gedragsverandering: mechanismen en methoden

Question 1

preventie

Answer 1

1. doel
   - mensen gezond houden door hun gezondheid te ondersteunen en beschermen
   - voorkomen van ziekten en vroegtijdig opsporen van gezondheidsproblemen of complicaties
2. aanpak
   - volgens doelgroep
   - volgens fase van ziekte

Question 2

collectieve preventie volgens doelgroep

Answer 2

1. gezonde bevolking
   - vorm preventie: universeel
   - wie: gericht op hele gemeenschap of specifieke doelgroep (vb. jongeren)
   - doel: gezondheid actief bevorderen en beschermen (= gezondheidsbevordering)
   - vb. vaccinatieprogramma bij kinderen
2. bevolking met verhoogd risico
   - vorm preventie: selectief
   - wie: bevolkingsgroepen met verhoogd risico
   - doel: voorkomen van ziekte
   - vb. jaarlijkse griepprik bij 65+

Question 3

individuele preventie volgens doelgroep

Answer 3

3. individu met beginnende klachten
   - vorm preventie: geïndiceerd
   - wie: personen met beginnende klachten
   - doel: voorkomen van verergeren tot volwaardige aandoening
   - vb. beweegprogramma’s voor personen met lage rugklachten
4. individu met een ziekte
   - vorm preventie: zorggerelateerd
   - wie: mensen met aandoening of ziekte
   - doel: complicaties, beperkingen, lagere levenskwaliteit of sterfte voorkomen
   - vb. levensstijlprogramma’s voor personen met diabetes

Question 4

preventie volgens fase van ziekte (1-2)

Answer 4

1. primair
   - doel: voorkomen van ziekten, ongevallen en gezondheidsproblemen
   - vb. banner langs autostrades, infosessie rond tandenpoetsen bij kinderen
2. secundair
   - doel: vroeg opsporing van ziekten en risicofactoren door screening
   - vb. hielprik bij pasgeboren kinderen ter screening van ongeboren aandoeningen

Question 5

preventie volgens fase van ziekte (3-4)

Answer 5

3. tertiair
   - doel: voorkomen van complicaties en ziekteverergering
   - vb. patiënt met hernia die rugschool volgt
4. quaternair
   - doel: voorkomen van onnodige zorg en overmedicalisering
   - taak van een goede arts of casemanager

Question 6

precede-proceed model (Green & Kreuter)

Answer 6

1. algemeen
   - model voor het ontwikkelen, implementeren en evalueren van volksgezondheidsprogramma’s
   - precede = structuur voor ontwikkelen en plannen
   - proceed = structuur voor implementeren en evalueren
2. toepassing
   - veel gebruikt model
   - maar, hoe doen we nu aan gedragsverandering?

Question 7

vijf fases van het precede-proceed model

Answer 7

1. sociale diagnose
2. epidemiologie, gedrags- en omgevingsanalyse
3. educatie en ecologische diagnose
4. interventie en overheids- en beleidsdiagnose
5. implementatie

Question 8

fase 1: sociale diagnose

Answer 8

1. ontwikkelaar analyseren
   - gezondheidsproblemen bij een specifieke doelgroep
   - bereidheid tot verandering binnen een gemeenschap
   - onderzoek adhv forums, focusgroepen en vragenlijsten (nadruk op co-creatie)
2. toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
   - doel: inzicht in behoeften en prioriteiten
   - vb. via focusgroepen met studenten en vragenlijsten

Question 9

fase 2: epidemiologie, gedrags- en omgevingsanalyse

Answer 9

1. ontwikkelaars identificeren & evalueren
   - prevalentie- en incidentiecijfer
   - welke gedragingen stelt deze doelgroep
   - omgevingsanalyse in functie van beleidsveranderingen
2. toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
   - doel: analyseren van gezondheidsproblemen en factoren die bijdragen aan onveilig seksueel gedrag
   - vb. data toont aan dat de incidentie va soa’s zoals chlamydia is toegenomen;
   - gedragsfactoren zoals inconsistent condoomgebruik en omgevingsfactoren zoals gebrek aan laagdrempelige toegang tot condooms

Question 10

fase 3: educatie en ecologische diagnose

Answer 10

1. ontwikkelaars identificeren & evalueren
   - prioriteren van gedragingen van doelgroep
   - identificeren van determinanten gelinkt aan (on)gezond gedrag;
   - predisponerend: kennis, attitudes en waarden
   - bevorderend: sociale steun, toegankelijkheid en middelen
   - versterkend: beloningen of strafsystemen
2. toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
   - vb. gedrag zoals condoomgebruik wordt als prioriteit gekozen;
   - beïnvloedende factoren: gebrek aan kennis over de risico’s, sociale druk en beschikbaarheid van condooms;
   - interventies = kennis vergroten en sociale steun voor veilig gedrag te versterken

