❌Wzrost i rozwój Flashcards
Czym jest wzrost?
zwiększanie wymiarów
Czym jest rozwój?
zwiększenie stopnia organizacji = większa specjalizacja
Na co pozwala znajomość pojęcia wzrostu i rozwoju?
pozwala odróżnić zmiany fizjologiczne czy zmienność osobniczą od stanów patologicznych
Czy wykres wzrostu może zawierać fazę ujemną?
tak, niektóre tkanki zmniejszają się lub zanikają
Kiedy rozpoczyna się rozwój twarzowej części czaszki?
między 21. a 25. dniem życia zarodkowego
W jaki sposób rozpoczyna się przedurodzeniowy rozwój twarzy?
migracja komórek grzebienia nerwowego, które tworzą czwarty listek zarodkowy - mezenchymę, dającą początek strukturom zbudowanym z tkanki łącznej (kości, mięśnie, naczynia krwionośne) → pięć oddzielnych wyrostków twarzowych oddzielonych bruzdami
Jakie wyrostki twarzowe powstają z mezenchymy?
czołowy, dwa szczękowe i dwa żuchwowe
Co otaczają wyrostki twarzowe?
pierwotną zatokę ustną → w wyniku dalszego rozwoju pierwotna jama ustna
Jak przebiega przedurodzeniowy rozwój twarzy?
- dzień → rozpoczęcie rozwoju
- 5 tydz. → wyrostek czołowy rozwija wyrostki nosowe przyśrodkowe i boczne, różnicowanie pierwszego i drugiego łuku skrzelowego w poszczególne struktury i ich wzrost, wyrostki zbliżają się do siebie i łączą się, tworząc podniebienie pierwotne zamykające jamę ustną od góry
- 6 tydz. → rozpoczęcie rozwoju oczu, uszu i szyi
- 7 tydz. → wzrost i różnicowanie tkanek, tkanka łączna na podstawie czaszki różnicuje się do chrząstki, z pierwszego łuku skrzelowego wyodrębnia się chrząstka Meckela
Kiedy rozpoczyna się rozwój oczu, uszu i szyi?
6 tydzień życia płodowego
Kiedy wyodrębnia się chrząstka Meckela?
7 tydzień życia płodowego (wg str. 5) lub 41. - 45. dzień (wg str. 7)
Z którego łuku skrzelowego wykształca się wyrostek szczękowy?
z górnej części pierwszego łuku skrzelowego
Z którego łuku skrzelowego wykształca się wyrostek żuchwowy?
z dolnej części pierwszego łuku skrzelowego
Co rozwija się z górnej części pierwszego łuku skrzelowego?
wyrostek szczękowy
Co rozwija się z dolnej części pierwszego łuku skrzelowego?
- wyrostek żuchwowy
- mięśnie żwacze
- główna część języka
- młoteczek i kowadełko
Co rozwija się z drugiego łuku skrzelowego?
- kość gnykowa wraz z mięśniami
- wyrostek rylcowaty
- więzadło rylcowo-gnykowe
- strzemiączko
- mięśnie mimiczne
W jakich etapach tworzy się podniebienie i na jaki czas rozwoju płodowego przypadają poszczególne z nich?
- 5 tydzień - podniebienie pierwotne
- 7 tydzień - początek formowania podniebienia wtórnego
- 12 tydzień - proces formowania podniebienia wtórnego ulega zakończeniu
Z którego wyrostka rozwija się szczęka?
z połączenia wyrostków szczękowych z wyrostkiem czołowym (wyrostki szczękowe przesuwają się także pod boczne wyrostki nosowe)
W jaki sposób powstaje podniebienie pierwotne?
warstwy nabłonka nakładają się na siebie, po zaniku pierwotnego nabłonka zastępuje go mezenchyma (tylko w kanale nosowo-łzowym pozostaje pierwotny nabłonek)
Gdzie nabłonek pierwotny nie zostaje zastąpiony przez mezenchymę?
w kanale nosowo-łzowym
W jaki sposób i kiedy dochodzi do wytworzenia nozdrzy pierwotnych?
płytki węchowe → jamki węchowe → kanaliki węchowe
w 5 tygodniu stopniowo zanika błona policzkowo-nosowa, oddzielająca jamki węchowe od jamy ustnej → nozdrza pierwotne
Z jakiego wyrostka pochodzą wyrostki podniebienne?
z wyrostków szczękowych
Z jakich wyrostków utworzona jest przegroda nosa?
z wyrostka czołowego i wyrostków nosowych przyśrodkowych
Jak przebiega przedurodzeniowy rozwój szczęki?
