Sár sem ekki gróa Flashcards
1
Q
Hvað þarf til að sár geti gróið?
A
- Gott blóðstreymi (O2) að sárabeði
- Raki og hlýja í sárbeði
- Hreint sár (ekki dauður vefur og ekki sýking)
2
Q
Hvað er bráðasár?
A
- Koma fljótt og gróa yfirleitt fljótt ef aðstæður eru í lagi
- Myndast vegna utanaðkomandi áverka með eða án tilgangs
- Dæmi: Skurðsár, slysasár og áverkar, brunasár
3
Q
Hvað eru langvinn sár?
A
- Myndast vegna sjúkdóma eða heilsubrests
- Lengi í bólgufasa, allt þar til gripið er inn í
- Geta verið bráðasár til að byrja með en verða að langvinnum sárum vegna þess að eh fer úrskeiðis í sárgræðsluferlinu
- Dæmi: þrýstingssár, fótasár, skurðsár sem sýkjast, skurðsár sem gliðna
4
Q
Hvernig er heildrænt mat á sárum ?
A
- Tilraun til að auka líkur á að langvinn eða erfið sár geti gróið, hefst með því að greina orsök sárs og þætti sem geta hindrað sárgræðslu
- Meðfrð sára miðar að því að fjarlægja eða meðhöndla þá þætti
- Heildrænt sáramat felst í því að meta alla þát þætti í heilsufari og umhverfi einstaklings sem haft getur áhrif á sárgræðslu, ekki bara að einblína á sárið sjáflt
5
Q
Hvaða einstaklingstengdir þættir hafa áhrif á sárgræðslu?
A
- Blóðflæði / O2
- Næring
- Sjúkdómar
- Lyf/meðferð
- Sálfélagslegir þættir
- Hreyfigeta
- Aldur
- verkir
- Reykingar
6
Q
Hvaða staðbundnu þættir hafa áhrif á sárgræðslu?
A
- Rakastig
- Bjúgur
- Þrýstingur
- Áverkar
- Hitastig
- Bakteríur
- Drep
7
Q
Skilgreining á Wound Bed Preparation?
A
Snýst um að meta og greina ástandið á staðlaðan skipulagðan hátt.
Snýst um að ná tökum á þeim þáttum sem geta hindrað sárgræðslu og gera aðstæður þannig hagstæðar
8
Q
Hvernig er nálgun breytileg eftir eðli sára?
1. Skurðsár
2. Áverkasár
3. Sár sem ekki gróa
A
- Skurðsár
- Erum að leita að frávikum frá eðlilegri sárgræðslu: merki um sýkingu?, blæðingu?, gliðnun?
- Stærð sárs meira á dýptina en umfangið en í krónískum sárum - Áverkasár
- Hvers eðlis eru þau: skurðir, stungur, kramingsáverki, bruni?
- Við slysaáverka þarf að meta starfshæfni, t.d þarf að meta hvort sinar, æðar, taugar eða bein eru sködduð - Sár sem ekki gróa
- Stærðin, sárbotninn (Drep, fibrin), sárbarmar (sigg, dauð húð), bjúgur, sýking?
9
Q
Hvað er Autolysa / sjálfsleysing?
A
- Líkaminn sér um niðurbrot ( macrofagar og ensím)
- þarf rakt, súrt umhverfi
- gel og hydrokolloidar flýta fyrir
- skemmir ekki lifandi vef
- sársaukalaust
- tekur langan tíma
10
Q
Hvert er hlutverk sótthreinsandi skolvökva og hverjar eru hætturnar?
A
- Aðeins í undantekningartilfellum
- Tekur tíma að virka (10-20 mín)
- Hætta á ónæmi baktería f. efninu
- Dregur saman háræðar
- Nýjar frumur drepast (fibroblastar)
- Sáravessi og gröftur draga úr virkni sótthreinsilausnar
- Ofnæmi og erting
11
Q
Hver eru merki um sýkingar í krónískum sárum ?
A
- Hiti (Calor)
- Roði >1-2cm (rubor)
- Bólga (tumor)
- Verkur (dolor)
12
Q
Hvað er krítísk kólonisering?
A
- Stöðnun sárgræðslu
- Viðkvæmur granulationsvefur
- Blússandi rauður granulationsvefur
- Aukinn vessi úr sári
- Aukin lykt
- Nýir nekrósublettir
13
Q
Hvað er biofilma?
A
- Samfélag baktería sem hjúpa sig þannig að erfitt er að ná í þær
- Algengt í langvinnum sárum
- Viðhalda bólgu í sárunum
14
Q
Hver er tilgangur sárasogsmeðferðar?
A
- Rök sárgræðsla í lokuðu umhverfi
- Sogar sáravessa úr sárinu
- Dregur úr bjúg í sárabeði
- Minnkar umfang sárs
- Hvetur nýmyndun æða
- Flýtir uppbyggingu granulationsvefs
- Dregur úr sýkingarhættu
15
Q
Hvað er fótasár og hverjar eru 4 týpur þess?
