ziekte

Question 1

ziekte opmerken

Answer 1

1. betekenis
   - veranderingen van de lichamelijke of geestelijke signalen en functies
2. kenmerken
   - zelf vs. anderen
   - lichamelijke verschijnselen vs. symptomen van ziekte (objectief vs. interpretatie)
   - kwaal of ongemak vs. ziekte (voor vs. na dokter)

Question 1

hoe weten mensen of ze ziek aan het worden zijn?

Answer 1

1. prevalentie lichamelijke symptomen
   - ♀ 84,6% vs.♂ 71,4% minimaal 1 symptoom afgelopen maand
   - 3 meest voorkomend: rugpijn, gewrichtspijn en moeheid
   - medische hulp: 70-90% op enig moment aandoening > 1/3 zoekt hulp
   - impact van ziekte op (dagelijks)leven
2. drie fasen
   - symptomen waarnemen
   - symptomen als ziekte interpreteren
   - acties plannen en ondernemen

Question 2

modellen van symptoomperceptie

Answer 2

1. vereenvoudigd model van symptoomperceptie
   - biologische, psychologische en contextuele invloeden op symptoomperceptie
2. onderdelen
   - somatische informatie: verzameling signalen die het lichaam produceert (niet alle signalen worden bewust waargenomen);
   - somatische signalen: signalen worden gedetecteerd en bewust ervaren;
   - somatische attributie: betekenis aan waargenomen signalen

Question 3

symptomen waarnemen

Answer 3

1. lichamelijke signalen
2. aandacht
3. sociale invloeden
4. individuele verschillen

Question 4

lichamelijke signalen

Answer 4

1. algemeen
   - tekenen die al dan niet op ziekte duiden (vb. zweten > koorts?)
   - objectief vs. subjectief
2. signalen die vaak aandacht krijgen
   - pijnlijke, verstorende processen
   - nieuwe verschijnselen
   - hardnekkige verschijnselen
   - reeds aanwezige chronische ziekte

Question 5

aandacht (en symptoomperceptie)

Answer 5

1. Competition of cues theory (Pennebaker)
   - afleiding: cognitief of gedragsmatige symptoombestrijding (vb. hoofdpijn voor, tijdens en na examen)
2. massale psychologen ziekte
   - ↑ aandacht > ↑ gevoeligheid voor nieuwe of andere lichaamssignalen
   - sterke invloed van angst en suggestie op symptoomperceptie (vb. coronavirus)

Question 6

sociale invloeden

Answer 6

1. stereotiepe ideeën over wie bepaalde ziekten ‘krijgt’ (vb. hart- en vaatziekten)
   - mannen vatbaarder
   - eerste symptomen van hartaanval bij vrouwen vaak niet herkent
   - invloed op inroepen medische hulp
2. context
   - verwachtingen
   - omgeving
   - social display rules

Question 7

individuele verschillen: levensfase

Answer 7

1. algemeen
   - leeftijdsverschillen in symptoomperceptie > verschillen in hulpzoekgedrag
2. ouderen
   - vaker last van chronische en levensbedreigende ziekten
   - toegenomen zelfrapportage symptomen
   - vb. hart- en vaatziekte, artritis, borstkanker
3. kinderen
   - conceptueel begrip van ziekte
   - eerder non-verbale signalen (vb. wenen, wrijven)

Question 8

individuele verschillen: persoonlijkheid en emotie

Answer 8

1. algemeen
   - stemming heeft de grootste impact op symptoomperceptie
   - positief gestemd ↑ gezonder, minder symptomen melden
   - negatief gestemd ↑ pessimistischer, vatbaarder voor ziekten
2. toepassing
   - angst: of symptomen uit angst voor ziekte bagatelliseren of juist extra alert voor terugkeer van pijn
   - depressie: symptoomperceptieverhogen, herinnering aan eerdere ziekten

Question 9

symptomen als ziekte interpreteren

Answer 9

1. diverse invloeden
2. zelfidentiteit
3. ziekteperceptie: ziekterepresentaties

Question 10

diverse invloeden (1-3)

Answer 10

1. individuele verschillen: sommige mensen kunnen in het dagelijks leven blijven functioneren ondanks ziektesymptomen
2. levensfase
   - kinderen ontwikkelen geleidelijk inzicht in de aard en oorzaken van ziekte
   - inzicht wordt beïnvloed door hun omgeving + opvoeding
3. sekse: somatiestoornissen komen vaker voor bij vrouwen

Question 11

diverse invloeden (4-5)

Answer 11

4. persoonlijkheid
   - hoge mate van neuroticisme > verhoogd symptoomperceptie + overdrijven in betekenis en gevolgen
   - gevolg: negatieve interpretatie van symptomen
5. culturele invloeden
   - verschillen in omgaan met reacties van mensen op lichamelijke symptomen
   - aanleren ‘pijngedrag’ via socialisatie

