Stomiur - Transversostomia :
Oftast tímabundið t.d. Við colon ileus (loop colostomia , tvöföld pípa)
Stomiur - Sigmoidostomia :
(Enda colostomia) oft
endanlegt ástand t.d. v. Cancer í pelvis, sem gefur stíflu
Diverticulosis/diverticulitis
- Sjúkdómur eldra fólks / Vesturlandabúa
- Algengast í colon sigmoideum
- Meðferð beinist að auknu trefjainnihaldi fæðu og
þannig eðlilegri colonstarfssemi og hægðum - Aðgerð ef endurtekin einkenni og ef upp koma
slæmir fylgikvillar -vegna sýkingar, rofs etc
Diverticulosis/diverticulitis
* Fylgikvillar (complicationir) og aðgerð:
- Bólga (diverticulitis)
- Perforatio
- Obstructio ( colon ileus)
- Blæðing ( stöðvast oftast sjálfkrafa við
föstu + i.v. vökva) - Endurtekin köst – strictura
Aðgerð:
1. Sigmoideum resection + endurtenging ef hagstæð skilyrði
2. Hartman ́s aðgerð (Sigmoideum resection + sigmoidostomy
við t.d. Perforatio og slæma sýkingu í kviðarholi
Cancer coli / recti
- Vaxandi tíðni - 2/3 hlutar í rectum og sigmoideum, þó
vaxandi tíðni í hæ colon - Etiologiskir þættir :
1. Búseta sjaldgæft í Asíu –Afríku, en algengt á vesturlöndum
2. Trefjasnautt fæði
3. Colitis Ulcerosa í meir en 10 ár
4. Stórir polypar
5. Familial polyposis
6. Adenoma villosum
Einkenni og rannsóknir - cancer coli /recti
- Einkenni
- Anemia
– Þreyta
– Blæðing
– Obstructionseinkenni
– Ileus
– Tenesmus
– Hægðabreyting - Rannsóknir
- Exploratio recti
– Proctoscopy
– Sigmoido-colonoscopy
– Rtg pulm
– Sonar /Ct lifur
– EKG
– Blóðprufur m.a. CEA
Gallsteinar
Algengir á vesturlöndum
– Í 20% af konum yfir 40 ára
– Konur /karlar = 3/1
- Tegundir
– Cholesterol steinar
– Blandaðir cholesterol/pigment algengastir
– Pigment (bilirubin) steinar algengari í austurlöndum - Myndast vegna ofmettunar efnanna í galli
Gallsteinar geta valdið:
- Gallsteina köstum (gallcolic) þegar tímabundin
obstruction verður í gallblöðruganginum - Akút cholecystitis Obstructio varir lengur og veldur
bólgu og e.t.v. sýkingu í galli t.d. E.coli ,
Klebsiella, Salmonella - Choledocholithiasis í 10% steinn fer niður í gallrás og
teppir gallflæði til duodenum, veldur gulu og pancreatitis - Gallsteinaileus : Steinn brýst gegnum blöðru inn í görn
- Krabbamein í gallblöðru ( sjaldgæft )
Pancreas
- Neoplasma pancreatis
1. Frá exocrin pancreasvef algengara - adenocarcinoma
2. Frá endocrin pancreasvef t.d. Insulinoma , glucagonoma - Adenocarcinoma pancreatis:
Etiologia: óþekkt
Reykingar , hátt fitu og proteininnihald í fæðu e.t.v
Pathologia: Uppruni oftast í ductus pancreatis
í caput pancreatis
Einkenni og rannsóknir - pancreascancer
Einkenni:
1. Megrun
2. Óljós verkur í epigastrium
3. Gula
– Rannsóknir
1. Ómsoðun
2. CT
3. E.t.v. Angiografi
* Prognosa < 5% 5ára lifun
Pancreas cancer - meðferð
- Whipple ́s aðgerð (pancreaticoduodenectomy)
– Ef lítið æxli og vel afmarkað - Palliativ aðgerð ( ef stórt æxli eða eitla / fjarmeinvörp)
– Choledochojejunostomy eða cholecystojejunostomy ef gula
– Gastrojejunostomy ef obstructio á duodenum - Exocrin æxli: Einkenni fara eftir því hvaða hormon er framleitt.
– Tumor enucleation eða
– Pancreas resection
