Hjúkrun sjúklinga með smitsjúkdóma + hjúkrun á göngudeild smitsjúkdóma Flashcards
1
Q
Hverjar eru aukaverkanir sýklalyfjagjafa?
A
- Niðurgangur
- Sveppasýkingar
- Ógleði: lystarleysi, kviðverkir (gefa góðgerla t.d ab mjólk og LGG)
- Heyrn: heyrnaskerðing (af ákv lyfjum ?)
- Lifur og nýru: nýrna og lifrarbilun
2
Q
Hvað þarf að hafa í huga þegar kemur að línum og leggjum ?
A
- Hreinsun
- Eftirlit
- Stíflaðir leggir
- Skolun
- Fjarlæging
- Sýkingar
- Æðabólgur
3
Q
Hvað er Endocarditis of the Mitral Valve?
A
Sýking í hjartaþeli og lokum
- orsök geta verið: bakteríur, sveppir og veirur
- Dánarorsök 20-40% ef ekki greint snemma
- Algengara nú til dags því fólk er almennt eldra og útaf IVDU (Intravenus drug use) og aukning á ígræddum tækjum
4
Q
Hverjir eru áhættuþættir fyrir Endocarditis of the Mitral Valve?
A
- Maður (kk)
- Lokusjúkdómur / hjartagalli / gervilokur
- Vannæring
- Veiklað ónæmiskerfi (DM, blóðskilun, CKD, CLD, aldur, sterar)
- Léleg tannheilsa
- Rofin húð (tattú, lokkar)
- Sprautufíkn (tricuspid lokur); þau fá gjarnan í hægrði hlið hjartans en aðrir fá frekar í vinstri hlið)
- Fyrri sýking
- Leggir og línur
- Aukahlutir tengt starfsemi hjartans t.d gangráður, bjargráður
- Innvasívar aðgerðir / meðferðir
5
Q
Afhverju eru sjúklingar með fíknisjúkdóm í meiri áhættu?
A
- Endurtekið rof á húð
- Lélegt næringarástand
- Svefnleysi / þreyta
- Lélegt almennt heilbrigði
- Skert ónæmi (HIV-HEP C co infection)
- Léleg meðferðarheldni
- Staph. aureus algengast hjá þessum hópi
6
Q
Hver eru einkennin við Endocarditis of the Mitral Valve?
A
- Hiti og hrollur
- Nætursviti
- Hósti
- Vöðva- og liðverkir
- Slappleiki
- Lystarleysi
- þyngdartap
- Hjartabilun, mæði
- Blóð í þvagi
- Hjartaóhljóð
- Verkir
- Einkenni lömunar og tappa í heila
7
Q
Hver eru einkenni frá húð útaf Endocarditis of the Mitral Valve??
A
- Splinter hemorrhages
- Roth spots
- Púnktblæðingar
- Osler’s nodes
- Janeway lesions
8
Q
Hver er meðferðin við Endocarditis of the Mitral Valve??
A
- Sýklalyfjameðferð 1-2 lyfja í 4-6 vikur
- Gervilokuaðgerð
- Verkjameðferð / hitalækkandi
- Vökvajafnvægi
- Munnhreinsun
- Hvíld
- Blóðræktun
- Andlegur og félagslegur stuðningur
- Fræðsla og forvarnir
- Fráhvarfsmeðferð
- Endurhæfing
9
Q
Hvenær þarf skurðaðgerð?
A
- Gervilokur
- Hjartabilun / AV blokk
- Þrálátur sepsis fasi og sjokk
- Absess og fistlamyndanir í hjarta
- Sýklalyf án árangurs
- Tappa myndanir
- Stórir hraukar á lokum
- IE af völdum sveppa eða ónæmra baktería
10
Q
Hverjir eru fylgikvillar Endocarditis of the Mitral Valve?
