Hjúkrun sjúklinga með meltingafærasjúkdóma Flashcards
1
Q
Hvað eru kyngingarvandarmál (dysphagia) og hvað orsakar það?
A
Sársauki / óþægindi við að kyngja
- Orsakir: þrengsli í vélinda / vélindabólgur eða hreyfitruflanir
2
Q
Hver eru einkenni kyngingarvandarmála (dsyphagia) ?
A
- Brjóstverkur
- Kyngingarerfiðleikar
- Ógleði
- Megrun
- Aspiration
- Taltruflun
3
Q
Hver er hjúkrunarmeðferð við kyngingarvandamálum (dysphagia)?
A
- Eftirlit með næringu - ef mikil vannæring þarf sondugjafir
- þykkja vökva
- Rannsaka orsök
- Fyrirbygging
4
Q
Hvaðan koma blæðingar frá efri hluta meltingarvegar?
A
- Vélinda
- Maga
- Skeifugörn
Eru vanalega kröftugar og miklar, eru 4x algengari en neðri
5
Q
Hverjar eru orsakir blæðingar frá efri hluta meltingarvegar?
A
- Maga- og skeifugarnarsár og bólguur
- Vélindasár/bólgur
- Mallory-Weiss rifur
- Æðagúlar í vélinda (Esophagal varicur)
- Æxli
6
Q
Hverjar eru orsakir maga- og skeifugarnarsára?
A
- Sýking (H.Pylor)
- Lyf (t.d bólgueyðandi - eyða slímhúð)
- Áhættuþættir
7
Q
Hver eru einkenni maga- og skeifugarnarsára?
A
- Verkir
- Brjóstsviði / ógleði / lystarleysi
- Tjörlitaðar hægðir / blóðleysi / slappleiki
8
Q
Hvaða afleiðingar geta orðið ef maga- og skeifugarnarsár er ekki meðhöndlað?
A
- Rof á maga og blæðing inn í kviðarhol (getur valdið lífhimnubólgu)
- Lífhimnubólga (peritonitis)
- Krabbamein í maga
9
Q
Hverjar eru algengustu orsakir magabólgu (gastritis) ?
A
- Aspirín, NSAID lyf
- H.Pylori sýking
- Áfengi
- Mikið álag / stress
- Eftir magaaðgerð (gallsýrur)
- Sýkingar (bertklar, CMV)
- Crohn’s
- Geislar
10
Q
Hver eru einkenni magabólu (gastritis) ?
A
- Ógleði /uppköst
- Hungurtilfinning
- Uppþemba
- Brjóstsviði / nábítur
- Krampakenndir kviðverkir
- Þyngdartap
11
Q
Hvað er Mallory-Weiss ?
A
Rifur í slímhúð við mót vélinda og maga.
Myndast einkum við endurtekin eða kraftmikil uppköst, hósta eða krampa. Algengt meðal alkóhólisma og átraskana
12
Q
Hvað eru æðagúlar í vélinda?
A
- Stækkaðar æðar í vélinda og eru yfirleitt fylgikvilli skorpulifur
- Orsökin er rakin til mikills þrýstings frá lifrarslagæðinni
- Gúlarnir geta sprungið og valdið kröftugri blæðingu og blóðugum uppköstum. Þetta er mjög alvarlegt og lífshættulegt ástand. Blæðingin gerist mjög hratt og á skömmum tíma, getur leitt til yfirliðs og skert meðvitund.
13
Q
Hvaðan koma blæðingar frá neðri hluta meltingarvegar?
A
- Smáþörmum
- Ristli
- Endaþarmi
14
Q
Hverjar eru orsakir blæðingar frá neðri hluta meltingarvegar?
A
- Æðamissmíðar (angiodysplasiur)
- Ristilpokar (Diverticulosa)
- Æxli
- Separ (polypar)
- Gyllinæð (hemorrhoids)
15
Q
Hvað eru æðamissmíðar (angiodysplasíur) ?
A
- Eru stækkaðar æðar í meltingarvegi sem geta leitt til blæðingar og blóðleysis
- Er algengast í ristli en getur einnig verið í vélinda og maga
- Er algengara með hækkandi aldri
16
Q
Hvað eru Ristilpokar (diverticulosa) ?
A
- Vaxa út
- Langalgengast í neðrihluta ristils (Sigmoid)
- Orsök oft talin vera trefjalítið fæði
- Pokarnir hverfa ekki, hægt að halda þeim niðri með sýklalyfjum og þegar sýkingin er farin leggjast pokarnir niður og þarf að fylgjast með þeim
- þeir geta valdið: sýkingu (Abbsess)/ hiti, blæðing frá ristli og rof á ristli (perforation) –> peritonitis
17
Q
Hver eru einkenni ristilpoka?
