ongezond gedrag Flashcards
1
Q
wat is gezondheidsbevorderend gedrag?
A
- Kasl en Cobb (1966)
- elke activiteit die iemand die zichzelf als gezond beschouwd onderneemt
- doel: ziekte te voorkomen - Harris en Guten (1979)
- gedrag dat wordt vertoond door individu, ongeacht zijn/haar subjectief ervaren gezondheidstoestand
- doel: gezondheid te beschermen, te bevorderen of in stand houden (ook gedrag van ‘ongezonde’ mensen) - Matarazzo (1984)
- gedragsmatige immunogenen: gedragingen die gezondheid bevorderen >< gedragsmatige pathogenen: gedragingen schadelijk voor de gezondheid
2
Q
gezondheidsrisico
A
- betekenis
- factor die de kans op een nadelig gezondheidsresultaat verhoogt
- of gedragingen die de gezondheid schaden
- invloed gedrag, omgeving (vervuiling en armoede) - onderscheid inkomenslanden
- hoge-inkomenslanden: voornamelijk gezonde gedragingen
- lage-inkomenslanden: voornamelijk weinig proper water, kinderverwaarlozing, slechte sanitaire voorzieningen)
3
Q
toepassing: risicofactoren
A
- algemeen
- rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie
- risicofactoren > verantwoordelijk 61% van sterfgevallen (aan hart- en vaatziekten) - risicofactoren voor de gezondheid
- hoge bloeddruk
- roken
- hoge BMI
- hoog cholesterol
- alcoholgebruik
- dieet met weinig fruit en groenten
- weinig fysieke activiteit
- onveilige seks
- drugsgebruik
4
Q
focus op aandoeningen hoge inkomenslanden
A
- aandoeningen
- hart- en vaatziekten: roken, cholesterolrijk dieet volgen, gebrek aan lichaamsbeweging
- kanker: roken, alcoholgebruik, gebruik van bepaalde voeding en seksueel gedrag
- herseninfarct: roken, cholesterolrijk dieet volgen, alcoholgebruik
- longontsteking en griep: roken, gebrek aan vaccinatie
- hiv/aids: onveilig vrijen
5
Q
ongezond gedrag in cijfers
A
- algemeen
- aantal 65+ zal stijgen en actieve bevolking zal dalen > noodzaak gezondheidsbevordering voor ouderen
- gevolg: enorme druk op gezondheidszorg - Disability Adjusted Life Years (DALYs)
- levensjaren gecorrigeerd voor beperkingen
- of aantal potentieel gezonde levensjaren die verloren zijn gegaan door ziekte, handicap en sterfte
- mortaliteit + morbiditeit
6
Q
Quality Adjusted Life Years (QALYs)
A
- algemeen
- quality of life X life expectancy
- extra levensjaar in goede gezondheid
- doel: kosten-batenanalyse behandeling gezondheidszorg met ‘qaly ‘ als maatstaf - toepassing
- belang inzetten preventie om druk op gezondheidssysteem te minderen!
7
Q
verslaving
A
- continuüm
- milde klachten >< zware verslaving - vaak en veel
- gewoontevorming
- verslavingsmechanismen
- daling vrijheid om het gedrag te veranderen - hoe hierop inzetten?