- 5 tydz. → nozdrza pierwotne
- 7 tydz. → rozpoczęcie rozwoju podniebienia wtórnego
- 8 tydz. → kostnienie obszaru szczęki (rozpoczyna się od kości podniebiennych i lemiesza), tylko w obrębie przegrody nosa kostnienie ma charakter chrzęstny, rozwój wyrostka zębodołowego szczęki, szczęka zmienia kształt na bardziej szerokokątny, wzrasta na szerokość, zwiększa się głębokość podniebienia oraz jamy czynnościowe (nosowa i ustna), co daje wolną przestrzeń dla języka, szczęka przechyla się względem podstawy czaszki o 20° do przodu
Jak powstaje podniebienie wtórne?
jama ustno-nosowa zostaje przedzielona przez przegrodę nosa i język, wyrostki podniebienne układają się bocznie do języka, język przemieszcza się do przodu i do dołu, podążając za doprzednim rozwojem żuchwy, wyrostki podniebienne unoszą się, przegroda nosa wydłuża się i łączy z wyrostkami podniebiennymi, po upływie 3 tygodni od rozpoczęcia procesu zamyka się podniebienie przez połączenie przegrody nosowej (po jej intensywnym wzroście doprzednim) i wyrostków podniebiennych = koniec wytwarzania podniebienia wtórnego
Jak powstaje wyrostek zębodołowy szczęki?
przyrost tkanek i wgłobienie się dwóch listewek nabłonkowych = okolica późniejszego wyrostka zębodołowego
Szczęka większą część wzrostu na szerokość rozwija przed czy po urodzeniu?
przed urodzeniem
Co jest osobliwością morfologiczną zarodkowej i płodowej szczęki?
układ bruzd dzielących ją na wyraźne regiony
Kiedy rozpoczyna się przedurodzeniowy rozwój żuchwy?
w momencie wrośnięcia się nerwu żuchwowego do obszaru pierwszego łuku skrzelowego
Jak przebiega przedurodzeniowy rozwój żuchwy?
- 5 tydz. → wyodrębniają się wyrostki żuchwowe, które się powiększają i przesuwają do siebie
- dzień → wykształca się chrząstka Meckela
- pierwsze strefy kostnienia w miejscu podziału nerwu przysiecznego i nerwu bródkowego, wapnienie postępuje w kształcie litery U wokół nerwów, formuje się nieckowaty twór, w którym powstają zawiązki zębów
- tydz. → chrząstki wtórne na końcach żuchwy (wyniosłość bródkowa i wyrostek dziobiasty), które następnie się integrują z kością żuchwy powstałą na podłożu łącznotkankowym, oraz wyrostek kłykciowy, który zachowuje część chrzęstną jako chrząstkę wzrostową SSŻ, pozostała część chrząstki wyrostka kłykciowego zaczyna się mineralizować w 11 tyg.
- równolegle ze wzrostem żuchwa ulega przekształceniu → początkowo gałąź żuchwy jest krótka, szeroka, z wyraźnym wyrostkiem dziobiastym, krótkim wyrostkiem kłykciowym i bardzo dużym kątem żuchwy, chrząstkozrost między prawą i lewą połową umożliwia poszerzenie się żuchwy, początkowo zaokrąglony brzeg sieczny żuchwy (leżący naprzeciw płytki siecznej szczęki) przybiera stopniowo kształt spiczasty
Jaką funkcję pełni chrząstka Meckela?
jest szyną kierunkową dla procesu kostnienia
Co powstaje z chrząstki Meckela?
- kostne części okolicy bródki
- młoteczek i kowadełko
- kolec dolny kości klinowej
- więzadło wewnętrzne młoteczka
- więzadło klinowo-żuchwowe
Kiedy zanika chrząstka Meckela?
przed 24 tyg zanika główna jej część
Jak zmienia się wzajemne położenie szczęki i żuchwy w okresie przedurodzeniowym?
- do 6 tyg. → retrogenia embrionalna
- 12 tydz. (po wytworzeniu podniebienia wtórnego) → progenia embrionalna (podwaja się długość żuchwy)
- poród → fizjologiczne tyłożuchwie (następuje nasilony wzrost szczęki)
Czy w życiu płodowym w pionowym wymiarze szczęka i żuchwa kontaktują się ze sobą?
nie, tę przestrzeń wypełnia język
Jak przebiega przedurodzeniowy rozwój SSŻ?
