Krabbameinstengd þreyta og kynheilsuavandi tengdur krabbameinsmeðferð Flashcards
Hvert er algengasta einkennið hjá krabbameinssjúklingum ?
Þreyta
- 50-70% fyrir og við greiningu
- 60-69% í meðferð
- 20-40% eftir meðferð
Er oft samferða örðum einkennum eins og verkjum, kvíða, svefnleysi, mæði, depurð
Hvað er krabbameinstengd þreyta?
Skilgreining NCCN: Cancer related fatigue
- Er álagsvandi, viðvarandi, huglæg tilfinning um líkamlega, tilfinningalega og/eða vitræna þreytu (tiredness) eða magnleysi (exhaustion) sem má rekja til krabbameins eða krabbameinsmeðferðar og er ekki í samræmi við nýlega virkni en hefur áhrif á hana
- þreyta, magnleysi, orkuleysi
- minnkar ekki við hvíld
- eykst oftast yfir tíma og heur áhrif á líkamlega og félagslega virkni, hugsun, einbeitingu, minni
Hverjar eru mögulega orsakir krabbameinstengdar þreytu?
- SJúkdómurinn
- Meðferðin
- Önnur einkenni
- Sálfélagslegt álag
- Svefnvenjur
- Lífeðlisfræðilegar tilgátur (t.d TNF-alpha, cytokin losun)
Algeng tengsl við:
- Anemiu
- Verki
- Svefntruflanir
- Mæði / andþyngsli
- Skurðaðgerð
- Geislameðferð
- Lyfjameðferð
- Kvíða og þunglyndi
Hvernig virkar þreytumeðferð - einkennameðferð ?
Íhlutanir: sálfélagslegar (non-pharm) og lyf (pharm)
- Fræða, tala um einkennið og kenna sjúkl að fylgjast með því (dagbók, ESASr mat)
- Greina og meðhöndla mögulegar undirliggjandi orsakir
- Einkennameðferð annarra einkenna (blóðleysi, þurrk, verki, kvíða, þunglyndi)
- Hreyfing og æfingar, mest rannsakaða þreytuúrræðið (markmið fara eftir ástandi, vísa í sjúkraþjálfun eða heildstæða enduræfingu)
- Orkuspörun: skipuleggja daginn, forgangsraða, úthluat, tímasetja, hjálpartæki, forðast > 1klst lúra, gera eitt í einu
- Svefn rútína: hafa reglu á svefni og svefnumhverfi
- Leiðir til að bæta athygli / einbeitingu / andlega þreytu: fókus á utandyra virkni / náttúran, áhugamál, það sem sjúkl finnst skemmtilegt
- Nudd, slökun, ljósameðferð (bright white light therapy)
- Sálfræðimeðferð
- Næringaráðgjöf
- Lyf og bætiefni
Hvað er kynheilbrigði - kynlíf samkv WHO ?
Felur í sér líkamlega, sálræna og samfélagslega velferð eða vellíðan sem hefur með kynverund (Sexuality) að gera. Kynverund er óaðskiljanlegur þáttur persónuleika hverrar manneskju og vísar til grunneiginleika hennar varðandi kynferði, kynhneigð, tilfinningatengsl / ást og getnað / frjósemi
- Mannleg þörf óháð en mismunandi eftir aldri, heilsu, hjúskaparstöðu, reynslu, tengslum, menningu ofl
- þörfin fyrir að fjölga sér, þörf fyrir líkamlega og tilfinningalega fullnægju, að tilheyra, kvenleika, kalmennsku ofl
- Samfarir sem margir tala um sem kynlíf er einn hluti kynheilsu / kynlífs
Hversu margir krabbameinssjúklinga upplifa vandamál tengd kynlífi?
> 50% í ákv rannsókn töldu sig hafa vandamál þessu tengdu
- konur með eggjastokkakraba voru með verri kynlífsgæði í upphafi en aðrir hópar
- sjúkl með lungnakrabba voru með verri kynlífsgæði en aðrir hópar eftir 3 og 6 mánuði
- yngri sjúkl voru með marktækt verri kynlífsgæði en eldri sjúkl
- þeir sem voru með mikil líkamleg einkennni eða einkenni kvíða og þunglyndis voru með marktækt verri kynlífsgæði á öllum tímum
Hverjar geta verið líkamlegar ástæðu kynlífsgæða (geta, löngun, ánægja) ?
- Aðgerð, geislar, lyf: bein og óbein áhrif
- Líkamlegar breytingar
- þreyta, verkir, ógleði
- Slímhúðarþurrkur
- Hármissir ofl
Hverjar geta verið sálrænar ástæðu kynlífsgæða (geta, löngun, ánægja) ?
- Vanlíðan
- Kvíði,ótti
- Depurð
- Óvissa
- Breytt sjálfs- og líkamsímynd
Hverjar geta verið félagslegar ástæðu kynlífsgæða (geta, löngun, ánægja) ?
- Vanlíðan maka
- Breytt hlutverk
- Álag í sambandi
- Óvirk / lokuð samskipti
- Ótti við nánd
Hversu margir (%) upplifa hármissi í lyfjameðferð?
Í heildina hjá 50-60% sjúkl
- Mikill álagsvaldur hjáum 50% kk og kvk
- 8-10% forðast / neita meðferð !
- Oftast afturkræft
Hver er áhætta / orsakir fyrir hármissi ?
- Krabbameinslyf: mism eftir lyfjum og skömmtum - getur orðið varanlegt eftir háskammtameðferð með busulfan og cyclophosamid
- Geislar á höfuð / hærð svæði - háð skammti (> 40 Gy)
Hver eru fyrstu einkenni hármissis?
Kláði og eymsli / verkir í hársverði
Hvenær byrjar hár aftur að vaxa?
Tímabundið: byrjar að vaxa 4-6 vikum eftir lok meðferðar - stundum fyrr - í byrjun oft annar litur og áferð (dúnn, krullur, grátt) - getur tekið 1-2 ár að jafna sig
Hvernig á að hugsa um viðkvæmt hár og húð ?
- Nota mild sjampó, forðast mikinn hita, mjúkur bursti, klippa stutt
- Nota satín kodda, mjúkar húfur / slæður
- Verja húð fyrir hita, kulda, sól, þurrki
- Fylgjast með húðinni og einkennum um þurrk, roða og sár
Áhrif á augu/augnhár: gleraugu, sólgleraugu, gervitár°
Hver eru algeng vandamál sem hafa áhrif á getu - löngun - ánægju hjá KK með krabbamein?
- Ristruflanir vegna taugaæðaskaða t. aðgerð, lyfjum, geislum
- Ófrjósemi
- Þurrkur í slímhúð, verkir við samfarir
- Þreyta og önnur einkenni, tímabundin, langvinn