Question 12

zelfidentiteit

Answer 12

1. theorie rond sociale identiteit
   - de interpretatie van symptomen hangt af van welke sociale identiteit op dat moment dominant is
2. toepassing
   - symptoom interpreteren als:
   - psychologisch consulent of
   - je alledaagse zelf

Question 13

ziekteperceptie

Answer 13

1. ziekteprototypen
   - cognitieve schemata
   - kennis van lichamelijke signalen en het bijhorend gedrag of ziekte > juiste interpretatie van symptomen mogelijk (vb. verkoudheid)
   - eerdere ervaringen en socialisatie leiden tot aannames!
2. toepassing
   - zelfdiagnose
   - uitstellen van medische hulp

Question 14

ziekterepresentaties (indirect: coping)

Answer 14

1. ontstaan door:
   - ervaren van symptoom/diagnostisch etiket
   - media, persoonlijke ervaring, familie en vrienden als prototypen
   - aanwezig in het geheugen
2. vijf consistente thema’s aanwezig:
   - identiteit: aan- of afwezigheid van ziekte identificeren
   - gevolgen: vermeende effect van ziekte op het leven
   - oorzaak: vermeende oorzaak (oorzaken)
   - tijdsduur: verwachte tijdsduur (acuut, chronisch of episodisch)
   - geneesbaarheid/beheersbaarheid: ziekte controleren, behandelen of progressie tegengaan

Question 15

zelfregulatiemodel van ziekte en ziektegedrag (Leventhal et al.)

Answer 15

1. gezond verstand model
   - ziektecognities = de eigen, impliciete gezond-verstandovertuigingen van de patiënt omtrent ziekte = mentale representaties (of ziekteprototypen)
2. dubbel verwerkingsmodel
   - objectief (stimuli)
   - subjectief (reacties);
   - actief stimuli verwerken en passende copingsreactie
   - feedback

Question 16

voorbeeld ziekterepresentatie (1-4)

Answer 16

1. stimulus: hoofdpijn (interne pijn)
2. representatie cognitief = hoofdpijn: hoe ernstig? is het een spanningshoofdpijn of migraine?
3. representatie emotioneel = angstig (wat is dit?)
4. reactie voor objectieve coping = ik ga ik bed liggen en rusten

Question 17

voorbeeld ziekterepresentatie (5-7)

Answer 17

5. reactie voor subjectieve coping
   - het is oké, met wat rust kom je er bovenop;
   - geruststellen of normaliseren
6. beoordeling objectief = is de hoofdpijn verminderd na een uurtje rust?
7. beoordeling subjectief = voel ik mij minder angstig na het geruststellen?

Question 18

ziekterepresentaties (directe effecten)

Answer 18

1. algemeen
   - ervaren van controleerbaarheid > + adaptieve uitkomsten
   - hoge symptoomidentiteit, chroniciteit en ernstige consequenties > - adaptieve uitkomsten
2. onderzoek
   - het belang van het managen van ziekterepresentaties tijdens belangrijke transities in behandeling > doel: kwaliteit van leven en adaptatie van patiënt optimaliseren
   - geen universeel model

Question 19

acties plannen en ondernemen

Answer 19

1. ziektegedrag
   - gedrag van degene die bepaalde symptomen hebben ervaren, maar nog geen medische hulp hebben gezocht
   - geen diagnose (vb. veel rusten, zelfmedicatie of steun en informeel advies)
   - zelfs bij ernstige symptomen: uitstel
2. leken-verwijzingssysteem
   - erkennen: 3 opties;
   - symptomen negeren en vanzelf overgaan
   - advies vragen aan anderen
   - medische hulp inroepen

Question 20

uitstelgedrag

Answer 20

1. model voor uitstelgedrag bij ziek zijn
   - tijd tussen herkennen van een symptoom en het moment dat hulp wordt ingeroepen
2. toepassing
   - bij gênante symptomen = langer
   - nog heel wat andere factoren spelen rol

Question 21

redenen voor uitstelgedrag (1-4)

Answer 21

1. type, locatie en veronderstelde prevalentie van symptomen
2. financiële redenen
3. culturele invloeden: westers > individueel verantwoordelijk
4. levensfase: jongere en oudere maken meer gebruik van gezondheidszorg

Question 22

redenen voor uitstelgedrag (5-7)

Answer 22

5. sekse: vrouwen maken meer gebruik van gezondheidszorg/lekenverwijzingssystemen
6. opvattingen omtrent behandeling: indien opvatting dat behandeling kan genezen > sneller hulp inroepen
7. emoties en persoonlijkheidkenmerken:
   - neurotische mensen rapporteren vaker symptomen
   - angst > hulp uitstel vs. sneller hulp zoeken