A
- Hjartabilun
- Embolíur í heila, nýru, milta, lungu og kransæðum
- Heilabólga / heilahimnubólga
- Stroke
- Glomerulonephritis, nýrnabilun
- Krampar
- Sepsis og líffærabilanir
- Leiðslutruflanir, eyðilegging á lokum
- Pericarditis
11
Q
Hverjir eru áhættuþættir húðsýkingar (cellulit) ?
A
- Örverugróður á fótum (sveppir)-á milli tánna
- Áverki á húð (bruni, skrámur, brot, skurður, tattú)
- Offita (þrýstir á sogæðar og húð verður viðkvæmari
- Aðgerðir (brjóstaaðgerðir, hjarta- og æða, aðgerðir á fótum)
- Fyrri sýkingar
- Bláæða- og eða sogæðasjúkdómar
- Sár
- Ónæmisbælinga/næringarskortur
- Sykursýki
- BJúgur
- Bit og klór (eftir t.d ketti)
- Exem og psoriasis
- þurr húð / kláði
- Alkóhólismi og sprautufíkn
12
Q
Hver eru einkenni húðsýkingar ?
A
- Roði
- Bólga
- BJúgur
- Hiti í húð
- Verkur
- Kláði / þurrkur
- Flensueinkenni (hiti og slappleiki)
- Blöðrur / vessi
- YFirborðsblæðing, punktblæðingar og drep í húð
- Bólgnir eitlar
- Lymphangitis
13
Q
Hvernig virkar eftirlit og mat á húðsýkingu?
A
- Strika umhverfis roðasvæði
- Mæla ummál fótleggjar
- Ljósmyndir
- Blóðprufur
- Verkur
- Hiti
14
Q
Hver er meðferðin við húðsýkingu?
A
- Sýklalyf
- Vökvun
- Verkjalyf
- Meðferð við kláða
- Rakakrem
- Kalíumpermanganat
- Sárameðferð
- Meðhöndla sveppi
- Hálega
- Meðferð við hita
- Hreyfing / pumpuæfingar
- Þrýstinggsmeðferð
- Teygjusokkar
- Fræðsla (áhersla á áhættuþættina)
- Fótaaðgerðafræðingur
15
Q
Hverjir eru fylgikvillar húðsýkinga?
A
- Langvinnur bjúgur
- Lífsgæði skerðast
- Sjálfsmynd
- Kvíði
- Verkir
- Sár
- Skert líkamleg hreyfigeta
- Sogæðabjúgur
- Absess (ígerð)
- Osteomyelitis
- Necrotiserandi fascitis
- Frumudauðu (e. ischemia)
- Aflimun
- Sepsis
- Nephritis
- Dauði
- Langar og tíðar innlagnir
- Aukinn kostnaður
16
Q
Afhverju er erfitt að eiga við beinsýkingu?
A
- Vefjadrep
- Blóðflæði takmarkað vegna bólguprósessu og blóðtappamyndunar
- Beindrep
- Myndun biofilm
17
Q
Hverjir eru áhættuþættir beinsýkingar?
A
- Áverki
- Þrýstingssár
- Sykursýkissár
- Æðaleggir
- Hjartaskurðaðgerð
- Gerviliður og gigt
- Vannæring
- Offita
- Langvinnir sjúkdómar t.d CKD
- Ónæmisbæling eins og HIV, krabbi
- Geislar
- IVDU
18
Q
Hver eru einkenni beinsýkingar?
A
- Hiti
- Hrollur
- Roði
- Bólga
- Verkur
- Slappleiki
- Hreyfiskerðing
- Sár yfir svæðinu
- SInus göng frá svæðinu og upp á húð
19
Q
Hverjar eru meðferðir við beinsýkingu ?
A
- Aðgerðir: beinop, graftur, flipaop, aflimun
- Sýklalyf í 4-6 vikur (CVK, PiCC lína)
- Verkjameðferð
- Sárameðferð
- Hreyfing takmörkuð
- Fylgast með og meðhöndla aukaverkanir sýklalyfjanna
- Endurhæfing, virkja hjálpartækjaþjónustu
- Næringarmeðferð
- Fyrirbygging blóðtappa og þrýstingssára
- Félagslegur stuðningur
20
Q
Hvað er Septískur Arthritis?
