sociale verschillen in ziekte en gezondheid

Question 1

gezondheidsverschillen

Answer 1

1. gezondheidsverschillen
   - bestuderen van risicofactoren: individuele zaken, zoals persoonlijkheid, voeding en lichaamsbeweging (door biomedische model en gezondheidspsychologie)
   - ook economische, sociale en omgevingsfactoren (vb. etniciteit, gender)
   - mensen hogere sociaaleconomische status leven langer
2. gezondheidsverschillen tussen landen
   - Afrika: bevolking leeft het korst ≠ Europese landen de overhand (algemeen, maar niet altijd)

Question 2

bewijs voor gezondheidsverschillen

Answer 2

1. factoren
   - economische, sociale en omgevingsfactoren
   - ontwikkelingslanden: gebrek schoon drinkwater, slechte sanitaire omstandigheden, ontoereikende voeding > kans op grote gezondheidsrisico’s
2. seksuele overdraagbare aandoeningen
   - landen in Afrika: infectie met hiv en aids
   - wereldwijd: 36 miljoen mensen met hiv > sterfgevallen neemt af = stijgend gebruik voorbehoedsmiddelen

Question 3

landen met hoge sociaaleconomische status en gezondheidsverschillen

Answer 3

1. algemeen
   - in geïndustrialiseerde landen leven mensen met hoger inkomen langer = minder ziekten
   - verband tussen opleidingsniveau en gezondheid
2. resultaten verband
   - hoogopgeleide mannen/vrouwen leven langer en ervaren meer goede gezondheid dan laagopgeleide
   - sociaaleconomische verschillen in levensverwachting in goed ervaren gezondheid zijn groter dan sociaaleconomische verschillen in totale levensverwachting !!

Question 4

voorbeeld: jaren van gezonde levensverwachting

Answer 4

1. algemeen
   - onderzoek in het VK (Rasulo, et al.)
   - deprivatiescore volgens de Carstair-index
   - mate van sociale deprivatie = % bevolking die de levensstandaard kan veroorloven
   - hier wordt mate van overbewoning van huishouden, werkeloosheid man, lage sociale klasse en autobezit bepaald
2. resultaten
   - lineair verband tussen deprivatiescore en verwachte ‘gezonde levensverwachting’
   - verschil van 13,2 jaar tussen minst en meest gedepriveerde gebieden

Question 5

verklaringen gezondheidsongelijkheid tussen SES

Answer 5

1. causale relatie vs. sociale drift
2. verschillen gezondheidsgedrag
3. toegankelijkheid gezondheidszorg
4. omgevingsfactoren
5. stress (zie wco5)
6. werk en stress (zie wco5)

Question 6

causale relatie, sociaaleconomische status en sociale drift

Answer 6

1. sociale causaliteitsmodel
   - lage sociaaleconomische status ‘veroorzaakt’ gezondheidsproblemen
2. social drift-model
   - overgaan naar andere sociale groep
   - gezondheidsklachten krijgen (vb. niet in staat zijn baan te behouden) > gevolg: dalen op sociaaleconomische ladder

Question 7

longitudinale onderzoeken

Answer 7

1. algemeen
   - representatieve populatie
   - verschillen in variabelen (waarvan beginwaarden zijn vastgesteld) als risicofactoren voor ziekte beschouwd (vb. kanker = relatief veel rokers)
2. resultaten
   - SES-waarden aan het begin van het onderzoek = voorspellen toekomstige gezondheidstoestand
   - mensen job kwijt door reorganisatie = gezondheid sterk achteruit en toename mortaliteit
   - factoren uit jeugd impact op verdere leven

Question 8

sociale factoren en gezondheidsgedrag

Answer 8

1. premature moraliteit
   - ongezond gedrag = verklaring vele gezondheidsklachten en het vroegtijdig overlijden
   - mensen uit lagere sociaaleconomische klassen
2. onderzoek in de VS
   - waarom tonen mensen in lagere sociaaleconomische groepen meer schadelijk gedrag?
   - oorzaak: gebrek aan kennis of bewuste keuze na afweging voor- en nadelen gedrag
   - dus: keuzes die we maken of beperking door sociale context (vb. impact gezin op eetgewoonten)

