25 - Oudheid na de oudheid Flashcards
Dynamiek van receptie
Wat is de klass traditie in Eur cq receptie klassieken in Eur?
- voortleven/invloed overgeleverde teksten
. lit/fil werken Gr/Rom + ideeen daarin
. traktaten (bv Vitruvius)
. Rom recht (gr invloed op Eur rechtsstelsels)
. mat resten bepalend voor beeldende kunst/architectuur
. Gr myth (ontstaan wereld; natuurl verschijnselen; mensel psyche/verhoudingen): enorme invloed op westers denken.
p385
Dynamiek van receptie
Welke geografieen zijn beinvloed door de klassieke beschaving?
- Europa dat in late oudheid deel uitmaakte van W-Rom rijk
- gebieden daarbuiten, door Lat-talige kerk v Rome gechristianiseerd (Scand, Polen)
- via Europa: nwe wereld en overzeese Eur kolonies.
Nadruk hier op Eur:
- vooral door klass erfenis gevormd +
- na WO II besef dat oudheid en uitwerking daarvan bij uitstek gemeensch Eur erfenis.
p385
Dynamiek van receptie
‘Klassiek’ = voorbeeldig/meetlat. Maar dat was gefilterd. Hoe?
- niet alles bewaard/doorgegeven
- deels door canonvorming al in de oudheid.
- selectie vooral ingegeven door behoeftes, intenties, mogelijkheden v klass erfenis voor eigen doeleinden.
=> SELECTIE bel filter in proces v receptie.
1 vd factoren: mate waarin elementen oudheid ingezet konden worden (TOE-EIGENING): vb founding fathers VS die koningen en keizers niet gebruikten, maar wijze staatsmannen uit Rom republ.
IDENTIFICATIE: mate waarin indiv/groep zich identificeert met personen/aspecten uit antieke cultuur.
p385
Dynamiek van receptie
Hoe verschilde het tijdstip en snelheid van receptie v delen vh klass erfgoed over regio’s?
Sterk verschillend.
- MZ regio, Gr en Z-It: receptie veel directer
- afh van mentale en fys ‘infrastructuur’ (netwerken van personen/wegen/drukpers/internet): omvang/kwal v netwerken maakte overlevingskansen (mn teksten) groter.
=> selectie = toe-eigening + identificatie + lok omstandighdn = uiteenl vormen v receptie (DYNAMIEK!)
- gymnasiale opleiding verplicht voor acad studies (= ieder beschikte over basiskennis Gr/Rom beschaving). Canonieke, onaantastb antieke kunstwerken permanent (Homerus, Vergilius, beeldhouwwerken).
- tegenw: bvk actieve receptie(s) door indiv/groepen waardoor klass beschavingelementen voortd bijdroegen/-dragen aan scheppen/duiden actualiteit => ook nu daarom nog doortrokken v antieke beschavingsinvloeden + nwe impulsen.
p386
Christendom: schakel tussen klass oudheid en W-Eur
Welke rol speelden de vroege christenen bij de receptie van de klassieken?
Chr begon in laat-hell wereld (sekte vh jodendom, Palestina), verspreid over Rom rijk.
Va 2S: chr in westen sterker en Lat sprekende kerkvaders op voorgrond (bv Augustinus 354-430). Zagen studie vd heidense lit en wetensch als opmaat tot studie bijbel.
- 7 vrije kunsten (vorm onderwijs latere Rom rijk: wetensch, fil, lit) vergeleken met rijkdommen uittocht Mozes Egypte => succesvolle toe-eigening bel rol in dyn proces v collect herinnering en receptie. Chr interpretatie v myth verhalen (bv Odysseus), en doorgegeven = toe-eigening (interpretatio christiana).
- 4S: chr erkend door Constantijn (313 Edict Milaan), en staatsgodsdienst (Theodosius 392) => geestelijken als bestuurders in steden, senaat.
5S: verdeling bisdommen = sterke bestuurl org => bisschoppen als plv vd vm Rom gouverneur => chr/kerk kanaal waarlangs receptie Gr/Rom beschaving, tot in middelS.
