Hoofdstuk 21 - Andere Transmitters En Modulatoren In Het CZS

Question 1

Noradrenaline (NA) in het CZS

Answer 1

• Mechanismen synthese, opslag, vrijstelling, heropname –> Hetzelfde in CZS als in periferie, hetzelfde voor de receptoren
• Werking NA –> vnl inhiberend (beta-receptoren), soms exciterend (alfa- of beta-receptoren)
• Noradrenerge transmissie belangrijk in:
  1) Waakzaamheid en alertheid
  2) Bloeddruk regulatie
  3) Controle van de stemming (deficiëntie –> depressie)
  4) werking beloningssysteem
• Psychotrope farmaca die (gedeeltelijk) inwerken op noradrenerge transmissie in CZS –> antidepressiva, cocaïne, amfetamine.
• Sommige antihypertensiva (clonidine, methyldopa) -> vnl inwerken op noradrenerge transmissie in CZS

Question 2

Dopamine in het CZS

Answer 2

• Zowel een NT als precursor voor NA
• Via MAO, aldehydedehydrogenase en COMT afgebroken tot DOPAC en HVA –> wordt via de urine uitgescheiden
• 3 voorname dopaminerge banen:
  1) Nigrostriatale banen –> motorische controle
  2) mesolimbische/mesocorticale banen –> vanuit celgroepen in de middenhersenen naar delen van het limbisch systeem: betrokken bij emotie en GM-geïnduceerde beloningssystemen
  3) Tubero-hypofysaire neuronen –> vanuit hypothalamus naar hypofyse –> regulatie secretie hypofyse
• Regeling vrijstelling hormonen uit hypofyse door dopamine:
  1) Inhibitie vrijstelling prolactine
  2) Stimulatie vrijstelling groeihormoon
• Dopamine –> ook inwerken op chemoreceptor-trigger zone: nausea en braken
• 2 families dopaminereceptoren:
  1) D1 –> stimulatie adenylaatcyclase. Omvat D1- en D5 subtype
  2) D2 –> inhibitie adenylaatcyclase. Omvat D2, D3 en D4 subtype
• Gekende functies dopamine vnl gemedieerd door receptoren D2-familie (deze receptoren mogelijks ook betrokken bij schizofrenie)
• Ziekte van Parkinson –> geassocieerd met deficiëntie nigrostriatale dopaminerge neuronen
• Gedragseffecten overmaat dopaminerge activiteit uit stereotype gedragspatronen –> kunnen uitgelokt worden door stoffen die dopamine vrijstellen (amfetamine) en dopamine-agonisten

Question 3

5-Hydroxytryptamine (5-HT) in het CZS

Answer 3

• Processen synthese, opslag, vrijstelling, heropname en afbraak –> in hersenen gelijkaardig aan die van periferie
• Beschikbaarheid tryptofaan –> belangrijkste factor die synthese reguleert
• Urinaire excretie 5-hydroxy-indolazijnzuur (5-HIAA) = maat voor 5-HT turnover
• 5-HT neuronen geconcentreerd in raphe nuclei in pons en medulla + projecteren diffuus naar cortex, limbisch systeem, hypothalamus en ruggenmerg, gelijkaardig aan noradrenerge projecties
• Functies geassocieerd met serotonerge banen:
  1) Voedingsgedrag
  2) Controle van stemming en emotie
  3) Controle waakzaamheid /slaap
  4) Controle van sensoriële banen waaronder nociceptie
  5) Controle lichaamstemperatuur
  6) Braken
• 5-HT kan inhiberende of exciterende effecten uitoefenen op individuele neuronen (pre- of postsynaptisch)
• Belangrijkste subtypen 5-HT-receptoren in CZS: 5-HT1a, 5-HT1b, 5-HT1d, 5-HT2, 5-HT3
• Associaties gedrags- en fysiologische functies met deze receptoren is slechts gedeeltelijk gekend
• Andere subtypen (5-HT4-7) komen ook voor maar weinig gekend over functie
• Serotoninesyndroom –> Verwardheid, Hyperthermie, Hypertranspiratie, Clonus, Hypertonie, Tremor

Question 4

Acetylcholine (ACh) in het CZS

Answer 4

• Synthese, opslag, vrijstelling –> in CZS hetzelfde als in periferie
• Belangrijke banen:
  1) Magnocellulaire kernen van basale voorhersenen –> zenden diffuse projectie naar de meeste structuren in de voorhersenen
  2) Septohippocampale projectie
  3) Korte interneuronen in het striatum en nucleus accumbens
  4) Recurrente inhiberende banen vanuit spinale motorneuronen
• Sommige neurodegeneratieve ziekten (dementie en ziekte van Parkinson) –> gepaard met afwijkingen in cholinerge banen
• Nicotine- en muscarine-receptoren komen ook voor in CZS
• Nicotinereceptoren mediëren centrale effecten van nicotine. Ze zijn vnl presynaptisch gelokaliseerd –> weinig voorbeelden van transmissie gemedieerd door postsynaptische nicotinereceptoren
• Muscarinereceptoren mediëren de belangrijkste gedragseffecten geassocieerd aan Ach (wakker zijn, leerproces, kortetermijngeheugen)
• Centraal werkende anticholinergica (hyoscine) –> geheugenverlies

Question 5

Andere transmitters en modulatoren: Histamine

Answer 5

• Voldoet aan criteria voor NT
• Histaminerge neuronen –> ruime verspreiding (H1, H2, H3 wijdverspreid in hersenen)
• Functie niet goed gekend
• H1-receptor antagonisten –> sterk sedatief en anti-emetisch

Question 6

Andere transmitters en modulatoren: Purines

Answer 6

• Adenosine en ATP –> Transmitters en/of neuromodulatoren (neuronale banen nog niet gedefinieerd)
• Adenosine –> inhiberende effecten via A1- en A2-receptoren –> sedatieve, anticonvulsieve en neuroprotectieve effecten. Methylxanthines = antagonisten t.h.v. A2-receptoren, doen waakzaamheid toenemen

Question 7

Andere transmitters en modulatoren: Melatonine

Answer 7

• Gesynthetiseerd uitgaande van 5-HT, vnl in epifyse –> wordt van hieruit vrijgesteld als een circulerend hormoon
• Secretie gecontroleerd door lichtintensiteit (laag overdag, hoog ‘s nachts)
• Vezels uit retina naar suprachiasmatische nucleus –> controleert epifyse via sympatische innervatie
• Melatonine werkt in op verschillende typen receptoren in hersenen en periferie
• Oraal toegediend –> sedatie
• Herstelt instelling biologische klok –> wordt toegepast tegen jet-lag
• Andere mogelijke werkingen zoals op de stemming en de immuunfunctie zijn controversieel