Beinmergsmæling (mat og meðferð) og Slímhúðarbólga (mat og meðferð)

Question 1

Hvað er beinmergsbæling?

Answer 1

• Beinmergur framleiðir blóðfrumur
• Krabbameinslyf og geislameðferð (á stór bein) geta dregið úr framleiðslu blóðfruma í merg- blóðfrumufæð
• Sú aukaverkun krabbameinsmeðferðar sem er hvað oftast skammtatakmarkandi og getur því haft áhrif á árangur meðferðar
• Mest lífsógnandi aukaverkun krabbameinslyfjameðferðar
• Mikilvægt að þekkja áhættu/orsakir, einkenni, teikn og leiðir til að bregðast við og til þess draga úr hættu á alvarlegum afleiðingum

Question 2

Hvað er Leucopenia / neutropenia (daufkyrningafæð)?

Answer 2

Fækkun á HBK / neutrophilum (sjúkl er neutropenískur, í daufkyrningafæð) - hætta á sýkingum og sepsis

Question 3

Hvað er Anemia / erytrhocytopenia ?

Answer 3

Fækkun á RBK (anemískur) - hætta á einkennum og afleiðingum blóðleysis

Question 4

Hvað er Thrombocytopenia ?

Answer 4

Fækkun á blóðflögum (platelets) (thrombocytopenískur) - hætta á blæðingum

Question 5

Hvað þýðir það þegar öll þessi blóðgildi (HBK, RBK og blóðflögur) eru lækkuð á sama tíma

Answer 5

þá er sjúkl sagður vera Pancytopenískur

Question 6

Hverjar eru áhættur/orsakir Neutropeniu?

Answer 6

• Frumubælandi lyf (algengasta orsökin)
• Háskammtameðferð
• Geislameðferð (femur, pelvis, mediastinum); hætta þegar geislað er á stóru beinin sem framleiða mest
• Krabbameinið sjálft; ef það vex inn í blóðmyndandi vef
• Annað: aldur, ýmis lyf, aðrir sjúkdómar

Question 7

Hvert er normalgildi Neutrophila ?

Answer 7

1,9 - 7,0 x 10 9/L

Question 8

Hvenær er hætta á sýkingu mjög aukin í daufkyrningafæð ?

Answer 8

Hætta á sýkingu er mjög aukin - þegar neutrophilar eru um eða undir 0,5 eða undir 1,0 og eru á niðurleið

• hætta á sýkingu eykst með lengd neutropeni (>7 daga) og samhliða hækkandi aldri, lélegu næringarástandi ofl

Question 9

Hvernig er stigun / gráða og hætta á sýkingu í neutropeniu?

Answer 9

1.stig = 2 - 1,5 - engin / mjög lítil sýkingarhætta
2.stig = 1,5 - 1,0 - vægt / lítið aukin hætta
3.stig = 1,0 - 0,5 - mikil sýkingarhætta
4.stig = < 0,5 mjög mikil sýkingarhætta

Question 10

Hver eru merki og einkenni neutropeniu ?

Answer 10

• Fækkun neutrophila samkv blóðstatus
• Hiti oftast eina merkið um sýkingu (38,3° eða >38°í meira en 1klst)
• HIti og penia = sýking þar til annað sannast
• Almenn einkenni / merki um sýkingu samhliða peniu GETA verið til staðar án hita: hrollur, hósti, niðurgangur, vöðva- og liðverkir, ógleði, mæði, lágþrýstingur, hraður púls, minnkuð þvaglát, rugl/óráð
• sýkingar eru frá öndunarvegi, meltingarvegi, þvag- og kynfærum, húð (æðaleggir, sár) og slímhúð

Question 11

Hvernig er hjúkrun hjá sjúkl í daufkyrningarfæð (neutropeniu) ?

Answer 11

Vöktun og viðbrögð við hita - hætta á sýkingarlosti

• Hiti < 38°án hrolls / vanlíðan = Mæla LM og bregðast við skv news og eftirlit með líðan og einkennum sjúkl
• Hiti > 38°með hroll/ vanlíðaan eða hiti 38° í 1klst eða hiti um eða yfir 38,3° (stök mæling) = Hefja uppvinnslu og meðferð STRAX! sýklalyf skulu gefin innan 1klst, ekki er beðið eftir niðurstöðum rannsókna

Question 12

Hvað er örveruskert fæði ?