Kloosters/scriptorium: overlevering teksten (Cassiodorus, Isidorus).
p386
Receptie klassieken in Middeleeuwen / Karolingische renaissance
In welke perioden maakte de klass cultuur een opleving door?
I = Karolingische renaissance in late 8S en 9S.
- Karel dGr (748-814) vroeg geleerden/kunstenaars naar zijn hof, wo Alcuin => Lat weer vlgs vaste gramm normen/uniform schrift (Kar minuskel) geschreven taal => Lat maakte mondel en schr comm door Eur mogelijk => veel klass en vroegchr werk gekopieerd, want ideaal v morele wedergeboorte onder geestel en wereldl elite.
- Bel: kroning Karel tot keizer W-Rom rijk (800). Ideol: voortzetting Rom rijk na 3 eeuwen (profetie Daniel bijbel). Mythe urb aeterna nw leven ingeblazen; bleef krachtige bron voor receptie oudheid. Rechtstr identificatie Karel met Rom keizers.
- bouwactiviteiten: Palts Aken rechtstr geinsp op klass-mediterr vb’en (Ravenna, Pantheon, Hagia Sophia; materiaalkeuze). Keizer bijgezet in Rom sarcofaag (continuering Rom erfgoed in dienst vh chr).
p388
Receptie klassieken in Middeleeuwen / renaissance 12S, scholatiek, latere middeleeuwen
Beschrijf de tweede opleving van vd klass cultuur.
12S: zeer dynamisch, veel vernieuwingen.
- Onderwijs steeds meer in stads-/kathedraalscholen ipv kloosters (onderwijs door geestelijken ipv monniken. Onderwijs in zeven vrije kunsten (artes liberales). Aspirant-geestelijken maar ook jongens die in bestuur/handel terecht wilden. Sommige kathscholen werden centra v geleerdheid (Chartres)
- Universiteiten ontw zich tot gespec centra v studie, gesteund door wereldl en geestel overheden (Bologna 1088 (canoniek/rom recht), Parijs 1200 (Abelardus, leraar/logicaspecialist), Salerno, Napels, Oxford, Cambridge).
- Abelardus: scholastieke methode = rationeel redeneren mbv Aristoteles logica/syllogisme; onderzoeken wezen vd dingen/God. Mn kenleer v Aristoteles v belang (via Arab vertalingen beschikb). Theologen trachten geloofswaarheden rationeel te onderbouwen (godsbewijzen Th v Aquino). Filosoof Averroes. Aristoteles rechtstr uit Gr vertaald.
- 15S: Gr weer op enige schaal gekend en bestudeerd (Bessarion, Manutius drukte Gr teksten). Na einde renaiss humanisme kwam professionalisering klass studie (wetensch studie Gr taal/cultuur) echt op gang.
- Rom recht: bestudeerd want maatsch behoefte. Buiten kerk Rom recht vervangen door lok rechtssystemen/gewoonterecht. 11S: Bologna Rom recht, inspibron bij prakt toepassing recht (Corpus Iurus Civilis basis voor Code civil 1804 => basis ons hedend privaatrecht.
- Wetensch tractaten: bestudeerd aan kloostenscholen/univ.
. medisch: Hippocrates, Galenus (4 humores lang geldig)
. natuur: dier/plantkunde van Aristoteles; astronomie/geografie: Claudius Ptolomaeus; Plinius de Oudere (taxonomie: ideeen over heelal/aarde in chr beeld passen)
. literatuur: uitgebr receptie klass auteurs/genres (mn Aeneis van Vergilius: middelS epen; christianisering heidense teksten, oa door allegorisering (ovide moralise) - grote verspreiding. Cento-literatuur: nw gedicht obv losse verzen ve ander gedicht(en).
12/13S: littheorie nam hoge vlucht. Mbv Horatius Ars poetica. Artes dictandi (leerboeken kunstproza, obv antieke retorica).
Lat levende omgangstaal, met uit leven gegrepen lit (Carmina Burana, in volkstaal + Lat).
p389
Renaissance en letteren
Welke wijzigende houding tav klass erfgoed is Petrarca duidelijk?