A
Liðsýking
- algengasti fylgikvilli liðskiptaaðgerða
21
Q
Hverjar eru orsakir septísks arhritis?
A
Blóðborin:
- UTI
- GI
- Öndunarfærum
- Frá æðaleggjum
- Sýkingum í munnholi
- Sárum / húð
- Aðgerðir
Bein sýking :
- Beinsýking
- Mjúkvefjasýking
- Ástunga
- Áverki
22
Q
Hverjir eru áhættuþættir fyrir septískum arthritis?
A
- Aldraðir
- Langveikir (CRF, DM, Ca)
- Gigtarsjúklingar (RA)
- Gerviliðir
- Ónæmisbæling vegna sjúkdóms eða meðferðar
- Næringarskortur
- Reykingar
- Aðgerð á liðum, ástungur
- Áfengi og fíkniefni
- Húðsýkingar og sár
23
Q
Hver eru einkenni septísks arhritis?
A
- Roði
- Bólga
- Staðbundinn hiti í húð
- Verkur
- Skerðing á hreyfingu
- Hiti og hrollur
- Slappleiki
- þyngdartap
24
Q
Hver er meðferð við septískum arhritis?
A
- Blpr: status (hvít), sökk og crp
- Taka sýni úr lið (2-3ml)
- Aftöppun úr lið
- Aðgerð
- Fjarlægja gervilið ef hann er til staðar
- Sýklalyf í 2-6 vikur
25
Hvaða hjúkrunarmeðferð eiga við m.t.t septískts arhritis?
- Verkjameðferð
- Meðferð við hita
- Sjúkraþjálfun
- Sárameðferð
- Andlegur stuðningur
26
Hver eru einkenni Noro-veiru?
Niðurgangur:
- þunnfljótandi
- sprengi
- blóð
-slím
Uppköst:
- Já
Verkir:
- kviðverkir
- beinverkir
- vöðvaverkir
- höfuðverkur
Vökvi:
- þurrkur
- elektrólítabrenglanir
Hiti:
- stundum
27
Hver eru einkenni C.diff?
Niðurgangur:
- Slím
- gul- grænt og illa lyktandi
Uppköst:
- Ógleði
Verkir:
- Krampakenndir kviðverkir
Vökvi:
- Proteinskortur
- Bjúgmyndun
- þurrkur
Hitir:
- Stundum
28
Hverjar eru smitleiðir niðurgangs?
Saur:
- hendur
- föt
- af salerni
- menguð tæki
- umhverfi
29
Hverjir eru í mestri hættu að fá Noroveiru?
- Ungabörn
- Aldraðir
- Ónæmisbældir
MIKILVÆGT AÐ VÖKVA SIG!!!
30
Í hvernig umhverfi lifir noroveira best/mest í ?
- þola frost, hita allt að 60°og klór, þurrk, hreinsiefni og sýrur
- Lifa í 21-28 daga í umhverfi, á yfirborði hluta
31
Hver er meðgöngutími Noroveiru?
12-48 klst
- útskilur veirur frá upphafi einkenna og í allt að 56 daga eftir að bata er náð
- 1/3 einkennalausir geta verið smitandi
- ónæmi er skammvirkt
- skilar út í 4-8 vikur
32
Hvað er algengasta týpa Noroveiru?
Mjög margar genotýpur, algengasta er GII-4
33
Hvernig er smitleið Noroveiru?
- Fec-oral
- Umhverfi
- Grænmeti, ávextir, fiskur
- Mengað vatn
- Með starfsmönnum
34
Hvernig á að bregðast við faröldrum eins og noro?
- Einangrun / einangra saman
- Sér wc
- Handhreinsun
- Heimsóknartakmarkanir
- Veikir starfsmenn heima
- Umhverfisþrif
- Lokun eininga
35
Hvað er Clostridium Difficile (C.diff) ?