Question 9

toegang tot gezondheidszorg

Answer 9

1. algemeen
   - afhankelijk van gezondheidszorgsysteem en persoonlijke eigenschappen
   - vb. ‘health literacy’
2. aanbevelingen om toegankelijkheid te verbeteren
   - toegankelijkheid verbeteren voor mensen die buiten ziekteverzekering vallen
   - derdebetalersregeling veralgemeniseren
   - investeren in preventie en gezondheidspromotie
   - laagdrempelige intermediaire zorglijn (tussen 0e en 1ste lijn)
   - creëren van nieuwe beroepen in ambulante zorg

Question 10

onderzoeken: toegang tot gezondheidszorg

Answer 10

1. algemeen
   - voornamelijk in de VS
   - tot 2010: verschillende zorgstelsels voor mensen met en zonder ziektekostenverzekering
2. resultaten
   - beperkte toegang gezondheidszorg of medicatie = verminderde kwaliteit leven;
   - hogere prevalentie van angina pectoris
   - meer mensen met lage sociaaleconomische status ondergaan ‘bypassoperatie van de kransslagaders’

Question 11

health literacy

Answer 11

1. definitie
   - gezondheidsvaardigheden = essentiële vaardigheden die individuen nodig hebben om gezondheidsinformatie te vinden
   - vb. adviezen over gezonde levensstijl, informatie op gezondheidswebsites, reclame interpreteren
   - mensen met lage vaardigheden vaak moeilijkheden ervaren = verhoogd risico op chronische ziektes en ongezondere leefstijl
2. soorten gezondheidsvaardigheden
   - functionele gezondheidsvaardigheden (lezen, schrijven en rekenen)
   - communicatieve of interactieve vaardigheden (vragen durven stellen aan arts, digitale middelen gebruiken)
   - kritische vaardigheden (kritische houding en beoordeling)

Question 12

belang van gezondheidsvaardigheden

Answer 12

1. algemeen
   - bijdrage aan betere gezondheid = meer vertrouwen in hun vermogen (gezonde keuzes te maken) is ≠ minder gezondheidsvaardigheden = diabetes, COPD en depressie (gezondheidsproblemen)
   - vaker deel aan preventieve onderzoeken en minder last chronische gezondheidsproblemen
   - vb. mensen met stress of zorgen = minder in staat gezondheidsinfo te verwerken
2. link tussen gezondheidsongelijkheid en gezondheidsvaardigheden
   - gezondheidsvaardigheden niet gelijk verdeeld in de samenleving (ouderen, mensen met laag inkomen, mensen in sociaal kwetsbare posities en mensen met Nederlands als tweede taal)
   - gevolg ongelijkheid: sociale gradiënt in gezondheid (doorgaans vaker ziek en kortere levensverwachting)

Question 13

strategieën voor het versterken van gezondheidsvaardigheden

Answer 13

1. toegankelijke en begrijpelijke informatie aanbieden:
   - info beschikbaar op verschillende kanalen
   - eenvoudig te begrijpen en toepasbaar in dagelijks leven van doelgroep
2. interactie en ondersteuning verbeteren:
   - zorgverleners, zoals huisartsen en preventieadviseurs > grote rol in ondersteunen van patiënten
   - vragen of alles duidelijk is en stimuleren om vragen te stellen
3. opleiden en sensibiliseren van professionals:
   - professionals in zorg, welzijn en onderwijs = gezondheidsvaardigheden als prioriteit
   - hoe? = eigen communicatievaardigheden te versterken en bewust rekening houden met hoe cliënt of student info kan begrijpen

Question 14

omgevingsfactoren

Answer 14

1. algemeen
   - personen met lage SES worden vaker blootgesteld aan:
   - gevaarlijke werkomgeving;
   - slechte huisvestiging
   - luchtvervuiling
   - beperkte toegang tot sportfaciliteiten
2. gevolgen fysieke en mentale gezondheid
   - meer ongelukken
   - luchtwegeninfecties
   - depressiviteit

Question 15

slechte woonomstandigheden

Answer 15

1. algemeen
   - impact op zowel volwassenen als kinderen
   - vergroot de kans op slechte gezondheid van luchtwegen en astma
   - ook negatieve sociale vergelijking = direct effect op gevoel eigenwaarde, nervositeit en depressie
   - onderzoek: overbewoning gepaard met hoge concentratie stresshormonen > huurders hebben vaker chronische ziektes
2. verklaringen
   - meer vocht in de woning, slechte ventilatie, overbewoning
   - verder verwijderd van voorzieningen (vrijetijdsvoorzieningen of toegang goede winkels lastiger)
   - huurders verdienen gemiddeld minder