Question 11

fase 4: interventie & overheids- en beleidsdiagnose

Answer 11

1. ontwikkelaars ontwikkelen & onderzoeken
   - ontwikkelen van campagne adhv bewezen gedragsveranderingstechnieken
   - afstemming van interventie op beleidsregels en omgevingsvoorwaarden
   - analyseren van beleid, infrastructuur, financiering en organisatorische steun
   - vraag: welke externe factoren kunnen het programma ondersteunen of belemmeren?
2. toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
   - vb. samenwerking met universiteiten en gezondheidsorganisaties om campagne te laten aansluiten bij bestaande richtlijnen en gratis condooms beschikbaar te stellen

Question 12

fase 5: implementatie

Answer 12

1. ontwikkelaars implementeren
   - uitvoeren van de campagne of interventie
2. toepassing: campagne rond veilig seksueel gedrag bij jongvolwassenen
   - doel: lanceren van de interventie
   - vb. activiteiten: workshops over communiceren over veilige seks, promotievideo’s met influencers;
   - middelen: gratis condooms, informatieve folders en een mobiele app die tips en herinneringen biedt voor veilige seks

Question 13

taxonomie gedragsveranderingstechnieken

Answer 13

1. algemeen
   - bij ontwikkelen van een campagne of interventie = oog op ‘effectiviteit’
   - belang van nauwkeurige toepassing van technieken
   - opvolgen van richtlijnen/parameters in functie van ontwikkelen en implementeren
2. elementen
   - motiveren tot verandering
   - gedrag veranderen
   - de juiste toepassing

Question 14

motiveren tot verandering

Answer 14

1. informatieverstrekking
   - eenvoudige methode (= psycho-educatie)
   - bewustwording van voordelen indien aanpassen van hun gedrag
2. effect = eerder beperkt vanwege diverse factoren:
   - gedragsverandering is complex
   - culturele en sociale invloeden hebben een grote invloed
   - informatie sluit niet aan bij eerdere inzichten van een individu

Question 15

strategieën voor effectieve informatievoorziening (1-3)

Answer 15

1. resultaatsverwachtingen = door roken sterven mensen gemiddeld 8 jaar eerder dan gemiddeld
2. benadruk de persoonlijke relevantie = als je met roken zou stoppen, zou je 6 jaar aan je levensduur kunnen toevoegen
3. positieve attitude aanmoedigen = het leven is goed en de moeite waard

Question 16

strategieën voor effectieve informatievoorziening (4-6)

Answer 16

4. zelf-effectiviteit (= zelfredzaamheid) versterken = je bent er al eerder in geslaagd te stoppen, met wat steun is er geen enkele reden waarom je nu niet zou volhouden
5. sociale (descriptief en subjectieve) normen benoemen
   - descriptieve normen: ongeveer 30% van de mensen van jouw leeftijd is met succes gestopt met roken
   - subjectieve normen: je partner en kinderen zullen het op prijs stellen
6. morele en persoonlijke normen benadrukken = roken is asociaal en je wilt niet dat je kinderen beginnen met roken

Question 17

elaboration likelihood-model

Answer 17

1. betekenis
   - helpt ons kiezen voor een boodschap die ontvanger overtuigd
   - strategische keuze
   - ‘dual processing model’ = twee routes waarop we informatie verwerken (afh van motivatie en mogelijkheid overtuigen)
2. verschillende routes
   - centrale route = bewust kritisch nadenken > duurzame aanpassing; leiden door argumenten
   - perifere route = oppervlakkig, minder bewust nadenken > tijdelijke gedragsverandering (niet duurzaam); overtuigen door externe oppervlakkigheden of geloofwaardigheid van de bron

Question 18

gebruik van angst (of fear arousal)

Answer 18

1. betekenis
   - gebruik van angstwekkende berichten > verandering motiveren
   - veel gebruikte techniek binnen gezondheidsbevordering en preventie;
   - populair bij gezondheidsbevorderaars en politici
   - speelt in op reflectieve drijfveren (risicoperceptie)
2. onderzoek
   - effectiviteit van angst vs. empathie bij anti-rokers opwekken (foto’s op verpakking)
   - 210 deelnemers > ‘fear’ arousal = negatief effect en ‘empathy’ = effectiever

Question 19

toepassing: gebruik van angst

Answer 19

1. de protection motivation theory
   - of beschermingsmotivatietheorie
   - reactie op dreiging: adaptief (gebaseerd op aanpassing) vs. maladaptief (aangepast aan bepaalde omstandigheden)
   - afhankelijk van hun beoordeling van dreiging of eigen vermogen te minimaliseren (mate van zelf-effectiviteit)
2. extended parallel process model
   - gevaarbeheersing: gericht op oplossingen
   - angstbeheersing: proberen de perceptie van het risico te verminderen;
   - voorwaarde gebruik techniek = doelgroep/individu hoge mate van zelf-effectiviteit