A
Langvinn sár fyrir neðan hné (fótasár og fótleggjasár) myndast oftast vegna undirliggjandi æðasjúkdóma og eða sykursýki
- Bláæðasár
- Sykursýkissár
- Slagæðasár
- Önnur fótasár (þrýstingssár, Immunologis sár (æðabólga/vasculitis, iktsýki), illkynja frumuvöxtur ofl
16
Q
Hvernig er greining og meðferð fótasára?
A
- Skoða blóðrás til fóta hjá sjúklingum með fótasár!
- Þreifa púlsa á rist (dorsalis pedis) og á innanverðum ökkla (tibialis posterior)
- Skoða háræðafyllingu, skoða hvort fölvi myndast þegar fæti er haldið uppi
- Mikilvægt að spyrja um verki (hvíldar/áreynslu)
- Nota doppler
- Mæla BÞ í fótum og reikna ABI
17
Q
Hverjar eru orsakir bláæðasára?
A
Bláæðabilun
- óvirkar lokur
- æðahnútar
- segamyndun
Hár þrýstingur í bláæðum í húð og undir húð
- æðar verða gegndræpar og blóðvökvi, protein og ensím leka út í gegnum æðavegginn
- langvinn bólga í húð
- örvefur / hersli í æðaveggjum smáæða
- veikleiki og sáramyndun í húðinni
Erfðir, kyrrseta, meðganga og yfirþyngd auka líkur á bláæðabilun
18
Q
Hver eru einkenni og útlit bláæðasára?
A
- Staðsett milli ökkla og hnés
- yfirborðssár
- óregluleg lögun
- sárbotn rauður (granulationsvefur) eða gulur (fibrinskán)
- oft vessandi
- bjúgur á fótum algengur
- exem á húð
- brúnleitar húðbreytingar (Stærri)
- hvítar skellur (minni)
- örvefur / hersli
- æðaslit við ökkla
19
Q
Bláæðasár - einkenni
- Saga
- Húðskyn
- Púlsar
- Verkir
A
Saga: Löng sárasaga, mánuðir-ár
Húðskyn: eðlilegt
Púlsar: fótapúlsar til staðar en getur verið erfitt að þreifa ef mikill bjúgur
Verkir: oft til staðar, 64% finna fyrir miklum verkjum
20
Q
Hvernig eru bláæðasár greind?
A
- klínísk einkenni
- Duplex eða sónar myndgreining, sem sýnir flæði í bláæðum fótleggja
21
Q
Hver er meðferð við bláæðasári
A
Þrýstingsumbúðir !
- þær minnka bjúg í fótleggjum, styðja við vöðvapumpuna
22
Q
Hvernig eru bláæðasár hreinsuð ?
A
- Skola með kranavatni eða öðrum skolvökva eftir aðstæðum
- gott að leysa upp fibrinskán með sárageli
- Stundum gott að nota sárasköfu eða pincettu
- Milt sápuvatn til að hreinsa húð, skola með vatni á eftir
23
Q
Hvaða umbúðir skal nota á bláæðasár?
A
- Gel ef mikið fibrin
- Sáraumbúðir með góða vessadrægni t.d svampa eða þörunga eða trefjar ef mikill vessi
- Kontaktlag í hrein og mjög grunn sár sem vessa lítið
- Skipta um umbúðir eftir þörfum
24
Q
Hvað gera þrýstingsumbúðir?
A
- Styðja við vöðvapumpuna
- Hindra bláæðabakflæði
- Minnka þvermál bláæðanna og auka flæði um bláæðar
- Bjúgur leittar inn í æðakerfið aftur –> minni bjúgur
25
Hvernig á að leggja teygjubindi?
- Bólstra með gifsbómull ef ástæða til
- Alltaf að vefja frá tábergi upp að hné amk
- Hafa ökkla í 90° meðan vafið er
- þekja hælinn
- um 44mmHg þrýstingur á að vera um ökklann
26
Hvenær skal ekki nota þrýstingsumbúðir eða hafa mikla aðgát?
- Skert slagæðaflæði
- Skert skyntilfinning (sykursýki vegna taugakvilla, mænuskaðar)
- sýking / húðbeðsbólga
- Djúpbláæðatappi
- Verkir
- Hjartabilun
27
Hvað er ABI (Ankle Brachial Index)? og hvað er eðlilegt að hann sé?
- Ökkla og handleggs þrýstingshlutfall
ABI = systoliskur þrýstingur ökkla / systoliskur þrýstingur handleggs
ABI 0,9-1,2 er eðlilegt
28
Hvenær má leggja þrýstingsumbúðir?
Ef að ABI er um eða yfir 0,8
- Ef ABI er undir 0,8 má EKKI vefja með fullum þrýstingi
29
Hver er orsök slagæðasárs?
- Slagæðakölkun
- þrengir slagæðar
- skert slagæðaflæði
30
Hvernig líta slagæðasár út?