Question 16

werkeloosheid

Answer 16

1. algemeen
   - negatief effect op geestelijke en lichamelijke gezondheid
   - voor jong en oud
2. onderzoek
   - onvrijwillige werkeloosheid = ernstige gezondheidsrisico’s (meer beroertes en hartaandoeningen)
   - hoogste bij degen met weinig financiële reserves (financiële onzekerheid)
   - ook dreiging > gezondheid verslechteren

Question 17

minderheidsstatus en gezondheid

Answer 17

1. minderheids- of meerderheidsstatus
   - ‘ethische minderheden’ (vb. andere huidskleur) = op basis van taal, religie, ras en migratie
   - hypertensie en herseninfarcten = vaak bij mensen met Afro-Caribische migratieachtergrond
2. verklaring
   - relatief slechte gezondheid mensen uit ethische minderheden;
   - lage sociaaleconomische status (maar niet als één enkele groep beschouwen > VK namelijk geen verschil)
   - conclusie: etniciteit invloed op gezondheid

Question 18

verschillen in gezond gedrag tussen ethische minderheidsgroepen

Answer 18

1. gedragshypothese
   - VK: mannen met Aziatische migratieachtergrond uit de Punjab = grote mate alcohol > alcoholgerelateerde stoornissen ≠ moslimpopulatie
   - VK: studie naar mensen met migratieachtergrond (vaststelling: Bengalese migratieachtergrond > meer vet dan meeste andere etnische groepen ≠ Europese achtergrond meest lichamelijk actief)
2. vergelijking met VS
   - niet-Hispanic-Amerikanen en Afro-Amerikanen 2x zo vaak gedragingen vertonen met risico op gezondheid

Question 19

stress van mensen in ethische minderheidsgroepen

Answer 19

1. algemeen
   - focus: sociale invloed minderheidsstatus
   - als gevolg van racisme, discriminatie, radicale intimidatie > meer stress dan meerderheidspopulatie
2. onderzoek: conclusies
   - hevigere emotionele en lichamelijke reactie op algemene stress
   - bloeddruk het hoogst bij copingreactie die bestond uit ‘niet pikken’

Question 20

toegang tot gezondheidszorg (bij ethische minderheidsgroepen)

Answer 20

1. algemeen
   - verklaring voor relatief slechte gezondheid = problemen die men ervaart bij toegang tot gezondheidszorg
   - VK: zorgproces afzonderlijk geregistreerd (wettelijke eisen om gelijke zorg te bieden > zorgaanbod = potentiële patiënt kiest)
2. eerstelijnsgezondheidszorg in België
   - Turkse en Marokkaanse immigratieachtergrond minder vaak referentie huisarts of deelname aan screening en vaccinatiecampagnes

Question 21

geslacht en gezondheid

Answer 21

1. algemeen
   - meer dan biologische oorzaak
   - holistische aanpak
   - gedragsverschillen hebben sociale oorsprong (sociale normen)
2. in de praktijk
   - inzicht in (geslacht gerelateerde) gezondheidsverschillen;
   - brede benadering (focus: interactie tussen biologische, sociale én gedragsfactoren)

Question 22

biologische verschillen

Answer 22

1. algemeen
   - vrouw heeft biologisch voordeel om levensduur (+ grotere bescherming tegen ziektes)
   - man sterke fysiologische reactie op stress
   - rol van geslachtshormonen (testosteron > hoog beschermd tegen hart- en vaatziekten + samen met laag HDL-cholesterol)
2. cijfers uit Vlaanderen
   - grootste doodsoorzaken:
   - kanker of andere nieuwvormingen (man: 9.031 en vrouw: 7.194)
   - ziekten van hart- of vaatziekten (man: 7.446 en vrouw: 8.255)

Question 23

verschillen in gedrag

Answer 23

1. algemeen
   - alcoholgebruik, roken, (over)gewicht
   - vrouwen drinken minder alcohol
   - mannen eten meer vlees + meer werk- of vrijetijdgerelateerde lichaamsbeweging
   - mannen gedragen zich risicovoller en minder vaak medische hulp
2. oorzaken van gedragsverschillen
   - sociale oorsprong
   - mannelijkheid en macht uiten door riskant gedrag (en geen blijk van zwakte) = maatschappelijke normen