Question 20

framing van informatie

Answer 20

1. algemeen
   - effectiviteit: niet eenduidig
   - afh van specifiek gedrag en doelgroep
2. positieve framing = winstframing
   - positieve resultaten gepaard met handelen
   - vb. stoppen met roken > nadruk op winst om beter te kunnen sporten
3. negatieve framing = verliesframing
   - negatieve gevolgen van niet handelen
   - vb. stoppen met roken > nadruk op overlijden aan kanker
   - gevolg: fear arousal = het opwekken van angsten

Question 21

motiverende gespreksvoering (counseling)

Answer 21

1. betekenis
   - effectieve methode voor het versterken van motivatie voor gedragsverandering
   - doelgroep: personen met geringe/wisselende motivatie + personen in de precontemplatiefase
2. toepassing
   - ambivalentie (gespleten gevoel) bij individu verkennen = onderzoek van zowel positieve als negatieve overtuigingen en attitudes ten opzichte van verandering
   - gevolg: cognitieve dissonantie = innerlijke strijd;
   - door gedragsverandering over beide soorten overtuigingen en attitudes expliciet te maken > proces houdt in dat mensen hun overtuigingen herzien en gedragsverandering overwegen

Question 22

motiverende gespreksvoering: strategieën

Answer 22

1. algemeen
   - niet confronteren: valkuil > redderscomplex
2. belangrijke vragen in functie van verkennen cognitieve dissonantie:
   - wat zijn de voordelen van uw huidig gedrag voor uzelf en anderen?
   - wat zijn de nadelen van uw huidig gedrag voor uzelf en anderen?

Question 23

probleemoplossende aanpak (G. Egan)

Answer 23

1. betekenis
   - of probleemoplossingsgerichte therapie
   - doel: individuen helpen met identificeren en aanpakken van drempels en problemen
   - effectief: bij mensen die gemotiveerd zijn voor gedragsverandering
   - methode: participatief/coachende houding;
   - rekening met individuele behoefte van de cliënt + belangrijk fase in juiste volgorde en grondig doorlopen
2. fasen van probleemoplossende aanpak:
   - probleemverkenning en -verheldering
   - formulering van een doel
   - facilitatie van handeling

Question 24

stoppen met roken probleemoplossend aangepakt

Answer 24

1. betekenis
   - roken door 2 processen gestuurd: geconditioneerde reactie op cues in omgeving en lichamelijke behoefte
   - nicotine = verslavend middel (werking: kort en scherp inhaleren > alertheid neemt toe en lang inhaleren > ontspanning)
2. probleemoplossende aanpak
   - effecten: drang om te roken, verlies van krachtig middel om stemming en aandachtsniveau te veranderen;
   - onthoudingsverschijnselen (hevigste eerste twee tot drie dagen) door lichamelijke afhankelijkheid
   - aanpak: individuele strategieën > hoe omgaan met cues tot roken - hoe hunkering weerstaan - hoe omgaan met onthoudingsverschijnselen

Question 25

uitvoeren van plannen en intenties

Answer 25

1. algemeen
   - het plannen van gedragsverandering
   - mogelijke obstakels bij verandering: niet beginnen en ontspoord raken
2. oplossing: implementatie-intentie
   - eenvoudige techniek om obstakels te overwinnen en stimulatie gewenst gedrag
   - als-dan-benadering: specificeer een actie in reactie op specifieke situatie > “als (cue), dan (actie)

Question 26

verandering modelleren

Answer 26

1. algemeen
   - bij gebrek aan zelfvertrouwen en vermogen om te veranderen (zelf-effectiviteit)
   - toepasbaard voor massamedia campagnes, grootschalige interventies of individuele counseling
2. hoe?
   - indirect leren: door observeren (sociale normen en attitudes veranderen)
   - sociale cognitieve theorie (Bandura): zelfeffectiviteit vergoten door indirect leren
   - ook door opdrachten in gestructureerd programma en actieve overtuiging

Question 27

observationeel leren (Bandura)

Answer 27

1. basismodellen van observationeel leren
   - levend model (bestaand inidvidu)
   - model met verbale instructies (bestaande uit beschrijvingen en verklaringen)
   - symbolisch model (bestaande uit werkelijke of fictieve karakters, vb. films, boeken)
2. factoren die observationeel leren bevorderen
   - meest effectief > indien modellen lijken op doelgroep/individu (‘modellen voor coping’)
   - modellen demonstreren vaardigheden die vertrouwen geeft aan doelgroep/individu

