gedragsverandering: mechanismen en methoden Flashcards
1
Q
preventie
A
- doel
- mensen gezond houden door hun gezondheid te ondersteunen en beschermen
- voorkomen van ziekten en vroegtijdig opsporen van gezondheidsproblemen of complicaties - aanpak
- volgens doelgroep
- volgens fase van ziekte
2
Q
collectieve preventie volgens doelgroep
A
- gezonde bevolking
- vorm preventie: universeel
- wie: gericht op hele gemeenschap of specifieke doelgroep (vb. jongeren)
- doel: gezondheid actief bevorderen en beschermen (= gezondheidsbevordering)
- vb. vaccinatieprogramma bij kinderen - bevolking met verhoogd risico
- vorm preventie: selectief
- wie: bevolkingsgroepen met verhoogd risico
- doel: voorkomen van ziekte
- vb. jaarlijkse griepprik bij 65+
3
Q
individuele preventie volgens doelgroep
A
- individu met beginnende klachten
- vorm preventie: geïndiceerd
- wie: personen met beginnende klachten
- doel: voorkomen van verergeren tot volwaardige aandoening
- vb. beweegprogramma’s voor personen met lage rugklachten - individu met een ziekte
- vorm preventie: zorggerelateerd
- wie: mensen met aandoening of ziekte
- doel: complicaties, beperkingen, lagere levenskwaliteit of sterfte voorkomen
- vb. levensstijlprogramma’s voor personen met diabetes
4
Q
preventie volgens fase van ziekte (1-2)
A
- primair
- doel: voorkomen van ziekten, ongevallen en gezondheidsproblemen
- vb. banner langs autostrades, infosessie rond tandenpoetsen bij kinderen - secundair
- doel: vroeg opsporing van ziekten en risicofactoren door screening
- vb. hielprik bij pasgeboren kinderen ter screening van ongeboren aandoeningen
5
Q
preventie volgens fase van ziekte (3-4)
A
- tertiair
- doel: voorkomen van complicaties en ziekteverergering
- vb. patiënt met hernia die rugschool volgt - quaternair
- doel: voorkomen van onnodige zorg en overmedicalisering
- taak van een goede arts of casemanager
6
Q
precede-proceed model (Green & Kreuter)
A
- algemeen
- model voor het ontwikkelen, implementeren en evalueren van volksgezondheidsprogramma’s
- precede = structuur voor ontwikkelen en plannen
- proceed = structuur voor implementeren en evalueren - toepassing
- veel gebruikt model
- maar, hoe doen we nu aan gedragsverandering?
7
Q
vijf fases van het precede-proceed model
A
- sociale diagnose
- epidemiologie, gedrags- en omgevingsanalyse
- educatie en ecologische diagnose
- interventie en overheids- en beleidsdiagnose
- implementatie
8
Q
fase 1: sociale diagnose
A
- ontwikkelaar analyseren
- gezondheidsproblemen bij een specifieke doelgroep
- bereidheid tot verandering binnen een gemeenschap
- onderzoek adhv forums, focusgroepen en vragenlijsten (nadruk op co-creatie) - toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
- doel: inzicht in behoeften en prioriteiten
- vb. via focusgroepen met studenten en vragenlijsten
9
Q
fase 2: epidemiologie, gedrags- en omgevingsanalyse
A
- ontwikkelaars identificeren & evalueren
- prevalentie- en incidentiecijfer
- welke gedragingen stelt deze doelgroep
- omgevingsanalyse in functie van beleidsveranderingen - toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
- doel: analyseren van gezondheidsproblemen en factoren die bijdragen aan onveilig seksueel gedrag
- vb. data toont aan dat de incidentie va soa’s zoals chlamydia is toegenomen;
- gedragsfactoren zoals inconsistent condoomgebruik en omgevingsfactoren zoals gebrek aan laagdrempelige toegang tot condooms
10
Q
fase 3: educatie en ecologische diagnose
A
- ontwikkelaars identificeren & evalueren
- prioriteren van gedragingen van doelgroep
- identificeren van determinanten gelinkt aan (on)gezond gedrag;
- predisponerend: kennis, attitudes en waarden
- bevorderend: sociale steun, toegankelijkheid en middelen
- versterkend: beloningen of strafsystemen - toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