‘Renaissance en humanisme’
Oudheid had modelbeschaving gekend, gevolgd door duistere periode van verval. Streven die tijd in moderne vorm te doen herleven => grondige bestudering lit, fil, mat overblijfselen. Vele herontdekkingen, gekopieerd/gedrukt. Huidige klass canon in die tijd opnieuw ontdekt:
- Gr letterk: Homerus, Attische tragici
- Rom lit: Catullus, Horatius, Petronius, Apuleius
Bestudeerd en becommentarieerd.
Biondo (1392-1463)
. eerste mod oudheidkundige/historicus
. Periodisering in oudheid, middeleeuwen, mod tijd
. topografie oude rome
. schepper archeologie
. De Roma triumphante (antieke staat Rome; model voor bestuurl/mil hervormingen)
. antieke objecten (priveverz en openb collecties). Verzamelaars: wij zijn erfgenamen oude Romeinen. Ook in Eng en Nl.
p391
Renaissance en letteren
Wanneer kwam de renaissance tot volle bloei?
midd 15S, Rome (Paus Nicolaas V, 1447-55. Wil van Rome centrum van wetensch/kunst maken; grondlegger Vaticaanse bibl). Rome herleefde als centrum v beschaving.
p392
Renaissance en letteren
Hoe ontwikkelde de filosofie zich?
- nwe aanhangers onder chr denkers voor fil stromingen uit heidense oudheid:
- neoplatonisme (Florence/Medici’s, midd 15S): Plotinus’ bewerking van Plato zeer invloedrijk in late oudheid (ook kerkvaders). Ficino knoopte hier aan (verenigde ideeen Plotinus met chr theologie). Pletho/Gemistos ook bel: aandacht voor Plato op concilie Florence + leider platoonse Acad in Florence. Von Nettesheim: typische renaiss figuur (humanist en ketterse ideeen).
p392
Renaissance en letteren
Welke gevolgen had de frisse blik op het klass Rome voor het onderwijs?
- Grote inspiratiebron voor schrijvers/fil/pedagogen: Cicero (ideaal v intellectueel en geestel volmaakte redenaar, inzet voor gemeenschap)
- curriculum aangepast vlgs pedag en didact principes van Quintilianus.
- scholastieke Lat vervangen door echte, natuurl Lat => geleerde publiceerde in Lat voor univ, pol leiders en geletterd publiek iha. Vaak soc-pol, eth-reli strekking => met letterk en fil werken uit Gr/Rom oudheid klass humanitas (mens verantw staat ih leven) propageren.
Meest bel vertegenw van bijbels humanisme: Erasmus (1466-1536). Talloze geschriften en brieven (meer persoonl pamfletten/essays aan hele chrgemeenschap); inspi uit moderne devotie. Missie: bijdragen tot hervorming theologie, moraal kerk/staat/indiv en godsdbeleving indiv => totale wedergeboorte chrdom. Kerkvaders en hun op klass intell cultuur gebaseerde cultuur zijn uitgangspunt. Schreef in class, maar volstrekt modern Lat. Ongewild middelpunt v polemieken (vs conservatieven en controverse rondom Luther). Zijn werk bron van inspi qua vorm (Lat) en inhoud (pacifisme/tolerantie). Lof der Zotheid.
p393
Renaissance en letteren
Geef impressie van humanisme in Republ van Zeven Ver Nederlanden.
Late ontwikkeling. Leuven centrum. Scholastieke methode theologen + conservatieve mentaliteit overvleugelden hum toewijding aan Gr en Latt taal/lit.
1579: opbloei humanisme in noorden, stichting Univ Leiden 1575. Vermaarde geleerden naar Leiden.
17S humanisme in Nld is literair en academisch, LB middelpunt. Gestimuleerd door econ en cult bloei in Republ. Univ had drie leergebieden:
- univ geschiedenis (historiae)
- Rom oudheid (antiquitates)
- schrijven/voordragen Lat in proza/poezie (eloquentia).
Studie Lat/Rom niet alleen puur wetensch, maar ook actueel (bv ivm hervorming leger). Lipsius schreef invloedrijk over monarchie obv Tacitus.
