Kwartaal 1 (1) Flashcards
Onderskei tussen ‘n ‘hipotese’ en ‘n ‘teorie’
Hipotese
- Word soms ‘n ingeligte veronderstelling genoem, omdat dit ‘n voorgestelde oplossing of verklaring bied vir ‘n spesifieke verskynsel wat op bewyse of waarnemings gebaseer is.
- Dit word deur eksperimentering of herhaalde waarneming getoets en kan dan aanvaar of verwerp word.
Teorie
- Is ‘n bevestigde (deur bewyse ondersteun) verduideliking of hipotese, wat sin maak van ‘n natuurlike verskynsel.
- Dit is gebaseer op bewyse en is gewoonlik deur onafhanklike groepe navorsers getoets en bevestig.
- Dit ontwikkel en word verander of vervang soos nuwe bewyse ontdek word.
Definieer:
Biologiese evolusie
Dit is die veranderinge in die genetiese samestelling van lewende organismes wat oor tyd plaasvind
Definieer:
Makro-evolusie
Dit is die ontwikkeling van nuwe lewensvorme uit vroeëre lewensvorme oor baie generasies heen.
Definieer:
Mikro-evolusie
Dit is die variasies wat binne ‘n spesie ontstaan en aan die nagesalg oorgedra word.`
Erasmus Darwin het van die eerste teorieë oor evolusie geformuleer. Wat was die naam van sy boek wat in 1794 gepubliseer is?
Zoonomia
Erasmus Darwin het van die eerste teorieë oor evolusie geformuleer. Noem drie idees wat hy voorgestel het, rakende evolusie.
- Lewe op aarde het uit ‘n enkele gemeenskaplike voorvader ontstaan
- Ooreenkomste tussen verskillende organismes toon dat een spesie, oor tyd, uit ‘n ander ontwikkel het.
- Kunsmatige seleksie en metamorfose (paddavis -> padda) illustreer hoe verandering, oor tyd, moontlik plaasgevind het.
Jean Baptiste de Lamarck was ‘n Franse natuurkundige wat sy teorie van evolusie in 1809 voorgestel het. Wat was die naam van sy boek wat in 1809 gepubliseer is?
Philosophie Zoologique
Jean Baptiste de Lamarck was ‘n Franse natuurkundige wat sy teorie van evolusie in 1809 voorgestel het. Noem die twee idees waarop Lamarck se teorie gebaseer is.
- Die gebruik of onbruik van organe kan daartoe lei dat organe vergroot, krimp of verdwyn
- Organismes ondergaan gedurende hul leeftyd sekere eienskapsveranderinge wat deur hul nakomelinge oorgeërf word
Jean Baptiste de Lamarck was ‘n Franse natuurkundige wat sy teorie van evolusie in 1809 voorgestel het. Watter deel van sy teorie is as verkeerd beskou en verwerp?
Oorerwing van verworwe eienskappe
Jean Baptiste de Lamarck was ‘n Franse natuurkundige wat sy teorie van evolusie in 1809 voorgestel het. Verduidelik die redes vir die verwerping van ‘oorerwing van verworwe eienskappe’, aan die hand van die lang nekke van kameelperde.
Lamarck het voorgestel dat ‘iets’ die eienskappe van die ouers na die nakomelinge oordra.
Die kennis van genetika was egter nog nie bekend nie en hy het dus niks van gene of mutasies geweet nie.
Wat hy nie geweet het nie, was dat die kameelperde se voorouers wel die geen vir lang, sterk nekke gedra het.
Hulle het nie die geen verwerf deur hulle nekke te strek nie.
Jean Baptiste de Lamarck was ‘n Franse natuurkundige wat sy teorie van evolusie in 1809 voorgestel het. Was die werk wat Lamarck gedoen het, alles waardeloos aangesien sy teorie verwerp is?
Nee, al is sy teorie verwerp, was dit baanbrekerswerk wat gelei het tot die formulering van Charles Darwin se evolusieteorie.
Wat was die naam van die Britse natuurkundige wat, saam met Charles Darwin, ‘n artikel oor natuurlike seleksie gepubliseer het?
Alfred Wallace
Charles Darwin, ‘n Engelse natuurkundige, het sy belangrikste waarnemings rakende evolusie, op die Galapagos-eilande gedoen. Wat was die naam van sy boek wat in 1859 gepubliseer is?
On the origin of species by means of natural selection
Charles Darwin, ‘n Engelse natuurkundige, het sy belangrikste waarnemings rakende evolusie, op die Galapagos-eilande gedoen. Noem drie waarnemings waarop sy evolusieteorie gebaseer is.
- Individue van ‘n spesie produseer ‘n groot aantal nakomelinge waarvan slegs enkeles oorleef
- ‘n Groot mate van variasie kom binne ‘n spesie voor waarvan sommige individue beter aangepas is vir ‘n bepaalde omgewing
- Eienskappe word vanaf die ouers wat oorleef, na die nakomelinge oorgedra
Charles Darwin, ‘n Engelse natuurkundige, het sy belangrikste waarnemings rakende evolusie, op die Galapagos-eilande gedoen. Beskryf sy teorie van Natuurlike Seleksie.