- vb. gedrag zoals condoomgebruik wordt als prioriteit gekozen;
- beïnvloedende factoren: gebrek aan kennis over de risico’s, sociale druk en beschikbaarheid van condooms;
- interventies = kennis vergroten en sociale steun voor veilig gedrag te versterken
11
Q
fase 4: interventie & overheids- en beleidsdiagnose
A
- ontwikkelaars ontwikkelen & onderzoeken
- ontwikkelen van campagne adhv bewezen gedragsveranderingstechnieken
- afstemming van interventie op beleidsregels en omgevingsvoorwaarden
- analyseren van beleid, infrastructuur, financiering en organisatorische steun
- vraag: welke externe factoren kunnen het programma ondersteunen of belemmeren? - toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
- vb. samenwerking met universiteiten en gezondheidsorganisaties om campagne te laten aansluiten bij bestaande richtlijnen en gratis condooms beschikbaar te stellen
12
Q
fase 5: implementatie
A
- ontwikkelaars implementeren
- uitvoeren van de campagne of interventie - toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
- doel: lanceren van de interventie
- vb. activiteiten: workshops over communiceren over veilige seks, promotievideo’s met influencers;
- middelen: gratis condooms, informatieve folders en een mobiele app die tips en herinneringen biedt voor veilige seks
13
Q
taxonomie gedragsveranderingstechnieken
A
- algemeen
- bij ontwikkelen van een campagne of interventie = oog op ‘effectiviteit’
- belang van nauwkeurige toepassing van technieken
- opvolgen van richtlijnen/parameters in functie van ontwikkelen en implementeren - elementen
- motiveren tot verandering
- gedrag veranderen
- de juiste toepassing
14
Q
motiveren tot verandering
A
- informatieverstrekking
- eenvoudige methode (= psycho-educatie)
- bewustwording van voordelen indien aanpassen van hun gedrag - effect = eerder beperkt vanwege diverse factoren:
- gedragsverandering is complex
- culturele en sociale invloeden hebben een grote invloed
- informatie sluit niet aan bij eerdere inzichten van een individu
15
Q
strategieën voor effectieve informatievoorziening (1-3)
A
- resultaatsverwachtingen = door roken sterven mensen gemiddeld 8 jaar eerder dan gemiddeld
- benadruk de persoonlijke relevantie = als je met roken zou stoppen, zou je 6 jaar aan je levensduur kunnen toevoegen
- positieve attitude aanmoedigen = het leven is goed en de moeite waard
16
Q
strategieën voor effectieve informatievoorziening (4-6)
A
- zelf-effectiviteit (= zelfredzaamheid) versterken = je bent er al eerder in geslaagd te stoppen, met wat steun is er geen enkele reden waarom je nu niet zou volhouden
- sociale (descriptief en subjectieve) normen benoemen
- descriptieve normen: ongeveer 30% van de mensen van jouw leeftijd is met succes gestopt met roken
- subjectieve normen: je partner en kinderen zullen het op prijs stellen - morele en persoonlijke normen benadrukken = roken is asociaal en je wilt niet dat je kinderen beginnen met roken
17
Q
elaboration likelihood-model
A
- betekenis
- helpt ons kiezen voor een boodschap die ontvanger overtuigd
- strategische keuze
- ‘dual processing model’ = twee routes waarop we informatie verwerken (afh van motivatie en mogelijkheid overtuigen) - verschillende routes
- centrale route = bewust kritisch nadenken > duurzame aanpassing; leiden door argumenten
- perifere route = oppervlakkig, minder bewust nadenken > tijdelijke gedragsverandering (niet duurzaam); overtuigen door externe oppervlakkigheden of geloofwaardigheid van de bron
18
Q
gebruik van angst (of fear arousal)
A
- betekenis
- gebruik van angstwekkende berichten > verandering motiveren
- veel gebruikte techniek binnen gezondheidsbevordering en preventie;
- populair bij gezondheidsbevorderaars en politici
- speelt in op reflectieve drijfveren (risicoperceptie) - onderzoek
- effectiviteit van angst vs. empathie bij anti-rokers opwekken (foto’s op verpakking)
