Hjúkrun einstaklinga með jaðarpersónuleikaröskun - 23.11

Question 1

Hvað er persónuleikaröskun?

Answer 1

• Við höfum öll okkar skapgerðareinkenni, eins og mannblendin, tilfinningarsöm og fleira en þegar þessi skapgerðareinkenni fara að víkja verulega frá viðteknum hverfisvenjum og hefur truflandi áhrif á annaðfólk og aðlögun einstaklings gæti hugsanlega verið um persínuleikaröskun að ræða

Question 2

Hver eru einkenni persónuleikaraskana?

Answer 2

o Lagar sig illa að siðum og reglum
o Lök stjórn á hvötum og löngunum
o Erfiðleikar við tengslamyndun bæði of eða van
o Eðlileg veruleikatengsl og hugsun er rökræn

Question 3

Hver er skilgreining persónulegaröskunar?

Answer 3

• Hin afbrigðilegu skapgerðareinkenni þurfa að hafa verið til stðar frá unglingsárum eða lengur
• Ef maður verður fyrir heilaskaða seinna á æfinni er það ekki persónuleikaröskun

Question 4

Hvað er aðsóknar (paranoid) persónuleikaröskun?

Answer 4

• Einstaklingurinn túlkar allt sem sagt er eða gert á verri veg
• Byggist á varnarhættinum frávarpi (þ.e. viðurkenir ekki ákveðna kennd hjá sjálfum sér og varpa kenndinni yfir á aðra)
• Tortryggni út í annað fólk, helfur að aðrir vilji nota sig, blekkja sig eða gera sér illt

Question 5

Hvað er Kleyfhuga (schizoid) persónuleikaröskun?

Answer 5

• Ómannbelndni og snauð geðbrigði
• Engin ánægja af mannlegum samskiptum
• Lítill áhugi á kynlífi
• Lifir gjarnan í óraunsæjum dagdraumum og hefur oft undarlegar hugmyndir

Question 6

Hvað er andfélagsleg (antisocial persónuleikaröskun?

Answer 6

• Einhver alvarlegasta tegundin þar sem hún kemur verst niður á öðrum
• Tillitsleysi við aðra og hneigð til að brjóta á öðrum
• Virðingarleysi fyrir siðum, reglum og lögum (oft síbrotamenn)
• Læra ekki af reynslunni
• Siðblinda megin einkennið
• Geta nál langt ef eru vel gefnir

Question 7

Hver er algengasta tegund persónuleikatruflana?

Answer 7

Borderline persónuleikatruflun

Question 8

Hvað er borderline persónuleikaröskun?

Answer 8

• Jaðarsvæði, milli geðveiki (psykosis) og hugsýki (neurosis)
• Óstöðugleiki í mannlegum samskiptum
• Óljós sjálfsmynd, stjórnlitlar tilfinningar, hvatvísi, sjálfseyðileggjandi hegðun, sjálfsvígstilraunir eða hótanir, skaða sig
• Tilfinningasveiflur/sjálfum sér verstur

Question 9

Hvað er Geðhrifa (hystrionics) persónuleikaröskun

Answer 9

o Ýkt geðbrigði og athyglissýki
o Líður illa ef er ekki miðdepill athyglinnar
o Framkoma hefur oft kynferðislegt yfirbragð
o Karlar segja af sér frægðarsögur

Question 10

Hvað er sjálflæg (narcistik) persónuleikaröskun?

Answer 10

o Konungssonurinn Narcissusi, sem breyttist í vatnalilju af sjálfsaðdáun
o Sjálfsmiðaðir og sjálfsumglaðir
o Lítið innsæi í eigið sálarlíf
o Eiga erfitt með að setja sig í spor annarra
o Erfitt með að taka gagnrýni

Question 11

Hvað er hliðrunar (acoidant) persónuleikaröskun ??

Answer 11

o Hlédrægni í félagslegum samskiptum
o Vanmetakennd og viðkvæmni fyrir gagnrýni
o Þora ekki að taka áhættu í félagslegu tilliti
o Sjálfsmynd mjög neikvæð og stundum óskýr

Question 12

Hvað er hæðis (depentent) persónuleikaröskun?