- focus vroeginterventie
- nood preventie, vroeginterventie én behandeling
8
Q
roken
A
- algemeen
- na cafeïne en alcohol > meest gebruikte psychoactieve stof
- ondanks negatieve publiciteit en hoog sterftecijfer > wettelijk toegestaan - type rokers in de populatie 15 jaar en ouder, België (1997-2018):
- 19% huidige rokers
- 15% dagelijkse rokers (<20 sigaretten/dag)
- 4,7% zware rokers (>20 sigaretten/dag)
- 4% occasionele rokers
9
Q
starten met roken
A
- algemeen
- gemiddelde leeftijd voor eerst volledige sigaret: 16,6 jaar
- gemiddelde leeftijd voor dagelijks roken: 18,3 jaar
- inzetten op preventie token bij jongeren! - percentages
- 19,2% begint dagelijks roken vóór 16 jaar (1 op 5)
- 48,4% begint tussen 16 en 18 jaar (1 op 2)
- 19,2% begint tussen 18 en 21 jaar (1 op 5)
- 87% van dagelijks rokers begint vóór 22 jaar
10
Q
sterke daling rokers
A
- algemeen
- effect: positieve gevolgen van afnemend rookgedrag
- bewijs dat stoppen met roken > gunstig voor de gezondheid
- vb. roken wordt verboden op stations - onderzoek: significante daling van leeftijdsspecifieke mortaliteit van ex-rokers;
- voordeel bij mensen ouder dan 60 en op leeftijd 70-74 stoppen met roken
- ouderen zijn moeilijk te overtuigen
11
Q
mythes rond roken
A
- mythes over gezondheid
- eentje roken kan geen kwaad
- minder roken is even effectief als volledig stoppen
- ik ken een kettingroker die 100 jaar is geworden, dus zo ongezond zal het wel niet zijn
- als ik longschade heb, kan ik altijd stoppen - mythes over sociaal en persoonlijk gedrag
- sociale roker zijn is niet zo erg
- roken helpt met stress
- ik ben bang om te verdikken
- als ik rook in open lucht, doet dat toch niks met anderen
12
Q
levensverwachting roker vs. niet-roker
A
- resultaten
- mannen: gemiddeld 9 jaar kortere levensverwachting
- vrouwen: gemiddeld 6 jaar kortere levensverwachting
13
Q
rookstop
A
- intentie rookstop
- van de dagelijkse rokers probeerde 27,6% te stoppen in afgelopen 12 maanden
- van de dagelijkse rokers wil 42,9% stoppen met roken in de komende 12 maanden - belemmeringen rookstop bij dagelijkse rokers
- lichamelijke verslaving en eerdere stoppogingen die te moeilijk waren
- angst om gewicht aan te komen
- angst om slechter te voelen
- te dure rookstopmiddelen
14
Q
vapen
A
- algemeen
- voordeel: minder gevaarlijk dan de gewone sigaret
- monitoring en evaluatie op lange termijn nodig! - nadelen
- dampen ongezonder dan niet dampen
- risico’s: normaliseren dampen;
- beginnen roken van niet-rokers;
- creëren en onderhouden van nicotineverslaving
15
Q
advies gezondheidsraad e-sigaret
A
- e-sigaret is potentieel schadelijk
- onvoldoende info over toxiciteit van stoffen
- onvoldoende langetermijngegevens
- consumptie van nicotinehoudende producten wordt afgeraden vanwege verslavend effect
- af te raden voor niet-rokers - e-sigaret wordt substantieel minder schadelijk ingeschat dan roken
- vormt voor rokers een beter alternatief
- kan als rookstopmiddel gebruikt worden
- positieve rol spelen in het toekomstig rookstopbeleid bij kwetsbare groepen van hardnekkige zware rokers
- exclusief gebruik voor (ex-)rokers zou kunnen leiden tot duidelijke daling gezondheidsrisico’s, voorwaarde: effectief stoppen met roken
16
Q
gespreksvoering rond rookgedrag
A
- algemeen
- persoonlijke, positieve en respectvolle aanpak
- model volgt de stappen ‘KRACHT’;
- bij heel weinig tijd (1min) doorloop je enkel letters K-A-H
- model is multi-inzetbaar - letters
- kaart het aan
- relevante vragen stellen
- adviseren op maat
- creëren van motivatie
- helpen bij volgende stappen
- tijd nemen
17
Q
kaart het aan
A
- algemeen
- begin met het introduceren van het onderwerp (op een persoonlijke en positieve manier)
- vraag altijd toestemming voordat je verdergaat - toepassingen
- een concrete aanleiding, zoals een folder over rookstop of zichtbare sigarettengeur, kan gesprek op gang brengen
- ook als iemand zelf niet rookt
- respecteer het als iemand niet over stoppen met roken wil praten
18
Q
relevante vragen stellen
A
- algemeen
- stel vragen die aanzetten tot nadenken over het rookgedrag en gevolgen daarvan
- gevolg: ontdekking van kennis en ervaring van de persoon > beter inspelen op situatie - voorbeeld
- “heb je ooit geprobeerd om te stoppen met roken? wat hielp je toen wel of niet?”
19
Q
advies op maat
A
- algemeen
- wanneer iemand openstaat voor een gesprek, geef dan gepersonaliseerd advies - toepassingen
- stem je advies af op wat de persoon belangrijk vindt (vb. geld is een factor)
- vb. advies over passief roken > “Ik begrijp dat je niet wil stoppen met roken. Mag ik je wel adviseren om buiten te roken?”