Question 28

cognitieve interventies

Answer 28

1. algemeen
   - gericht op veranderen van gedachten en overtuigingen die schadelijk gedrag aanmoedigen of gedragsverandering belemmeren
2. invloed op verschillende determinanten:
   - attitudes
   - sociale normen
   - overtuigingen over voor- en nadelen
   - zelfeffectiviteit
   - overtuigingen over ziekte/aandoening
   - coping met ziekte/aandoening

Question 29

methoden voor cognitieve interventies

Answer 29

1. voorlichting: verstrekken van relevante info zodat misvattingen gecorrigeerd kunnen worden
2. cognitieve therapie: identificeren en uitdagen van disfunctionele gedachten en maladaptieve overtuigingen die gedrag belemmeren
   - socratische dialoog (geleide ontdekking) = onderzoekend gesprek waarbij overtuigingen ter discussie worden gebracht > nadien nieuwe denkpatronen
   - vb. huiswerkopdrachten, let op de haalbaarheid

Question 30

omgeving veranderen

Answer 30

1. algemeen
   - gericht op aanpassing van fysieke, sociale en economische omgeving
   - doel: gezond gedrag bevorderen en ongezond gedrag ontmoedigen
2. principes van omgevingsveranderingen
   - stimuleren van gezond gedrag (cues tot handelen)
   - minimaliseren van kosten en barrières
   - maximaliseren van kosten voor schadelijk gedrag

Question 31

stimuleren van gezond gedrag (cues tot handelen)

Answer 31

1. doel
   - gezondheidsbevorderend gedrag laten toenemen
   - ongezond gedrag gaan afremmen
   - toepassing: frequente blootstelling aan ongezond gedrag > ook gedrag beïnvloeden
2. hoe?
   - informatie bij aankoop
   - herinneringscues voor gezondheidsbevorderend gedrag
   - nudging = technieken die subtiel duwtje in de rug geven in richting van gezond gedrag

Question 32

minimaliseren van kosten en barrières

Answer 32

1. overheid
   - taak omgevingen veiliger te maken om gezonde activiteiten de bevorderen
   - facilitatie = het vanuit fysieke of sociale omgeving actief aanbieden van ondersteuningsmiddelen om gezond gedrag te bevorderen
2. doel
   - veiligheid bevorderen
   - sociale integratie
   - burgers controle bieden

Question 33

maximaliseren van kosten voor schadelijk gedrag

Answer 33

1. hoe?
   - economische maatregelen
   - beperkingen van verkooppunten
   - beperkingen van beschikbaarheid
   - maatregelen openbare ruimtes

Question 34

principe van diffusie van innovaties

Answer 34

1. hoe de kans van overname vergroten
   - hoe groter het voordeel ten opzichte van andere gedragingen
   - hoe meer verenigbaar met de waarden en normen
   - hoe gemakkelijker de innovatie kan worden ingevoerd
   - hoe zichtbaarder de effectiviteit van een innovatie

Question 35

categorieën in de diffusie van innovatie (1-2)

Answer 35

1. innovators
   - kleine groep mensen
   - hoge status
   - bereid om nieuwe ideeën te testen
   - relatief geïsoleerd van brede bevolking
2. early adopters
   - bredere invloedssfeer
   - rolmodel voor bredere bevolking (influencers, opinieleiders)
   - adopteren van innovatie door deze groep > voorwaarde acceptatie bredere bevolking

Question 36

categorieën in de diffusie van innovatie (3-5)

Answer 36

3. early majority
   - neemt nieuwe ideeën vrij vroeg over
   - niet de macht om bredere bevolking te beïnvloeden
4. late majority
   - wachten tot de eerste groepen de innovatie testten
   - eerder een voorzichtige groep
5. laggards
   - laatst groep die innovaties gaan overnemen
   - vaak zal deze groep nooit adopteren

Question 37

juiste toepassing voor probleemgerichte benaderingen (1-3)

Answer 37

1. formuleren van duidelijke doelstellingen voor gedragsverandering
   - inclusief niet-gedragsmatige doelen
2. actieplanning omvat het ontwikkelen van concrete plannen, inclusief als-dan-verklaringen
3. barrièreplanning en probleemoplossing om mogelijke obstakels aan te pakken

Question 38

juiste toepassing voor probleemgerichte benaderingen (4-6)

Answer 38

4. opsplitsen van omvangrijke doelstellingen in haalbare taken
5. onmiddellijke toetsing van gedragsmatige doelstellingen en resultaten
6. onmiddellijke beloningen voor inspanning of progressie richting gewenst gedrag
   - evenals voor succesvol gedrag