- Staðsett yfir beinaberum svæðum t.d tær, jarkar, ökklabein og sköflungur
- Djúp og vel afmörkuð sár
- Hvítur eða svartur líflaus sárbotn
- Húð oft fölleit eða purpurarauð og köld
- seinkuð háræðafylling
- skert göngugeta v. verkja
- hvíldarverkir
31
Hver eru einkenni slagæðasárs?
- Fótapúlsar
- Verkir
- Húðskyn
- Bjúgur
Fótapúlsar: veikir eða ekki til staðar
Verkir: miklir, í tám, hæl og rist. Verkir minnka ef fótur er látinn hanga
Húðskyn: oft brenglað
BJúgur: stundum, sérstaklega ef fætur látnir hanga
32
Hvernig skal hreinsa slagæðasár?
- EKKI fjarlægja drep með hníf eða skærum
- EKKI skafa eða plokka í sárbotninn
- Sárin og húð í kring má skola þegar sj fer í sturtu
- þerra vel á eftir
- joðlausn ef blautt drep
- markmið að þurrka sárin upp
33
HVernig umbúðir skal nota á slagæðasár?
- Ekki loftþétta umbúðir (drep á tám og fótum meðhöndlast þurrt)
- þurrar umbúðir sem lofta (bómullargrisjur eða non-woven grisjur)
- Vernda gegn áverkum og hnjaski
- Passa að umbúðir valdi ekki þrýstingi
- Mjúkar sveigjanlegar umbúðir og skóbúnaður
- allt til að minnka skaða !
34
Hvernig er greining og meðferð slagæðasára?
- Vísa á sáramiðstöð / æðaskurðlækni ef grunur er um slagæðasár
- Greining á ástandi æða (þræðing)
- Æðaaðgerð (blásning, hjáveituaðgerð)
- Verkjameðferð
Þrýstingsumbúðir eða teygjusokkar eru FRÁBENDING nema í samráði við æðaskurðlækni
35
Hver er orsök sykursýkisára?
Taugaskemmdir (neuropathy) með eða án blóðþurrðar
36
Hvernig lýsa taugakvillar (neuropathy) sér?
Minnkað skyn í fótum
- hæfileiki til að bregðast við áreiti minnkar
- hætta á sáramyndun eykst
- skór sem ekki passa valda 80% allra DM sára
- aðskotahlutir í skóm
Hita- og kuldatilfinning skert
- heit fótaböð varasöm
Vöðvar rýrna og liðir stífna
- fóturinn aflagast, t.d Hamartær (skór passa illa)
- Sár myndast vegna óeðlilegs álags
- sár myndast vegna aðskotahluta í skóm ofl
Minnkuð svitaframleiðsla
- þurr húð
- mikil siggmyndun
- sprungur á hælum
- opin leið fyrir bakteríur og sveppi
- sýking
37
Hvernig líta sykursýkissár út?
- Staðsett á iljum, tábergi, hælum, jörkum og tám
- Útlit: djúp (oft opið inn að beini), kringlótt, sigg í kringum sár
38
Hver eru einkenni sykursýkissára?
- Saga
- Fótapúlsar
- Bjúgur
- Verkir
Saga: stutt; dagar - vikur - mánuðir
Fótapúlsar: stundum/ stundum ekki
Bjúgur: stundum
Verkir: óljós verkjaeinkenni vegna taugaskemmda
39
Eru einstaklingar sem fá sykursýkissár í hættu á aflimun?
Já
-þeir sem eru með sykursýkissár MEÐ blóðþurrð eru í meiri hættu á að sárin grói ekki og endi í aflimun.
- Um 80% af aflimunum fyrir ofan ökkla, sem gerðar eru á íslandi eru hjá einstaklingum með sykursýki og eða slagæðakölkun
40
Hvernig er greining og mat á sykursýkissári?
- Alltaf að ath blóðflæði !!
- Meta merki um sýkingu
- Ath hvort grunur er um beinkontakt
- fylgjast með bs gildum
- skoða fætur og skóbúnað
- gera mat á skyntilfinningu
- vísa á sáramiðstöð til greiningar
- Aflétta þrýstingi af sárasvæði (bæklunarskór, spelkur, gifs, hækjur, hjólastól)
41
Hvernig er hreinsun á sykursýkissárum?
- Fjarlægja sigg með hníf jafnt og þétt
- Klippa upp dauða húð / blöðrur
42
Umbúðir sykursýkissára, eiginleikar?
Umbúðir þurfa að:
- draga í sig vökva
- draga úr sýkingarhættu
- mega ekki valda þrýstingspunktum !!
- Hydrokolloidar bannaðir !!
- skipta um umbúðir og meta sár daglega til annan hvern dag
- sýkladrepandi umbúðir t.d silfur
43
Meðferð þrýstingssára - 1-4 stig þrýstingssára
1. stigs þrýstingssár: aflétta þrýstingi, ekki þörf á umbúðum
2.stigs þrýstingssár: aflétta þrýstingi, ekki drep, skolun, rök sárameðferð
3.-4.stigs þrýstingssár: oft drepvefur, þá hreinsa með sköfu, hníf eða skærum. Rök sárameðferð