- Gram jákv loftfæla
- Harðgerir sporar, þola hita, sýrur og sýklalyf
- Hluti af ristilflóru manna og dýra
- ónæmi sótthreinsiefnum
- hitaþolin og þolir þurrk
- Lifa utan líkama mánuðum saman
- Úskilur bakteríuna í allt að 4 vikur
- Meðgöngutími allt að 3 dagar
36
Hverjir eru áhættuþættir C.diff?
- Sýklalyfjameðfeðr
- Krabbameinslyfjameðferð
- Aðgerð á görnum
- Antiperistaltic lyf, PPI
- Löng sjúkrahúslega
- Alvarlegur undirliggjandi sjúkd., CDK, CLD
- Ónæmisbæling, t.d HIV
- Aldraðir og konur
- Vannæring
37
Hverjir eru fylgikvillar C.diff?
- Pseudomembranous colitis
- Toxic megacolon
- Paralytic ileus
- Perforation (ristill springur)
- Sepsis og dauði
- Nýrnabilun
38
HVerjir eru fylgikvillar Noro?
- IBS
- Nýrnabilun
- Hjartsláttartruflanir
39
Hver er meðferðin við C.diff?
- Hætta á sýklalyfjum
- Metronidazol? / Vancomycin
- Aðgerð-colectomy
- Fecal transplant
- Muna eftir góðgerlum með sýklalyfjum !
40
Hvað felst í hjúkrun vegna niðurgangspesta?
- Sýnataka (2-3 skóflur í glas)
- Einkennameðferð:
* Vökvagjöf
* Húðvarnir
* ALLS EKKI stemmandi lyf
* Fæðisbreytingar
* Verkja / ógleðisstillandi meðferð
* Hitalækkandi
Obs einkenni þurrks: þorsti, þurrar slímhúðir, veikur púls, húðturgor, minnkandi útskilnaður, mæla inn/út, fylgjast með söltum --> missum kalíum
41
Hverjir eru áhættuþættir fyrir miklum veikindum vegna COVID?
- Hjartasjúkdómar
- Sykursýki
- Háþrýstingur
- Langvinnur lungnasjúkdómur
- Krabbamein
- Langvinnur nýrnasjúkdómur
- Ofþyngd
- Reykingar
42
Hver eru einkenni COVID?
- Hiti
- Hósti
- Særindi í hálsi
- Verkir; vöðva, bein og höfuð
- Slappleiki
- Andþyngsli
- Mæði
- Bragð- og lyktarskynsbreytingar
- Meltingarfæraeinkenni (ógleði, lystarleysi, niðurgangur)
43
Hver er meðferð við COVID?
- Lífsmörk L2 L4
- Blpr við komu og daglega, blóðræktun, nefkoks- og hálsstrok
- EKG, monitor, RTG, CT
- Einkennameðferð
- Fjölskylduhjúkrun í heimsóknarbanni
- Andlegur stuðningur / sálfræðingar / prestar
- Næringarmeðferð
- EInangrun
- SJúkraþjálfun
- Meðferð við sykursýki
- Lyfjameðferð, O2, veirulyf, sterar
- Útskriftarfræðsla
- Andlát: sérmeðferð?
- Flutnignar
- Hlífðarbúnaður
44
Hvað er Prone position og hver er tilgangurinn með henni?
Liggur á maganum með kodda undir höfði, kviðx2) og ristum
- hjálpar öndun hjá mjög veikum
45
Hvað er HIV?
- Veira sem smitast milli manna við ákv aðstður
- HIV veiran sýkir frumur ónæmiskerfisins sem kallast T-hjálparfrumur (CD4+)
- Getur leitt til alnæmis án meðferðar
46
Hver er munurinn á HIV og Alnæmi (Aids)?