- Daar bestaan kompetisie om voedsel, ruimte en paarmaats tussen die individue van ‘n spesie, wat ‘n ewige oorlewingstryd tot gevolg het
- Individue wat die beste in hulle omgewing aangepas is, sal langer leef en meer nakomelinge voortbring as die wat swakker aangepas is
- Die nakomelinge sal gunstige eienskappe van hul ouers oorerf
- Die swakker aangepaste individue sal sterf voordat hulle volwassenheid bereik en nakomelinge produseer en hulle getalle sal dus afneem
- Hierdie verskynsel waar die ‘swakkeres’ uitsterf en die beter aangepastes oorleef (‘survival of the fittest’), staan bekend as natuurlike seleksie.
- Die veranderinge wat oor tyd in die individue van die spesie plaasvind a.g.v. natuurlike seleksie lei tot nuwe spesievorming
Noem drie ooreenkomste tussen Lamarck en Charles Darwin se teorieë
Albei het geglo dat:
- Lewe aanvanklik eenvoudig was, en meer kompleks geword het soos die omgewing verander het
- Spesies gedurig verander, nuwes ontstaan en ander uitsterf
- Slegs die bes aangepaste individue veranderinge in die omgewing kan oorleef
Tabuleer die verskille tussen Lamarck en Charles Darwin se teorieë
Lamarck
- Elke organisme of groep organismes het ‘n onafhanklike evolusionêre lyn met ‘n interne dryfkrag om na kompleksiteit en volmaaktheid te streef
- Die gebruik of onbruik van organe kan daartoe lei dat die organe vergroot, krimp of selfs verdwyn
- Nuwe eienskappe word verwerf - gewoonlik a.g.v. veranderinge in die omgewing. Hierdie verworwe eienskappe maak dat ‘n individu beter aangepas is vir sy omgewing.
Darwin
- Soortgelyke organismes is verwant en ontstaan uit ‘n gemeenskaplike voorvader. Hy impliseer dat alle organismes moontlik uit dieselfde gemeenskaplike voorvader ontstaan het
- Variasies in bevolkings ontstaan a.g.v. veranderinge in die omgewing. Individue met mutasies wat voordelige gene tot gevolg het, pas die beste aan in ‘n bepaalde omgewing, oorleef en dra die gene na hul nageslag oor. Hierdie verskynsel word natuurlike seleksie genoem en lei tot nuwe spesievorming.
- Die individue wat nie hierdie voordelige eienskappe het nie, sterf uit. Die verworwe eienskappe word deur die nageslag oorgeërf.
Verduidelik die verskille tussen Lamarck en Charles Darwin se teorieë aan die hand van die kameelperd se nek
- Lamarck
- Het voorgestel dat kortnek-kameelperde oor ‘n leeftyd aanhoudend gestrek het om blare aan die boonste boomtakke by te kom, vir voedsel.
- Al die gestrek het veroorsaak dat hul nekke langer en sterker geword het. Die verworwe eienskap (lang nek) is na die volgende generasies oorgedra. Die gevolg is dat alle kameelperde vandag lang nekke het.
- Darwin
- Het voorgestel dat daar in die voorgeslagte van kameelperde individue met kort nekke sowel as individue met lang nekke voorgekom het,
- Hierdie variasie het beteken dat sommiges (die met lang nekke) beter aangepas was vir hul omgewing, aangesien hulle die blare van die boonste boomtakke, in tye van voedselskaarste, kon bykom. Meer van die langnek-kameelperde het oorleef om aan te teel en het die langnek-eienskap na die nageslag oorgedra.
- Die met kort nekke kon nie die blare aan die boonste boomtakke bykom nie, het waarskynlik honger gely en het heel moontlik nie volwassenheid bereik of nakomelinge voortgebring nie.
- Die kortnek-kameelperde se getalle het dus afgeneem terwyl die met lang nekke, wat beter aangepas was, bly voortbestaan het.
Wat word bedoel met ‘natuurlike seleksie’?
Dit is die proses waarvolgens die individue wat die beste aangepas is vir hul omgewing, oorleef en hul gene na die volgende generasie oordra.
Individue wat swakker aangepas is vir hul omgewing, is geneig om uit te sterf.
Die proses is die dryfkrag van evolusie.
Definieer:
Kunsmatige seleksie
Dit is die proses waartydens plante en diere doelbewus gekweek/geteel word vir gewenste eienskappe, wat nie noodwendig die oorlewing van die nageslag gaan bevoordeel nie.
Die mens selekteer die gewenste eienskappe en tree dus op as die sneller uit die omgewing.
