Krabbameinsverkir Flashcards
Hvað eru bráðir krabbameinsverkir?
- Tengt rannsóknum og meðferð (procedural pain)
- Sýkingar og ýmsir fylgikvillar s.s. blóðtappi
Hvað eru langvinnir krabbameinsverkir?
- Vegna framgangs krabbameins s.s meinvörp, æxli þrýstir á vefi, lokun á líffæri (t.d görn, þvagleiðara)
- Vegna krabbameinsmeðferðar: skurðaðgerð, lyfjameðferð, geislar
- Sjúkl með langvinna verki aðra en krabbameinsverki
Hverjar eru 2 tegundir krabbameinsverka?
Vefjaverkur: bein, mjúkvefir og líffæri
Taugaverkir: þrýstingur á taugar og innvöxtur í taugar
Hvert er markmið verkjameðferðar hjá krabbameinssjúklingum?
- Fyrirbygging
- Ákvarðar markmið sjúkl og fjölsk
- Minnka verki
- Fyrirbyggja / meðhöndla aukaverkanir verkjameðferðar
- Stuðla að öryggi og virkni sjúklings
- Bæta lífsgæði
Hver eru meðferðarúrræði við krabbameinsverkjum ?
- Verkjalyf
- Stoðlyf
- Skurðaðgerð (t.d til að losa um stíflur)
- Lyfjameðferð (til að minnka æxli ofl)
- Geislameðferð (til að minnka æxli)
- Sjúkraþjálfun og endurhæfing (auka færni, TENS, nálastungur ofl
- Aðrar aðferðir en lyf (slökun, tónlist ofl)
- sálfélagslegur stuðningur
Hvernig virar verkjamat?
- Hvenær byrjuðu og við hvaða aðstæður
- Staðsetning og dreifing verkja
- Hversu lengi hafa verkirnir varað
- Eiginleikar (hvernig lýsir verkurinn sér=
- Styrkur
- þættir sem gera verkinn verri/betri
- lyf sem sjúkl notar (skammtar og hvernig hann tekur lyfin)
- Fyrri meðferð og árangur af henni
- Áhrif verkja á einstakling, virkni og lífsgæði (ath einkenni um alvarleg sálræn einkenni s.s þunglyndi)
- andlegir og trúarlegir þættir
áhyggjur sjúkl - þættir sem haf áhrif á verkjaþol
Hvaða þættir minnka verkjaþol ?
- Vanlíðan
- Svefnleysi
- Þreyta
- Kvíði og ótti
- Reiði
- Leiði, depurð og þunglyndi
- Félagsleg einangrun
- Einmannaleiki
Hvaða þættir auka verkjaþol?
- Góð einkennameðferð
- Góður svefn
- Hvíld og/eða sjúkraþjálfun
- Slökunarmeðferð
- Fræðsla og stuðningur
- Skilningur og samhyggð
- Afþreying, félagsskapur, félagsleg virkni
- Andleg vellíðan
- Skilningur og að eh hlusti
Hver eru grundvallaratriði í verkjameðferð 1?
Metið árangur verkjameðferðar reglulega
- Notið viðurkennda kvarða til að meta styrk verkja
- Meta a.m.k daglega á legudeildum
- Sjúkl meti eigin verki ef getur
Hver eru grundvallaratirði í verkjameðferð 2?
Fræða sjúkl um verki og verjameðferð
- Hvetja til að taka þátt í eigin meðferð
- Ath hindrandi viðhorf
- Hafa aðstandendur með ef mögulegt
- Verkjadagbók
- Ath sérsaklega fræðslu fyrir útskrift
Hver eru grundvallaratriði í verkjameðferð 3?
Styðjist við leiðbeiningar WHO um meðferð við krabameinsverkjum (verkjastigi)
- Miðið meðferð við styrk verkja: ath að hér ekki átt við skammtastærð lyfja
- Aukið skammta í samræmi við styrk verkja
- Notið alla jafna einungis eina teg lyfs í sama flokki
- gefið lyfin regulega, ekki bara eftir þörfum
- Gefið lyf eftir þörfum við gegnumbrotsverkjum
Hvað felst í 1.þrepi (verkir 1-2) í Verkjastigi WHO ?
- þegar verkir eru vægir
- Parasetamól og / eða NSAID +/- stoðlyf (ef við á ef t.d taugaverkir t.d Gabapentin)
- Hefur sýnt fram á góða útkomu að nota paracetamól og bólgueyðandi verkjalyf saman
Hvað felst í 2.þrepi (verkir 3-6) í Verkjastigi WHO ?