A
- Eymsli í kvið
- Hægðatregða og jafnvel niðurgangur. Getur leitt af sér ógleði og uppþembu
18
Q
Hvað eru Separ (polypar) ?
A
- Vaxa inn í ristil
- Osök: erfðir, með auknum aldri, umhverfisþættir s.s mataræði og hreyfingarleysi
- Separ eru oftast góðkynja en geta þróast í æxli ef ekkert er gert (ekki teknir) - teknir með teygju í speglun
19
Q
Hver eru einkenni sepa ?
A
- Blæðing
- Verkir
20
Q
Hvaða rannsóknir eru gerðar m.t.t blæðingar í efri og neðri meltingarvegi?
A
- Magaspeglun / ristilspeglun
- Myndhilkisrannsókn
- Blæðingarskann
- Blóðprufa
- Hægðaprufa m.t.t blóðs
21
Q
Hver er meðferð við blæðingu í efri og neðri meltingarvegi?
A
- Finna blæðingarstað og stöðva
- Fyrirbyggja endurblæðingu
- Blóðgjöf / vökvagjöf
- Súrefni
22
Q
Blæðingar í efri og neðri meltingarvegi
- Hver eru almenn einkenni blæðinga ?
A
- Almenn einkenni: verkur í kvið
- Blæðing frá efri meltingarvegi: blóðug uppköst (ferskt blóð eða kaffikorgur)
- Blæðing frá neðri meltingarvegi: svartar / tjörulitaðar hægðir (melena) eða ferskt blóð frá endaþarmi (rectal blæðing)
- Leynt blóð í hægðum (Hemoccult): blæðingarstaður getur verið hvar sem er , blóðleysi (anemia) - lár bþ og hraður púls oft merki, lágt hemoglobin
23
Q
Hver eru einkenni blóðleysis?
A
Líðan:
- Yfirliðakennd og svimi
- Andþyngsli
- Brjóstverkur
Hvað sérðu?:
- Skert athafnaþrek
- Fölvi
- Ljósslímhúð
Hvað finnst?:
- Hraður púls
- Lækkaður BÞ
- Sjokk
24
Q
Hvað telst sem langvinnir bólgusjúkdómar í þörmum?
A
- Sáraristilbólga (Colitis Ulcerosa)
- Svæðisgarnabólga (Crohn’s)
25
Hverjar eru orsakir langvinnra bólgusjúkdóma í þörmum?
- Ónæmiskerfið
- Fæði
- Erfðaþættir
- Umhverfisþættir
- Reykingar
- Sálrænir þættir
- Skert þarmaslímhúð
26
Hvað er Sáraristilbólga (Colitis Ulcerosa) ?
- Staðbundin við ristil
- Byrjar neðst við endaþarm og getur teygt sig safellt, mismunandi langt upp eftir ristlinum
* ef hún takmarkast við endaþarm = endaþarmsbólga (Proctitis)
* ef allur ristill er undirlagður = alger ristilbólga (Pancolitis)
- Takmarkast við slímhúð
27
Hvað er Svæðisgarnabólga (Crohn's) ?
- Getur verið í öllum meltingarveginum. Er oftast í ristli og/eða mjógirni en getur verið í maga/vélinda/munni
- Breiðist EKKI samfellt. Á milli sýktra svæða er að finna heilbrigða þarmahluta
- Nær til allra laga í þarmaveggjum = þverveggjarbólga
- Sjúkdómurinn getur orsakað myndun bandvefs og/eða myndun þykkilda sem geta leitt af sér þrengsli
28
Hver eru einkenni Sáraristilbólgu (UC) ?
Hver eru einkenni Svæðisgarnabólgu (CD) ?
Sáraristlibólga:
- Blóð í hægðum 97%
- Niðurgangur 63%
- Kviðverkir 32%
- Verkir við hægðalosun 79%
- Einkenni utan meltingarvegar 9%
Svæðisgarnabólga:
- Blóð í hægðum 32%
- Niðurgangur 79%
- Kviðverkir 84%
- Verkir við hægðalosun 27%
- Einkenni utan meltingarvegar 35%
Sameiginleg einkenni:
- Truflun á vökva og elektrólýta búskap
- Hiti og þyngdartap
- Þreyta og slappleiki
- Blóðleysi
- Sár, kýli eða fistlar við endaþarm
29
Hvernig er sáraristilbólga (Colitis Ulcerosa) og Svæðisgarnabólga (Crohn's) greint ?