Bellettrie: Lat en mn poezie. Ook in landstaal class poezie niet obv middelS rederijkers => kenmerken Lat poezie overgebracht op Nldstalige (strikte klass metriek en niet anonieme auteur). Start door Heinsius (Scriverius gaf uit en becommentarieerde). Opitz schepper v sublieme Dtse poezie en vertaalde Heinsius => verheffing poezie in volkstaal. In alle Eur landen Neolat poezie (Petrarca).
In poezie en proza imitatio en aemulation intensief, vnl in Lat. Lit gesch bevat:
- trad Gr/Rom genres in proza (redevoeringen, dialogen, geschschrijving, biografie, brieflit, fictioneel, filo, wetensch) en
- poezie (epiek, drama, lyriek)
- met eigenaardigheden en vernieuwingen
- per auteur/land/periode allerlei variaties tov klass vb’en
. inhoud: Petrarca volgt Vergilius
. vorm/stijl: ciceroniaanse stijl v Bembo; beknopte stijl v Lipsius.
Kenmerkend: levendige dialoog die schrijvers aangaan met antieke schrijvers => blijk van actieve en dir receptie v klass oudheid in art en intell uitingen.
Geleidelijk (versch regio/tempo) + in rechtstr wisselw met Neolat lit: volkstaal wordt medium voor hogere lit kunst. Lat uit mode als lingua franca tgv Frans in loop 18S.
Klass filologie (wetensch edities v Gr/Rom schrijvers): Nlds humanisme schakel naar mod tijd.
- Variorum editie (Elzevier; bloemlezing commentaren humanisten)
- duodecimo’s: kl formaat
- geleerden LB ev: publiceerden tekstkritische studies.
Tot midd 17S vlgs trad renaissancehumanisme (Lipsius, Heinsius, Grotius). Ook morele en soc ambities.
2e helft 17S: ontwikk puur wetensch filologie (louter reconstr/interpret klass teksten) (zoon Heinsius).
p396
Renaissance in architectuur
Welk tractaat was van groot belang?
Vitruvius (Dor, Ion, Kor orden). Boeken werden daarop geent, gebouwen op gebouwd. Studie van gebouwen in Rome raakte in zwang => imitaties v facades/structuur; eerst in N-It, later in Eur (Inigo Jones, Vanbrugh, Berkeley, Jefferson).
Klass Dorische tempel lang model voor openb gebouwen, banken, beurzen, theaters & musea (‘tempels van de Muzen’).
In Nld maar weinig: Stadhuis Ams (Van Campen).
p397
Renaissance in muziek
Waarom had receptie klassieken in renaiss grote invloed?
- rond 1600: uit lit drama ontstaat opera (toneel & muziek). Aanv grootste raakvlak met klassieken (Peri is uitvinder opera; myth verhaalstof + Gr tragedies: reconstructiepogingen. Caccini, Monteverdi, opgevoerd in theater naar Rom model).
Fr hofkringen tijdens barok: tragedie lyrique bloeide. Combi Fr tragedie (obv antiek toneel) en Gr/Rom myth.
Antieke geschiedenis in opera’s vooral aan hof geliefd (helden als vb voor nu).
Mod muziek: reconstructie oudheid nvt, maar eeuwig thema van menselijk tekort wel. Ook muziek bij antieke toneelstukken (Diepenbrock).
p399
Renaissance in beeldende kunst
Hoe werd de spanning tussen heidense vrije zeden en chr moraal weggenomen en gevolgen voor beeldende kunst?
Door verhalen in trant van Ovide moralise uit te leggen als pos/neg exempla voor het mod leven. Thema’s verbreid door prenten Salomon en commentaar Van Mander. Stimulansen van Titiaan en Rubens. Myth inhoud vd voorstelling legitimeerde uitbundig vertoon van naakt.
- verleidingsscenes (Rembrandt) als waarschuwing tegen vrij sexueel verkeer/vrijpostigheid. Ook: voyeurs.
- aantrekkelijk want toonden verraderlijkheid vd schijn (harde wereld erachter doorgronden)
- antieke veldheren/vorsten: pos voorbeelden v wijs inzicht, rechtv, moed. Ook cycli met homines illustres
- Heroische motieven (openb gebouwen, bv Vierschaar)
Moraliserende karakter in Nldn sterker dan in andere landen (Reformatie).
p399