- Parasetamól og/eða NSAID + veikir ópíóðar (t.d Tramadol og Kodein) +/- stoðlyf
Hvað felst í 3.þrepi (verkir 7-10) í Verkjastigi WHO ?
- Parasetamól og/eða NSAID + sterkir ópíóðar (t.d Morfín, Oxy, Fentanyl) +/- stoðlyf
Hvað þarf að hafa í huga varðandi væg og bólgueyðandi verkalyf?
- NSAID eru notuð við meinvörpum í beinum
- Ekkert NSAID lyf er öðru fremra sem verkja- eða bólgueyðandi lyf
- Ef ákv lyf dugar ekki, prófið þá annað
- Minnka þörf fyrir ópíóða ef þau eru gefin samhliða
- Varúð hjá sjúklingum með blóðflögufæð og skerta nýrnastarfsemi
- Parasetamól þolist yfirleitt vel en gæta þarf varúðar vegna hættu á ofskömmun
Hverjar eru gjafaleiðir ópíóða?
- Um munn ef hægt er: langverkandi töflur ef sjúkl er vel verkjastilltur
- Undir húð með lyfjadælu ef sjúkl getur ekki tekið lyf PO
- Verjaplástur fyrir sjúkl sem ekki geta tekið lyf PO og eru vel verjkastilltir (ekki sem upphafslyf eða við bráðverkjum)
Afhverju eru Fentanýl plástrar notaðir í verkjameðferð?
- Ef sjúkl getur ekki kyngt
- Getur verið kostur ef illvíg hægðatregða
- Notað hjá sjúkl sem eru vanir ópíóðum (yfirleitt ekki fyrsta lyf)
Hvað eru gegnumbrotsverkir (breaktrough pain) ?
Skammvinn versnun á verkjum sem kemur fram fyrirvaralaust eða í tengslum við ákv áreiti (trigger) hjá sjúkl sem eru á stöðugri verkjameðferð
Hvernig lyf eru gefin eftir þörum (PN) ?
- Alltaf notuð stuttverkandi lyf - viljum geta gefið eh sem virkar fljótt
- Gjafaleið: IV, SC, PO, buccal, intranasal
- Skammtastærð af pn lyfjum (1/6 af sólarhringsskammti)
Hvernig virkar skammtahækkun m.t.t styrk verkja?
Ef PN skammtar eru > 3 á dag þarf að hækka grunnskammt. Nota prósentuhlutfall (ekki mg) og hækkið í samræmi við styrk verkja:
2 - 3: Hækka um 10%
4 - 5: Hækka um 30%
6 - 8: Hækka um 50%
9 - 10: Hækka um 100%
Hvernig á að meta verkun ópíóða?
Endurmat eftir gjöf ópíóða:
- 60mín eftir PO eða PR gjöf
- 30mín eftir gjöf SC
- 15mín eftir gjöf IV
Hvernig eru stoðlyf?
Ekki hefðbundin verkjalyf en hafa verkjastillandi áhrif
- Bisfosfónöt fyrir sjúkl með beinmeinvörp
- Þríhyrningslaga þunglyndislyf (t.d amitryptilín) eða flogaveikislyf (t.d gabapentin, pregabalin, karbamazepín) við taugaverkjum
- Starar við erfiðum taugaverkjum
Hvernig á að meðhöndla aukaverkanir?
- Flestar aukaverkanir minnkar / hverfa með tímanum
- Notið samþætta ( multimodal) meðferð: fleiri en eina teg lyfja og aðrar aðferðir en lyf samhliða lyfjagjöf
- Stundum er aukaverkanir minni af einu lyi en öðru milli einstaklinga = þá getur þurft að skipta um lyf
Hverjar eru algengar aukaverkanir verkjalyfja (NSAID og ópíóða) ?
- Magabólgur / magasár v/NSAID: Gefa prótonpumpuhemla (magasýrulyf) fyrirbyggjandi ef sjúkl er í áhættu
- Hægðatregða v/ópíóða: ALLIR á hægðalyfjum fyrirbyggjandi frá 1.degi (lyf sem örva þarmahreyfingar + mýkjandi lyf)
- Munnþurrkur (getur leitt til tannskemmda): góð munnhirða
- Ógleði / uppköst: ógleðilyf pn, regluleg gjöf ef ógleði/uppköst eru viðvarandi