20
Q
creëren van motivatie
A
- algemeen
- verken samen wat de persoon zou kunnen motiveren om te veranderen
- stimuleer reflectie en laat persoon zelf benoemen wat belangrijk is (eerder geneigd eigen ideeën te volgen) - valkuilen
- het onderschatten van ambivalentie
- zelf de oplossing geven (verantwoordelijkheid en keuzevrijheid van persoon blijft centraal staan)
- te weinig richting geven (belangrijk: persoon moet weloverwogen keuze kunnen maken)
21
Q
helpen bij volgende stappen
A
- algemeen
- bied praktische ondersteuning;
- zoals doorverwijzing naar hulpbronnen
- ondersteun iemand die zonder hulp wil stoppen door vb. samen een stopdatum te bepalen of obstakels te bespreken - voorbeeld
- “Zal ik je helpen om een plan op te stellen voor je stopdag?”
22
Q
tijd nemen
A
- algemeen
- gedragsverandering kost tijd en gebeurt in stappen
- niet elk gesprek leidt direct tot verandering - voorbeeld
- “Een terugval hoort erbij. Wat kunnen we doen om een nieuwe poging gemakkelijker te maken?”
23
Q
de Allen Carr methode (1-2)
A
- eerste mythe: rokers hebben wilskracht nodig om te stoppen
- verschillende redenen om te blijven roken > impact concentratie, stress
- redenen omzetten = gevolg: geen enkele reden om te blijven roken - tweede mythe: rokers kiezen om te roken
- rokers kiezen niet om te blijven roken > ze mislukken in het stoppen
- vb. ouders die roken zullen niet willen dat hun kinderen roken
24
Q
de Allen Carr methode (3-4)
A
- mythe 3: ontwenningspijn
- door het geloof dat ze een vreselijk offer hebben gedaan
- vervangingsmiddelen die nicotine bevatten > verlengen de verslaving - mythe 4: rokers geloven dat het moeilijk is om te stoppen
- focussen op de voordelen van stoppen
25
Q
de Allen Carr training
A
- algemeen
- geschikt voor mensen die snel willen stoppen en geen farmaceutische hulpmiddelen willen gebruiken
- ook dampers die van e-sigaret af willen
- éénmalige bijeenkomst van ca 6 uur in een kleine groep (intensieve training) - hoe werkt het?
- nadelen en gezondheidsrisico’s vormen niet het uitgangspunt > je bent hiervan bewust, maar toch ga je door
- inzicht: hoe geraffineerd nicotine werkt + hoe het denken beïnvloedt
- gevolg: herkenning en inzicht > anders naar roken kijken = ‘je draait de knop op’
26
Q
alcohol
A
- algemeen
- op één na meest gebruikte psychoactieve stof in de wereld (na cafeïne)
- westerse culturen: onderdeel van levensgebeurtenissen
- stimulerend middel > onderdrukt werking van centrale zenuwstelsel
27
Q
wat is overmatig alcohol drinken?
A
- originele definitie
- mannen: meer dan 21 glazen per week
- vrouwen: meer dan 14 glazen per week - sinds 2016 definitie aangescherpt door het VAD
- maximaal 10 glazen per week
- 2023: 18% van de volwassen Belgen drinken meer dan 10 glazen per week
28
Q
screeningsmethode CAGE
A
- algemeen
- korte screeningsmethode
- doel: problematische alcoholgebruik of alcoholverslaving detecteren
- bestaande uit 4 eenvoudige vragen - interpretatie van score
- elk positief antwoord telt als één punt
- score van 2 of meer duidt op een mogelijk alcoholprobleem en rechtvaardigt verder onderzoek
29
Q
vier eenvoudige vragen bij CAGE
A
- cut down: hebt u weleens gevoel gehad dat het alcoholgebruik moet minderen?
- annoyed: hebt u zich ooit weleens vervelend gevoeld over opmerkingen van anderen over uw alcoholgebruik?
- guilty: hebt u zich ooit schuldig gevoeld over iets wat u gedaan heeft toen u had gedronken?
- eye-opener: heeft u ooit ‘s ochtends alcohol gedronken om je rustiger te voelen of minder last te hebben van trillende handen of misselijkheid?
30
Q
primaire en secundaire sterfte
A
- primaire sterfte
- of directe sterfte: acute sterfte door het binnen krijgen van een dodelijke hoeveelheid drugs = ‘overdosis’ of ‘vergiftiging’
- vb. bingedrinking, slokdarmkanker, verslaving en levercirrose - secundaire sterfte
- of indirecte sterfte
- vb. huiselijk geweld, verkeersongeval en dodelijke val