HIV:
- ónæmisbælandi veira sem leggst á menn og smitast milli manna við ákv aðstæður
Alnæmi (AIDS):
- Sjúkdómsástandi sem orsakast af langvinnu, ómeðhöndluðu HIV smiti
* verulega veiklað ónæmiskerfi
* tækifærissýkingar og/eða krabbamein (AIDS defining illness)
47
Hvernig hefur HIV áhrif á ónæmiskerfið?
- HIV sýkir eitilfrumur í ónæmiskerfinu sem kallast T-hjálparfrumur eða CD4+ og veldur fækkun á þeim
- Berskjöldð gagnvart veikindum sem herja á ósmitaða
- Ónæmur (CD4+ 600-1200) --> alnæmur (CD4+ <200)
48
Hvernig er framgangur HIV smits án meðferðar?
Bráð HIV sýking:
- Á sér stað 1-3 vikum eftir smit
- 80% upplifir einkenni
- Fækkun T-hjálparfruma
- Aukið veirumagn (hér er fólk mjög smitandi)
- Flensueinkenni: hiti, höfuðverkur, þreyta, kláði, eitlastækkanir
- mjög smitandi !
Einkennalaus:
- Langt tímabil
- 8-10 ár
- T-hjálparfrumur haldast eins
- Veirumagn helst eins
- Litil/engin einkenni
- Hæg versnun
- Smitandi
Alnæmi:
- Fækkun T-hjálparfruma
- Aukið veirumagn
- Tækifærissýkingar: lungnabólga, niðurgangur, sveppasýkingar, krabbamein
- Mjög smitandi
- Dauði
49
Hvernig smitast HIV?
HIV getur smitast: (þarf að eiga sér stað líkamsvessablöndun)
- við kynmök (meiri áhætta við endaþarmsmök) og kynsjúkdómar auka smithættu
- með sprautubúnaði
- við blóðgjöf
- frá móður til barns í fæðingu eða við brjóstagjöf
HIV getur EKKI smitast:
- við venjulega umgengni
- í gegnum heilbrigða húð
- með lofti, vatni eða drykkjum
- með flugnabiti
- af salernissetum eða baðkörum
- með kossum
- með hnerrum og hósta
- með svita, hori og tárum
50
Hvar finnst HIV?
blóði, sæði, leggangaslími og brjóstamjólk
51
Hvernig er HIV greint?
Mótefnamæling
- gluggatímabil 3-6 vikur
- hraðgreiningapróf 2017
- veirumagnsmælig
- staðfestingapróf
52
Hver er meðferðin við HIV?
- HIV lyf eru svokölluð andretróveirulyf
- Lyfin hindra fjölgun HIV veirunnar: bakrithemlarar, integrashemlar, protesahemlar
Miklar framfarir hafa átt sér stað í lyfjaþróun síðustu 25 árin
- samsett lyfjameðferð
- færri töflur í senn, færri skipti yfir daginn
- aukaverkanir minni og tímabundnar
53
Afhverju að fara í lyfjameðferð við HIV?
- Bæta heilbrigði og lífslíkur HIV jákvæðra
- Minnka veirumagn og auka T-hjálparfrumur
- því fyrr, því betra
- Draga úr frekari útbreiðslu veirunnar: minna veirumagn = minni smithætta
54
Hvernig er HIV eftirlit?
- Eftirlit á 4-6mán fresti til læknis og/eða hjúkrunarfræðings á almennri heilsugæslu
- Blóðrannsóknir: hjálparfrumur, veirumagn + almennar prufur
- Bólusetningar: inflúensa, lifrarbólga A og B, pneumococcar
- Líkamsmat: hæð, þyngd og BÞ
55
Hvað er PEP og PreP?
- Post Exposure Prohylaxis (PEP): innan 72 klst frá útsetningu
- Pre exposure prophylaxis (PreP): dagleg lyfjameðferð eða on demand
skil ekki alveg ?? eru þetta töflur eða? - Glæra 31
56
Hvernig virkar PreP á Íslandi?