- Ristilspeglun
- Vefjagreining
- Blóðsýni
- Hægðasýni
29
Hvernig er meðferð sáraristilbólga (Colitis Ulcerosa) og Svæðisgarnabólga (Crohn's) ?
- Lyfjameðferð
- Skurðaðgerð
29
Hver er tíðni sáraristilbólgu (Colitis Ulcerosa) og Svæðisgarnabólgu (Crohn's) ?
Sáraristilbólga (UC) :
- Tíðni um 15/100.000/ár
- Meðalaldur 34 ára
- Algengast 30-40 ára
- Aðeins algengara hjá kk
- Um 15% hafa fjölskyldusögu
Svæðisgarnabólga (CD)
- Tíðni 5/100.000/ár
- Meðalaldur 24 ára
- Algengast 20-30 ára
- Kynjaskipting jöfn
- Um 20% hafa fjölskyldusögu
30
Hvernig er lyfjameðferð við langvinnum bólgusjúkdómum í þörmum (UC og DC) ?
- Bólguhemjandi lyf
- Ónæmisbælandi lyf
- Sýklalyf
- Sértæk mótefni. Lyf sem slá á einkenni
- Vítamín og steinefni
- Lífefnalyf
30
Hverjar eru orsakir Gallblöðrubólgu?
- Gallsteinar
- Oft talað um F-in fjögur: fat-fertile-forty-female
- Áfengisneysla
31
Hver eru einkenni Gallblöðrubólgu?
- Kviðverkir
- Ógleði og uppköst
- Hiti
- Gula og kláði
32
Hvernig er greining og meðferð gallblöðrubólgu?
Greining:
- Blóðprufa
- Ómskoðun
- ERCP (Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography)
Meðferð:
- Lyfjagjöf
- ERCP
- PTC (Percutaneous Transhepatic Cholangiography)
- Skurðaðgerð
33
Brisbólga (Pancreatitis)
- Hvert er hlutverk brissins?
- Framleiða meltingarsafa / ensím (Amylasi og lipasi)
- Framleiða hormóna s.s insúlín
Brisbólga getur verið bráð brisbólga eða langvinn brisbólga
34
Hverjar eru orsakir bráðrar brisbólgu?
- Gallsteinar
- Áfengi
- Lyf
- Eftir ERCP
- Óþekkt
- Áverkar
- Aðgerðir
- Sýkingar
35
Hver eru einkenni bráðrar brisbólgu?
- Skyndilegur og stöðugur verkur með leiðni aftur í bak
- Ógleði / lystarleysi / uppköst
- Hiti
- Lækkaður BÞ / þurrkur
- Hraður púls
- Breyting á bs
- Lost
- Fituskita (fatty stools)
36
Hverjar eru orsakir langvinnrar / krónískrar brisbólgu ?
- Langvarandi áfengisneysla
- Hypercalcemia
- Hyperlipidemia
- Ónæmissjúkdómar
- Lyf
37
Hvernig er greining og meðferð á bráðri og krónískri brisbólgu?
Greining:
- Blóðprufur
- Sneiðmynd af kviðarholi
- MRCP (Magnetic Resonance cholangio-pancreatography)
- ERCP
Meðferð:
- Fasta/fljótandi fæði
- Vökvagjöf
- Verkjalyf
- Sýklalyf vegna fylgikvilla
37
Hver eru einkenni langvinnrar / krónískrar brisbólgu ?
- Kviðverkir
- Lystarleysi / ógleði
- Þyngdartap
- Niðurangur
37
Lifrarbilun
- Hvert er hlutverk lifrar?
- Efnaskipti næringarefna s.s kolvetna og fitu
- Umbreyting / afeitrun lyfja og eiturefna
- Framleiðsla proteina og hormóna
- Forðabúr fyrir orku
Lifrabilun getur verið bráð og langvinn
38
Hverjar eru orsakir lifrarbilunar?
- Veirur
- Lyf
- Eiturefni - alcohol
- Efnaskiptasjúkdómar
- Annað t.d sjálfsónæmissjúkdómar
39
Hver eru einkenni lifrarbilunar?
- Gula og kláði
- Ascites
- Kviðverkir
- Ógleði og lystarleysi
- Niðurgangur og uppköst
- Hiti
- þreyta og slen
40
Hverjar eru orsakir skorpulifur?
- Áfengi
- Lifrarbólga C
- Fitulifur (NASH)
- Krónískir gallvegasjúkdómar
- Járn ofhleðsla
- Sjálfsónæmæislifrarbólga
- Lyf
41
