Beinmergsmæling (mat og meðferð) og Slímhúðarbólga (mat og meðferð) Flashcards
Hvað er beinmergsbæling?
- Beinmergur framleiðir blóðfrumur
- Krabbameinslyf og geislameðferð (á stór bein) geta dregið úr framleiðslu blóðfruma í merg- blóðfrumufæð
- Sú aukaverkun krabbameinsmeðferðar sem er hvað oftast skammtatakmarkandi og getur því haft áhrif á árangur meðferðar
- Mest lífsógnandi aukaverkun krabbameinslyfjameðferðar
- Mikilvægt að þekkja áhættu/orsakir, einkenni, teikn og leiðir til að bregðast við og til þess draga úr hættu á alvarlegum afleiðingum
Hvað er Leucopenia / neutropenia (daufkyrningafæð)?
Fækkun á HBK / neutrophilum (sjúkl er neutropenískur, í daufkyrningafæð) - hætta á sýkingum og sepsis
Hvað er Anemia / erytrhocytopenia ?
Fækkun á RBK (anemískur) - hætta á einkennum og afleiðingum blóðleysis
Hvað er Thrombocytopenia ?
Fækkun á blóðflögum (platelets) (thrombocytopenískur) - hætta á blæðingum
Hvað þýðir það þegar öll þessi blóðgildi (HBK, RBK og blóðflögur) eru lækkuð á sama tíma
þá er sjúkl sagður vera Pancytopenískur
Hverjar eru áhættur/orsakir Neutropeniu?
- Frumubælandi lyf (algengasta orsökin)
- Háskammtameðferð
- Geislameðferð (femur, pelvis, mediastinum); hætta þegar geislað er á stóru beinin sem framleiða mest
- Krabbameinið sjálft; ef það vex inn í blóðmyndandi vef
- Annað: aldur, ýmis lyf, aðrir sjúkdómar
Hvert er normalgildi Neutrophila ?
1,9 - 7,0 x 10 9/L
Hvenær er hætta á sýkingu mjög aukin í daufkyrningafæð ?
Hætta á sýkingu er mjög aukin - þegar neutrophilar eru um eða undir 0,5 eða undir 1,0 og eru á niðurleið
- hætta á sýkingu eykst með lengd neutropeni (>7 daga) og samhliða hækkandi aldri, lélegu næringarástandi ofl
Hvernig er stigun / gráða og hætta á sýkingu í neutropeniu?
1.stig = 2 - 1,5 - engin / mjög lítil sýkingarhætta
2.stig = 1,5 - 1,0 - vægt / lítið aukin hætta
3.stig = 1,0 - 0,5 - mikil sýkingarhætta
4.stig = < 0,5 mjög mikil sýkingarhætta
Hver eru merki og einkenni neutropeniu ?
- Fækkun neutrophila samkv blóðstatus
- Hiti oftast eina merkið um sýkingu (38,3° eða >38°í meira en 1klst)
- HIti og penia = sýking þar til annað sannast
- Almenn einkenni / merki um sýkingu samhliða peniu GETA verið til staðar án hita: hrollur, hósti, niðurgangur, vöðva- og liðverkir, ógleði, mæði, lágþrýstingur, hraður púls, minnkuð þvaglát, rugl/óráð
- sýkingar eru frá öndunarvegi, meltingarvegi, þvag- og kynfærum, húð (æðaleggir, sár) og slímhúð
Hvernig er hjúkrun hjá sjúkl í daufkyrningarfæð (neutropeniu) ?
Vöktun og viðbrögð við hita - hætta á sýkingarlosti
- Hiti < 38°án hrolls / vanlíðan = Mæla LM og bregðast við skv news og eftirlit með líðan og einkennum sjúkl
- Hiti > 38°með hroll/ vanlíðaan eða hiti 38° í 1klst eða hiti um eða yfir 38,3° (stök mæling) = Hefja uppvinnslu og meðferð STRAX! sýklalyf skulu gefin innan 1klst, ekki er beðið eftir niðurstöðum rannsókna
Hvað er örveruskert fæði ?
- Örveruskert fæði er almennt fæði, orku og proteinbætt en sleppt öllu sem er hrátt (hrátt grænmeti, hýðislausa ávexti, hrá egg (majo, ís), hrátt kjöt/fisk (sushi), hnetur, mjúkir ostar/mygluostar, ís úr vél
- Bjóða næringardrykki og millibita
- Fylgja hreinlæti í umgengi við matvæli
- Handþvottur fyrir allar máltíðir
- Ef geyma þarf mat er það gert í ísskáp og matur gegnhitaður í öbba
- Forðast vatn úr almennum krönum spítalans - nota átappað / filterað / soðið (drekka, munn og tannhreinsa)
Fyrir hverja er örveruskert fæði ?