Eftirlit í boði frá 2016:
- PreP lyf fengin erlendis
- kynsjúkdómatjékk á 12 vikna fresti+ nýrnastarfsemi
Fyrsta koma: fræðsla, áhættumat og kynsjúkdómaskimun
57
Hvernig er greining og meðferð á Berklum / MAC?
- Berklapróf og aflestur
- Einkennamat og rannsóknir
- DOT (Directly observed therapy)
-6 mánaða lyfjameðferð lágmark: allt að 13 töflur á dag
- Lungu, milta, eitlar
- Meðferðarheldni, rannsóknir, aukaverkanir
58
Hvert er markmið lyfjaskömmtunar við HIV ?
- Auka meðferðarheldni
- Draga úr útbreiðslu HIV
- Koma í veg fyrir alnæmi
- Auka lífsgæði, tryggja mannréttindi
- Draga úr kostnaði (dýr lyf)
SJúkl koma á göngudeil á 1-4 vikna fresti
- HIV Lyfjaskömmtun (+/- viðhaldsmeðferð, ADHD-meðferð)
- Stuðningur og ráðgjöf
- Skaðaminnkun-áhaldapakkar
- Sár og sýkingar tengd IDU
- Málsvörn-tengiliðir
59
Hvað er Lifrabólga C ?
- SJúkdómur sem orsakast af samnefndri veiru og smitast mann á milli við blóðblöndun
- Lifrarbólgu C veiran herjar á lifrina og getur leitt til lifrarbilunar, skorpulifrar og lifrarkrabbameins
- Stórt heilsufarsvandamál og vaxandi heilsufarsvandamál á Vesturlöndum
- 7 mismunandi arfgerðir til af lifrabólgu C
60
Hvernig smitast lifrarbólga C ?
LIfrarbólga C getur smitast:
- með sprautubúnaði (algengast)
- við húflúrun
- við kynmök
- við tannviðgerðir
- við blóðgjöf 1993
- frá móður til barns í fæðingu
- með oddhvössum áhöldum (tannbursti, rakvél, skæri)
Lifrarbólga C getur EKKI smitast:
- við faðmlög, kossa og snertingu
- í gegnum heilbrigða húð
- með matvælum og mataráhöldum
- með flugnabiti
- af salernissetum eða baðkörum
- með hnerrum og hósta
- við brjóstagjöf
61
Hver eru einkenni lifrarbólgu C ?
Bráðaeinkenni:
- 15% fá bráðaeinkenni
- 14-180 (45) dögum eftir smit
- gula, hiti, lystarleysi, þreyta, kláði, ógleði/uppköst, dökkt þvag, liðverkir
Langvinn einkenni:
- þögull sjúkdómur: oft einkennalaus, skemmdir koma seint fram
- þreyta, ógleði, lystarleysi, vöðva- eða liðverkir, kviðverkir
62
Hvernig er lifrarbólga C greind?
- Mótefnamæling: gluggatímabil 6-8 vikur, mótefni mælast ævilangt
- Veirumagnsmæling !
- Arfgerðargreining
- Landspítali og önnur sjúkrahús, heilsugæslustöðvar og Vogur
63
Hver er meðferðin við lifrarbólgu C ?
DAAs (direct acting antiretrovirals)
- töflur (Epclusa - sofosbuvir / velpatasavir)
- litlar / engar aukaverkanir
- engin krafa um edrúmennsku
- allar arfgerðir - líkur á lækningu >95% - meðferð 12 vikur
64
Hvernig er meðferðarátakið gegn lifrarbólgu C ?
Hjúkrunarstýrð móttaka
- innköllun og bókanir
- samþætting þjónustu
- greinignarviðtal (fræðsla, ómskoðun og smitrakning)
- lyfjaeftirfylgd
- blóðrannsóknir, eftirfylgd
- skráning í gagnagrunn
65
LESA SÍÐUSTU GLÆRUNAR ''SÝKLALYF Í HEIMAHÚSI'' veit ekki hvort mikilvægar