- 210 deelnemers > ‘fear’ arousal = negatief effect en ‘empathy’ = effectiever
19
Q
toepassing: gebruik van angst
A
- de protection motivation theory
- of beschermingsmotivatietheorie
- reactie op dreiging: adaptief (gebaseerd op aanpassing) vs. maladaptief (aangepast aan bepaalde omstandigheden)
- afhankelijk van hun beoordeling van dreiging of eigen vermogen te minimaliseren (mate van zelf-effectiviteit) - extended parallel process model
- gevaarbeheersing: gericht op oplossingen
- angstbeheersing: proberen de perceptie van het risico te verminderen;
- voorwaarde gebruik techniek = doelgroep/individu hoge mate van zelf-effectiviteit
20
Q
framing van informatie
A
- algemeen
- effectiviteit: niet eenduidig
- afh van specifiek gedrag en doelgroep - positieve framing = winstframing
- positieve resultaten gepaard met handelen
- vb. stoppen met roken > nadruk op winst om beter te kunnen sporten - negatieve framing = verliesframing
- negatieve gevolgen van niet handelen
- vb. stoppen met roken > nadruk op overlijden aan kanker
- gevolg: fear arousal = het opwekken van angsten
21
Q
motiverende gespreksvoering (counseling)
A
- betekenis
- effectieve methode voor het versterken van motivatie voor gedragsverandering
- doelgroep: personen met geringe/wisselende motivatie + personen in de precontemplatiefase - toepassing
- ambivalentie (gespleten gevoel) bij individu verkennen = onderzoek van zowel positieve als negatieve overtuigingen en attitudes ten opzichte van verandering
- gevolg: cognitieve dissonantie = innerlijke strijd;
- door gedragsverandering over beide soorten overtuigingen en attitudes expliciet te maken > proces houdt in dat mensen hun overtuigingen herzien en gedragsverandering overwegen
22
Q
motiverende gespreksvoering: strategieën
A
- algemeen
- niet confronteren: valkuil > redderscomplex - belangrijke vragen in functie van verkennen cognitieve dissonantie:
- wat zijn de voordelen van uw huidig gedrag voor uzelf en anderen?
- wat zijn de nadelen van uw huidig gedrag voor uzelf en anderen?
23
Q
probleemoplossende aanpak (G. Egan)
A
- betekenis
- of probleemoplossingsgerichte therapie
- doel: individuen helpen met identificeren en aanpakken van drempels en problemen
- effectief: bij mensen die gemotiveerd zijn voor gedragsverandering
- methode: participatief/coachende houding;
- rekening met individuele behoefte van de cliënt + belangrijk fase in juiste volgorde en grondig doorlopen - fasen van probleemoplossende aanpak:
- probleemverkenning en -verheldering
- formulering van een doel
- facilitatie van handeling
24
Q
stoppen met roken probleemoplossend aangepakt
A
- betekenis
- roken door 2 processen gestuurd: geconditioneerde reactie op cues in omgeving en lichamelijke behoefte
- nicotine = verslavend middel (werking: kort en scherp inhaleren > alertheid neemt toe en lang inhaleren > ontspanning) - probleemoplossende aanpak
- effecten: drang om te roken, verlies van krachtig middel om stemming en aandachtsniveau te veranderen;
- onthoudingsverschijnselen (hevigste eerste twee tot drie dagen) door lichamelijke afhankelijkheid
- aanpak: individuele strategieën > hoe omgaan met cues tot roken - hoe hunkering weerstaan - hoe omgaan met onthoudingsverschijnselen
25
Q
uitvoeren van plannen en intenties
A
- algemeen
- het plannen van gedragsverandering
- mogelijke obstakels bij verandering: niet beginnen en ontspoord raken - oplossing: implementatie-intentie
- eenvoudige techniek om obstakels te overwinnen en stimulatie gewenst gedrag
- als-dan-benadering: specificeer een actie in reactie op specifieke situatie > “als (cue), dan (actie)
26
Q
verandering modelleren
A
- algemeen
- bij gebrek aan zelfvertrouwen en vermogen om te veranderen (zelf-effectiviteit)
- toepasbaard voor massamedia campagnes, grootschalige interventies of individuele counseling - hoe?