Answer 12

o Háðir öðrum
o Aðskilnaðarkvíði áberandi
o Erfitt að taka ákvarðanir og taka ábyrgð
o Óskýr sjálfsmynd og öryggisleysi

Question 13

Hverjar eru hugsanlegar orsakir persónuleikaraskana?

Answer 13

• Ófullnægjandi geðtengsl (tengsl við umönnunaraðila eins og t.d. mamma eða pabbi)
• Áföll í æsku 2/3
• Óviss sjálfsmynd. Ætlar sér kannski meira en maður getur og þá lendir maður á vegg
• Öryggisleysi í bernsku
• Ofbeldi eða vímuefnanotkun t.d
• Í genunum (agressivir 3% XYY)
• Smávægilegar heilaskemmdir (hegðunarvandamál í æsku/andfélagslegur)
• Lærð hegðun

Question 14

Hver er tíðni jaðarpersónuleikaröskunar?

Answer 14

tæplega 1%

Question 15

Hvort er jaðarpersónuleikaröskun algengari hjá konum eða körlu, og hvernær greinist fólk oftast?

Answer 15

o 3 konur á móti hverjum karli
o Karlar eru andfélagslegri samt
o Greining oftast á aldursbilinu 19-24 ára

Question 16

Hversu margir leita sér hjálpar í alvarlegri geðlægð í jaðarpersónuleikaröskun og hversu margir upplifa alvarlega geðlægð einhverntíman á æfinni með jaðarpersónuleikaröskun?

Answer 16

o 50% sem leita sér hjálpar eru í alvarlegri geðlægð
o 70% upplifa alvarlega geðlægð einhverntíman á ævinni

Question 17

Hversu algengur er sjálfsskaði hjá þeim sem eru með jaðarpersónuleikaröskun?

Answer 17

o 75% einstaklinga skaða sig á einhvern hátt
o 10% fremja sjálfsvíg
o 40% tilfella þegar einstaklingurinn finnur fyrir doða eða tómleika
o Dæmi um sjálfsskaða: skera sig, brenna sig, lemja sig, berja höfðinu við og reita hár sitt

Question 18

Þegar einstaklingar með jaðarpersónuleikaröskun leggjast inn á deild þá hafa þeir komið með óhjálpleg bjargráð, hvað þýðið manipulate og manuplaitin (það er eitt af bjargráðum þeirra)

Answer 18

Manipulate
o Handleika einkum af kunnáttu og leikni
o Ráðskast með, hafa áhrif á með kænskubrögðum

Manupalation
o Handfjötlun, það að handleika
o Stjórna einkum með óheiðarlegum brögðum eða baktjaldamakki
o Hagræðing eða fölsun

Question 19

Um hvað talaði Judit Beck?

Answer 19

• Talar um manupalating sem „overdeveloped coping strategies“ eða bjargráð sem gengur of langt
• Reyna að bjargast í erfiðum aðstæðum
• Þessi viðbrögð sem einstaklingurinn sýnir hefur áhrif á alla meðferð ef ekki er brugðist rétt við og það sem verra er stuðlar að því að sjúklingnum versnar
• Ef sjúklingar fá ekki rétt viðbrögð við vanlíðan þá vernar þeim

Question 20

Manipulation hefur oft verið tengt við hvða?

Answer 20

• Þessi hegðun hefur oft verið tengd við persónuleikaröskun og þá sérstaklega jaðarpersónuleikaröskun (Borderline)
• Er eitthvað sem sést oft á öllum deildum þó svo að undanfarin ár hafa verið viðhorf að nota ekki orðin Borderline eða Manipulation
• Þurfum þó að vera meðvitum um og nota til að bregðast rétt við en ekki hafna einstaklingnum

Question 21

Hver eru lykilatriði að hfa í huga þegar maður er að sjá um einstakling með jaðarpersónuleikaröskun?