Answer 12

• Örveruskert fæði er almennt fæði, orku og proteinbætt en sleppt öllu sem er hrátt (hrátt grænmeti, hýðislausa ávexti, hrá egg (majo, ís), hrátt kjöt/fisk (sushi), hnetur, mjúkir ostar/mygluostar, ís úr vél
• Bjóða næringardrykki og millibita
• Fylgja hreinlæti í umgengi við matvæli
• Handþvottur fyrir allar máltíðir
• Ef geyma þarf mat er það gert í ísskáp og matur gegnhitaður í öbba
• Forðast vatn úr almennum krönum spítalans - nota átappað / filterað / soðið (drekka, munn og tannhreinsa)

Question 13

Fyrir hverja er örveruskert fæði ?

Answer 13

Fyrir sjúkl með bælt ónæmiskerfi vegna hvítblæðis, lyfjameðferðar og/eða geislameðferðar

Question 14

Hver er aðalvirkni Thromba og hvert er normal gildi ?

Answer 14

Aðalvirkni thromba er storka
- normalgildi: 150-400 x 10 9/L

Question 15

Hvað gerist ef sjúkl fer undir 150 ?

Answer 15

Penia
- mjög mikil hætta á blæðingu ef < 10.000

Question 16

Hver eru einkenni / merki Throbocytopenia?

Answer 16

• Oftast marblettir, nefblæðingar og húðblæðingar (petechiur)
• Blæðing í munnslímhúð, með þvagi /hægðum, leggöng, meðfram æðaleggjum
• Blæðing í innri líffæri (t.d heila-sjaldgæft)
• Verkir !

Question 17

Hverjar eru orsakir / áhættur Thrombocytopeniu?

Answer 17

Mörg krabbameinslyf, geislar, sjúkdómur í merg, bakteríusýkingar, storkusjúkdómar, lyf (aspirin, NSAID) ofl

Question 18

Hvernig er stigun og hætta á blæðingu í Throbmocytopeniu ?

Answer 18

1.stig = < 75
2.stig = 50 - <75
3.stig = 10 - <50 - mikil hætta
4.stig = < 10 - mjög mikil hætta
5.stig = dauði af völdum blæðingar

Question 19

Sjúkl hringir á deild og talar við hjúkrunarfræðing.Fékk lyfjameðferð fyrir 12 dögum, er núna með mikinn hausverk, segist vera heitur og hafa fengið blóðnasir í gærkvöldi

1. Hvaða 2 aukaverkanir eru líklega í gangi sem valda þessu ?
2. Hvaða 2 einkenni valda hjúkrunarfræðingnum mestum áhyggjum ?
3. Hvaða upplýsingar ætti að fá til viðbótar við það sem fram kemur?
4. Sjúkl segist hafa tekið 2 panodil fyrir 3klst og 800mg af ibuprofeni fyrir 12klst. Hvaða þýðingu getur þetta haft?
5. Hjúkrunarfr hefur samband við lækni sem vill fá hann inn á deild. Hvaða undirbúning setur hjúkrunarfr í gang?

Answer 19

1. Fækkun á HBK og blóðflögum
2. Blóðnasir, höfuðverkur, hætta á blæðinug, hiti
3. Lýsa einkennum betur. Blæðing, hversu lengi, mikið, oft, önnur einkenni. Hitamæling, hár, lengi?
4. Lækka hita, maskera önnur einkenni og íbúfen eykur hættu á blæðingu
5. Varnareinangrun, einbýli, taka blpr, ræktanir, panta blóðhluta, vökvi sýklalyf, ct höfuð

Question 20

Hvernig er stigun alvarleika Anemiu ?

Answer 20

1.stig = Hb 100, væg anemia
2.stig = Hb 80-99 miðlungs/töluverð
3.stig = Hb 65-79 alvarleg / mjög mikil
4.stig = Hb <65 lífshættuleg

Sjúkl sjaldan með einkenni ef yfir 100)

Question 21

Hverjar eru orsakir Anemiu?

Answer 21

Áhrif krabbameinslyfja (platinum lyf), geislar, aðgerð, krabbameinið sjálft og meinvörp í bein, blæðing, skortur á B12, járni og fólinsýru, skortur á erythropoitini ofl

Question 22

Hver eru einkenni / merki Anemiu?