- indirect leren: door observeren (sociale normen en attitudes veranderen)
- sociale cognitieve theorie (Bandura): zelfeffectiviteit vergoten door indirect leren
- ook door opdrachten in gestructureerd programma en actieve overtuiging
27
Q
observationeel leren (Bandura)
A
- basismodellen van observationeel leren
- levend model (bestaand inidvidu)
- model met verbale instructies (bestaande uit beschrijvingen en verklaringen)
- symbolisch model (bestaande uit werkelijke of fictieve karakters, vb. films, boeken) - factoren die observationeel leren bevorderen
- meest effectief > indien modellen lijken op doelgroep/individu (‘modellen voor coping’)
- modellen demonstreren vaardigheden die vertrouwen geeft aan doelgroep/individu
28
Q
cognitieve interventies
A
- algemeen
- gericht op veranderen van gedachten en overtuigingen die schadelijk gedrag aanmoedigen of gedragsverandering belemmeren - invloed op verschillende determinanten:
- attitudes
- sociale normen
- overtuigingen over voor- en nadelen
- zelfeffectiviteit
- overtuigingen over ziekte/aandoening
- coping met ziekte/aandoening
29
Q
methoden voor cognitieve interventies
A
- voorlichting: verstrekken van relevante info zodat misvattingen gecorrigeerd kunnen worden
- cognitieve therapie: identificeren en uitdagen van disfunctionele gedachten en maladaptieve overtuigingen die gedrag belemmeren
- socratische dialoog (geleide ontdekking) = onderzoekend gesprek waarbij overtuigingen ter discussie worden gebracht > nadien nieuwe denkpatronen
- vb. huiswerkopdrachten, let op de haalbaarheid
30
Q
omgeving veranderen
A
- algemeen
- gericht op aanpassing van fysieke, sociale en economische omgeving
- doel: gezond gedrag bevorderen en ongezond gedrag ontmoedigen - principes van omgevingsveranderingen
- stimuleren van gezond gedrag (cues tot handelen)
- minimaliseren van kosten en barrières
- maximaliseren van kosten voor schadelijk gedrag
31
Q
stimuleren van gezond gedrag (cues tot handelen)
A
- doel
- gezondheidsbevorderend gedrag laten toenemen
- ongezond gedrag gaan afremmen
- toepassing: frequente blootstelling aan ongezond gedrag > ook gedrag beïnvloeden - hoe?
- informatie bij aankoop
- herinneringscues voor gezondheidsbevorderend gedrag
- nudging = technieken die subtiel duwtje in de rug geven in richting van gezond gedrag
32
Q
minimaliseren van kosten en barrières
A
- overheid
- taak omgevingen veiliger te maken om gezonde activiteiten de bevorderen
- facilitatie = het vanuit fysieke of sociale omgeving actief aanbieden van ondersteuningsmiddelen om gezond gedrag te bevorderen - doel
- veiligheid bevorderen
- sociale integratie
- burgers controle bieden
33
Q
maximaliseren van kosten voor schadelijk gedrag
A
- hoe?
- economische maatregelen
- beperkingen van verkooppunten
- beperkingen van beschikbaarheid
- maatregelen openbare ruimtes
34
Q
principe van diffusie van innovaties
A
- hoe de kans van overname vergroten
- hoe groter het voordeel ten opzichte van andere gedragingen
- hoe meer verenigbaar met de waarden en normen
- hoe gemakkelijker de innovatie kan worden ingevoerd
- hoe zichtbaarder de effectiviteit van een innovatie
35
Q
categorieën in de diffusie van innovatie (1-2)
A
- innovators
- kleine groep mensen
- hoge status
- bereid om nieuwe ideeën te testen
- relatief geïsoleerd van brede bevolking - early adopters
- bredere invloedssfeer
- rolmodel voor bredere bevolking (influencers, opinieleiders)
- adopteren van innovatie door deze groep > voorwaarde acceptatie bredere bevolking
36
Q
categorieën in de diffusie van innovatie (3-5)
A
- early majority
- neemt nieuwe ideeën vrij vroeg over
- niet de macht om bredere bevolking te beïnvloeden - late majority
- wachten tot de eerste groepen de innovatie testten
- eerder een voorzichtige groep - laggards
- laatst groep die innovaties gaan overnemen
- vaak zal deze groep nooit adopteren
37
Q
juiste toepassing voor probleemgerichte benaderingen (1-3)
A
- formuleren van duidelijke doelstellingen voor gedragsverandering
- inclusief niet-gedragsmatige doelen - actieplanning omvat het ontwikkelen van concrete plannen, inclusief als-dan-verklaringen
- barrièreplanning en probleemoplossing om mogelijke obstakels aan te pakken
38
Q
juiste toepassing voor probleemgerichte benaderingen (4-6)
A
- opsplitsen van omvangrijke doelstellingen in haalbare taken
- onmiddellijke toetsing van gedragsmatige doelstellingen en resultaten
- onmiddellijke beloningen voor inspanning of progressie richting gewenst gedrag
- evenals voor succesvol gedrag