Answer 21

o Við tölum ekki illa um sjúklinga eða starfsfólk við sjúklinginn
o Mikilvægt að detta ekki í það að vera sá „góði“
o Gott að koma með jákvæða athugasemd um viðkomandi og vísa síðan umkvörtunarefnum beint á þann sem verið er að kvarta undan ef er starfsmaður
o Ræða málin við samstarfsfólkið, verðum að þola að málin séu tekin upp á borð
o Ekki fara að rökræða aðrar persónur við sjúklinginn og muna að hann sér svart/hvítt
o Hafa ramma utan um sjúklinginn og eingöngu meðferðaraðilar taki ákvarðanir, aðrir vísi til þeirra
o Gefa sér tíma til að mynda tengsl við sjúklinginn

Question 22

Hver er gangur jaðarpersónuleikaröskuna?

Answer 22

• Rannsóknir benda til að það dragi úr einnkennum með aldri
• Persónuleikinn þroskast og þau fara að ráða betur við tilfinningar sínar
• Batinn varanlegur
• Samskiptavandi það sem situr oftast eftir
• Auknar batalíkur ef traust sambönd, staðfesta, vinna og félagslegur stuðningur
• Persónuleikinn ekki óbreytanlegur

Question 23

hver eru meðferðaúrræði fyrir fólk með jaðarpersónuleikaröskun?

Answer 23

• Innlögn á sjúkrahús. Ekki alltaf sniðug leið, getur orðið að óhollu bjargráði
• Hugræn atferlismeðferð
• Díalektísk atferlismeðferð. Sérsniðið og gerð fyrir jaðarpersónuleikaröskun
• Fjölskyldumeðferð
• Meðferð við fíknivanda

Question 24

Grundvallaratriði í faglegum vinnubrögðum?

Answer 24

Virðing fyrir mannhelgi sjúklings
o 17. Gr. Heilbrigðisstarfsmenn og aðrir sem starfs síns vegna hafa samskipti við sjúkling skulu koma fram við hann af virðingu
Bera virðingu fyrir sjúklingi
o Í umræðu
o Í samskiptum
o Í skilningi
o Ekki bara sýna heldur upplifa virðingu

Question 25

Er samvinna mikilvæg hjá þeim með jaðarpersónuleikaröskun?

Answer 25

• Vinna saman að markmiðum, úrlausn vandamála og áætlun um breytingar
• Báðir virkir og óvirkir
• Svörun (feedback)
• Víxlverkandi samskipti
• Ekki segja einstkalingnum hvað er rétt heldur samvinna

Question 26

Í hverju felst hlýja?

Answer 26

o Hafa hlýlegt viðmót
o Umhyggja
o Skynjun sjúklinga á hlýju skiptir meiru en hve mikil hún er. Því er mikilvægt að meta hvern einstakling
o Viðeigandi jafnvægi í tjáningu
o Opið og umhyggjusamt viðmót án öfga
o Viðmót raddbeiting og val á orðum

Question 27

Í hverju felst samkennd?

Answer 27

o Hve vel starfsmaður getur gengið inn í heim sjúklings
o Vita hvernig sjúklingur bregst við
o Dæma ekki
o Yfirfæra ekki eigin væntingar og viðhorf yfir á sjúklinginn
o Hafa jafnvægi á samkennd sinni með hlutlausu mati á væntingum sjúklings
o Skýr skil á milli samkenndar og samúðar
o Starfsmaður þarf að viðurkenna hugsanir, tilfinningar og óskir sem eru mikilvægar fyrir sjúklinginn og aldrei ætti að líta fram hjá þeim eða gera lítið úr þeim. Ekki reyna að telja sjúklinginn af því sem skiptir hann máli

Question 28

Í hverju felst heilindi?

Answer 28

o Vera heiðarlegur við sjálfan sig og sjúklinginn
o Heiðarleiki innan skynsamlegra marka
o Hæfileikki til að sýna sjúklingi heilindi
o Ekki vera særandi eða niðrandi í heiðarleikanum
o Ekki vera of neikvæður eða of jákvæður