Answer 22

þreyta, höfuðverkur, mæði, svimi, hraður púls, brjóstverkur, bjúgur, föl húð/neglur

• Alvarleiki einkenna fer eftir orsök og hraða anemiu - gerist oftast hægt - áhrif á virkni og lífsgæði, verri horfur
• Einkenni anemiu verri hjá þeim sem eru með aðra undirliggjandi sjúkdóma

Question 23

Hver eru markmið hjúkrunar hjá sjúklingum sem eru beinmergsbældir?

Answer 23

• Koma í veg fyrir avlarlegar sýkingar vegna neutropeniu
• Sjúkl og aðstandendur geti lýst, notað viðeigandi neutropeniuvarnir og brugðist tímanlega við einkennum
• Koma í veg fyrir alvarlegar blæðingar og fylgikvilla thrombocytopeniu
• Sjúkl og aðstandandi geti lýst og nýtt viðeigandi neutropeniuvarnir og brugðist tímanlega við einkennum
• Koma í veg fyrir alvarlegar blæðingar og fylgikvilla thrombocytopeniu
• Sjúkl og aðstandendur geti lýst og nýtt viðeigandi thrombocytopeniuvarnir
• Koma í veg fyrir alvarlegt blóðleysi og afleiðingar
• Sjúkl og aðstandandi geti lýst einkennum blóðleysis og brugðist við

Question 24

Hvað er Mucositis?

Answer 24

Bólga í slímhimnu í meltingarvegi (munnur, vélinda, magi, ristill og endaþarmur)

Question 25

Hvað er Stomatitis eða oral mucositis ?
- Hverjir fá þetta?

Answer 25

Bólga í munnslímhúð

• 40-80% sjúkl í lyfjameðferð (bein/óbein áhrif). Háð teg lyfja og skömmtum, byrjar oft eftir 3-5 daga, jafnar sig á 10-20 dögum, misalvarlegt, endurtekur sig, algengt og alvarlegast samhliða neutropeniu !
• Allir sjúkl (90-100%) sem fá geislameðferð á andlit, munnhol og hálssvæði fá einkenni og um helmingur mjög alvarleg einkenni, krónískur munnþurrkur oft fylgikvilli
• Allir sem fara í stofnfrumumeðferð - háskammtameðferð
• Einstaklings áhættuþættir: aldur (börn/aldraðir), kyn (kvk), munnheilsa, munnvatnsframleiðsla fyrir (ýmis lyf) , næringarástand, reykingar, fyrri meðferð

Question 26

Hverjar eru afleiðingar slímhúðarbólgu ?

Answer 26

verkir, kyngingarerfiðleikar, þyngdartap, þurrkur, sýkingar, svefn og líðan ,innlagnir, skert lífsgæði, áhrif á meðferðaráætlun

Question 27

Hver eru einkenni munnslímhúðarbólgu ?

Answer 27

• Útlit og litur: föl/líflaus slímhúð, hvellroði með bólgu og eymslum, hvítar skellur, dökkar tennur
• Lykt: andremma
• Fleiður, sár, sýkingar, þykkt slím, kyngingarerfiðleikar og hætta á aspiration
• oft líka: mikill munnþurrur og sviði, breytingar á lyktarskyni og/eða bragðskyni, breyting á rödd (hæsi, styrkur, tónn)

Question 28

Hvernig er meðferð við munnslímhúðarbólgu?

Answer 28

• Einkennameðferð: verkir (Deyfiskol, lyf)
• Munnhirða
• Markvisst mat
• Tryggja vökva og næringu (mauk, iv, sonda)
• Fyrirbyggja sýkingar
• Fræðsla

Question 29

Hver eru einkenni og afleiðingar munnþurrks?

Answer 29

• Sviði og brunatilfinning
• Breytt bragðskyn
• Erfitt að tyggja, kyngja, tala og sofa
• Bólgin tunga og varir
• hætta á sýkingum og tannskemmdum

Question 30

Hverjar eru orsakir bragðskynsbreytinga ?

Answer 30

Eru oft samhliða munnþurrki
- Orsakir: lyfjameðferð, geislar, önnur lyf, zincskortur

Question 31

Hverjar eru afleiðingar bragðskynsbreytinga?

Answer 31

fæðuóbeit, þyngdartap

markmið er að draga úr þyngdartapi og viðhalda munnhreinlæti !

Question 32

Hver er meðferð við bragðskynsbreytingum ?

Answer 32

Fylgjast með matarinntekt, næringastástandi, ráðleggja um fæðuval og góða munnhirðu, ráðgjöf með næringardrykki / orku og proteinbætta fæðu