Fyrir sjúkl með bælt ónæmiskerfi vegna hvítblæðis, lyfjameðferðar og/eða geislameðferðar
Hver er aðalvirkni Thromba og hvert er normal gildi ?
Aðalvirkni thromba er storka
- normalgildi: 150-400 x 10 9/L
Hvað gerist ef sjúkl fer undir 150 ?
Penia
- mjög mikil hætta á blæðingu ef < 10.000
Hver eru einkenni / merki Throbocytopenia?
- Oftast marblettir, nefblæðingar og húðblæðingar (petechiur)
- Blæðing í munnslímhúð, með þvagi /hægðum, leggöng, meðfram æðaleggjum
- Blæðing í innri líffæri (t.d heila-sjaldgæft)
- Verkir !
Hverjar eru orsakir / áhættur Thrombocytopeniu?
Mörg krabbameinslyf, geislar, sjúkdómur í merg, bakteríusýkingar, storkusjúkdómar, lyf (aspirin, NSAID) ofl
Hvernig er stigun og hætta á blæðingu í Throbmocytopeniu ?
1.stig = < 75
2.stig = 50 - <75
3.stig = 10 - <50 - mikil hætta
4.stig = < 10 - mjög mikil hætta
5.stig = dauði af völdum blæðingar
Sjúkl hringir á deild og talar við hjúkrunarfræðing.Fékk lyfjameðferð fyrir 12 dögum, er núna með mikinn hausverk, segist vera heitur og hafa fengið blóðnasir í gærkvöldi
- Hvaða 2 aukaverkanir eru líklega í gangi sem valda þessu ?
- Hvaða 2 einkenni valda hjúkrunarfræðingnum mestum áhyggjum ?
- Hvaða upplýsingar ætti að fá til viðbótar við það sem fram kemur?
- Sjúkl segist hafa tekið 2 panodil fyrir 3klst og 800mg af ibuprofeni fyrir 12klst. Hvaða þýðingu getur þetta haft?
- Hjúkrunarfr hefur samband við lækni sem vill fá hann inn á deild. Hvaða undirbúning setur hjúkrunarfr í gang?
- Fækkun á HBK og blóðflögum
- Blóðnasir, höfuðverkur, hætta á blæðinug, hiti
- Lýsa einkennum betur. Blæðing, hversu lengi, mikið, oft, önnur einkenni. Hitamæling, hár, lengi?
- Lækka hita, maskera önnur einkenni og íbúfen eykur hættu á blæðingu
- Varnareinangrun, einbýli, taka blpr, ræktanir, panta blóðhluta, vökvi sýklalyf, ct höfuð
Hvernig er stigun alvarleika Anemiu ?
1.stig = Hb 100, væg anemia
2.stig = Hb 80-99 miðlungs/töluverð
3.stig = Hb 65-79 alvarleg / mjög mikil
4.stig = Hb <65 lífshættuleg
Sjúkl sjaldan með einkenni ef yfir 100)
Hverjar eru orsakir Anemiu?
Áhrif krabbameinslyfja (platinum lyf), geislar, aðgerð, krabbameinið sjálft og meinvörp í bein, blæðing, skortur á B12, járni og fólinsýru, skortur á erythropoitini ofl
Hver eru einkenni / merki Anemiu?
þreyta, höfuðverkur, mæði, svimi, hraður púls, brjóstverkur, bjúgur, föl húð/neglur
- Alvarleiki einkenna fer eftir orsök og hraða anemiu - gerist oftast hægt - áhrif á virkni og lífsgæði, verri horfur
- Einkenni anemiu verri hjá þeim sem eru með aðra undirliggjandi sjúkdóma
Hver eru markmið hjúkrunar hjá sjúklingum sem eru beinmergsbældir?
- Koma í veg fyrir avlarlegar sýkingar vegna neutropeniu
- Sjúkl og aðstandendur geti lýst, notað viðeigandi neutropeniuvarnir og brugðist tímanlega við einkennum
- Koma í veg fyrir alvarlegar blæðingar og fylgikvilla thrombocytopeniu
- Sjúkl og aðstandandi geti lýst og nýtt viðeigandi neutropeniuvarnir og brugðist tímanlega við einkennum
- Koma í veg fyrir alvarlegar blæðingar og fylgikvilla thrombocytopeniu
- Sjúkl og aðstandendur geti lýst og nýtt viðeigandi thrombocytopeniuvarnir
- Koma í veg fyrir alvarlegt blóðleysi og afleiðingar
- Sjúkl og aðstandandi geti lýst einkennum blóðleysis og brugðist við
Hvað er Mucositis?
Bólga í slímhimnu í meltingarvegi (munnur, vélinda, magi, ristill og endaþarmur)