Noem drie ooreenkomste tussen natuurlike en kunsmatige seleksie
- Variasie kom in die bepaalde bevolking voor
- Variasie in die bevolking is oorerflik
- Die uitkoms is dieselfde, nl. die bevolking verander oor tyd sodat sekere eienskappe meer algemeen raak
Tabuleer drie verskille tussen natuurlike en kunsmatige seleksie
Natuurlike Seleksie
- Die seleksiedruk hieragter is die omgewing
- Die geselekteerde eienskappe bevoordeel die oorlewing in die natuur
- Dit is ‘n stadige proses
Kunsmatige Seleksie
- Die sneller vir verandering het sy oorsprong by die mens
- Die geselekteerde eienskappe bevoordeel nie noodwendig oorlewing in die natuur nie
- Dit is ‘n vinniger proses
Aan watter proses word die variasie van vinke van die Galapagos-eilande se snawelgroottes toegeskryf?
Natuurlike seleksie
Snawels van vinke van die Galapagos-eilande: waarom was dit nodig dat verskillende snawels moes ontwikkel?
Die snawels moes pas by die beskikbare voedsel op die eilande.
Watter voordeel hou die feit dat die verskillende vinke van die Galapagos-eilande verskillende ekologiese nisse gevul het, in?
Dit stel ‘n groot verskeidenheid spesies in staat om saam te leef
Verduidelik, aan die hand van Darwin se teorie, hoe die fenotipiese variasie in snawels van voorvaderlike vinke uiteindelik gelei het tot genetiese-/genotipiese variasie en spesiëring
Voorvaderlike vinke het fenotipiese variasie getoon en verskillende vorms en groottes snawels gehad. In hul nuwe habitat was verskillende ekologiese nisse met verskillende soorte beskikbare voedsel.
In elke ekologiese nis het die vinke waarvan die snawels die beste aangepas was vir die betrokke soort voedsel, oorleef in die nis.
Hierdie individue het suksesvol voortgeplant en ‘n groot nageslag opgelewer.
Genetiese-/genotipiese variasie het geleidelik vermeerder en elke groep het so verskillend geraak dat kruisteling nie meer moontlik was nie,
Dit het spesiëring (die vorming van nuwe spesies) tot gevolg gehad.
Wat word bedoel met ‘n ‘geografiese versperring’?
‘n Ekologiese faktor, bv. ‘n rivier/woestyn/berg/oseaan wat kruisteling en dus geenvloei tussen twee bevolkings van ‘n spesie verhoed
Noem twee voorbeelde van geografiese versperrings
- Berg
- Rivier
- Oseaan
- Knersvlakte
- Oranjerivier
Wat word bedoel met ‘simpatriese spesiëring’?
Wanneer spesiëring plaasvind al is daar geen geografiese versperring nie.
Die nuwe spesie ontstaan dus in dieselfde gebied as ‘n reeds bestaande spesie.
Noem en verduidelik twee maniere hoe simpatriese spesiëring by plante plaasvind
- POLIPLOïDIE
- Die vermeerdering van die chromosoomgetal (meer as 2 of 3 stelle chromosome - 3n/4n/6n) skep ‘n nuwe spesie wat in dieselfde gebied as die oorspronklike spesie voorkom.
- Kruisteling tussen die oorspronklike spesie en die nuwe spesie kan nie plaasvind nie, aangesien die chromosoom-stelle nie passende pare kan vorm nie.
- HIBRIDISERING
- Die teling van nie-verwante individue (verskillende spesies) in dieselfde gebied kan ook lei tot die ontstaan van nuwe spesies.
- Indien die basterspesie self kan voortplant en vrugbare nakomelinge voortbring, is ‘n nuwe spesie gevorm.
- Die nuwe spesie wat ontstaan, is geïsoleerd van die voorvaderlike spesie, wat voortplanting betref.
Wat word bedoel met die term ‘voortplantings-isolasie’?
Dit is die gedragspatrone, fisiologiese prosesse of strukturele ontwerp wat verhoed dat twee verskillende spesies kruisteel en lewensvatbare nakomelinge voortbring.
Noem en definieer die twee hoofgroepe voortplantings-isoleringsmeganismes
1. Pre-sigotiese isoleringsmeganismes
Dit is meganismes wat voor bevrugting in werking tee en dus paring en bevrugting verhoed.
2. Post-sigotiese isoleringsmeganismes.
Dit is meganismes wat na bevrugting in werking tree en veroorsaak abnormale ontwikkeling van die sigoot sodat geen lewensvatbare nakomelinge kan ontwikkel nie.
Noem en verduidelik die spesifieke voortplantings-isoleringsmeganisme wat voorkom wanneer ‘n donkie en ‘n perd wel kruisteel
Die post-sigotiese meganisme waar ‘n lewensvatbare nakomeling, ‘n hibried, voortgebring word.
Die hibried, in hierdie geval die muil, is egter steriel aangesien dit nie gedurende meiose normale gamete produseer en dus kan voortplant nie.
Die muilspesie is dus, wat voortplanting betref, van ander spesies geïsoleerd.
Watter voordeel hou die basterkrag wat die muil vertoon, in?
‘n Muil is vinniger as ‘n donkie, maar meer gehard as ‘n perd.