- 6 tydz. → mięsień skrzydłowy boczny rozpoczyna rozwój SSŻ
- 7 tydz. → dołek i krążek stawowy
- tydz. → torebka stawowa
- tydz. → wyrostek kłykciowy
- kostnienie rozpoczyna się równolegle z różnicowaniem wtórej chrząstki na wyrostku kłykciowym i kości skroniowej
- tydz. → wykształcenie górnego i dolnego piętra SSŻ
Od czego rozpoczyna się rozwój zębów? Kiedy to następuje?
wykształcenie listewki zębowej → 30. - 40. dzień
Jak przebiega przedurodzeniowy rozwój zębów?
- dzień → listewka szkliwna
- do 17 tyg. → dzwon szkliwny
- zawiązek zęba, wraz z ich wzrostem wydłuża się listewka zębowa, zawiązki układają się schodkowato wzdłuż listewki
- rozpoczęcie resorpcji → wokół zawiązków (po 10 tyg., po językowej stronie trzonu i gałęzi żuchwy w 13 tyg.)
- tydz. → zawiązki zębów stałych
- do 24. tyg. → zawiązki zębów stałych osiągają stadium dzwonu (na krótko przed porodem zaczynają wytwarzać zębinę)
- po 5 miesiącach od powstania pączków mlecznych zębów siecznych przyśrodkowych → rozwój stałych siekaczy, kłów i przedtrzonowców
- do czasu porodu korony mlecznych siekaczy i kłów są prawie całkowicie wykształcone, korony zębów trzonowych mniej więcej do połowy, w tym czasie mineralizują się szczyty guzów pierwszych zębów trzonowych stałych
Z jakich części składa się zawiązek zęba?
- narząd szkliwotwórczy (przez proliferację komórek podstawowych pierwotnej listewki zębowej, różnicują się od nagromadzenia komórek nabłonkowych do funkcjonalnie dojrzałego zawiązka zęba)
- brodawki zębowe i woreczki zębowe (z zagęszczającej się mezenchymy)
W jakich stadiach rozwija się zawiązek zęba?
- stadium pączka
- stadium czapeczki
- stadium dzwonka
Jak są ustawione zawiązki zębów stałych trzonowych w stosunku do zębów mlecznych?
dystalnie względem trzonowców mlecznych, bardziej dojęzykowo / dopodniebiennie
Kiedy trzonowce stałe zaczynają wytwarzać zębinę?
- krótko przed urodzeniem
- drugie trzonowce → od 6 msc po urodzeniu do 2. - 3. roku życia
- trzecie trzonowce → od 6 roku życia do 7. - 10. roku życia
Gdzie rozwijają się zawiązki stałych zębów trzonowych i jak jest nachylona ich podstawa?
- górne → w okolicy guza szczęki, a ich podstawa jest nachylona mezjalnie
- dolne → w okolicy gałęzi żuchwy, a ich podstawa nachylona jest dystalnie
Jak są ustawione zawiązki zębów stałych siekaczy, kłów i przedtrzonowców w stosunku do zębów mlecznych?
początkowo leżą dopodniebiennie / dojęzykowo względem dzwonów zębów mlecznych, później ulegają przemieszczeniu w kierunku korzeni zębów mlecznych (zawiązki zębów przedtrzonowych w okolicę korzeni zębów trzonowych mlecznych ofc)
Kiedy rozpoczyna się mineralizacja zębów mlecznych?
- 17 tydz. → zęby sieczne
* 20 tydz. → zęby trzonowe
Jakie mm rozwijają się z mezenchymy pierwszego łuku skrzelowego?
- skroniowy
- skrzydłowy przyśrodkowy
- skrzydłowy boczny
- żwacz
- żuchwowo-gnykowy
- przedni brzusiec m dwubrzuścowego
- napinacz podniebienia i bł bębenkowej
Skąd pochodzi unerwienie mm rozwijających się z mezenchymy pierwszego łuku skrzelowego?
od ruchowych gałęzi n trójdzielnego
Jakie mm rozwijają się z drugiego łuku skrzelowego?
- mm mimiczne twarzy, zarówno warstwa powierzchowna, jak i głęboka
- m rylcowo-gnykowy
- brzusiec tylny m dwubrzuścowego
Skąd pochodzi unerwienie mm rozwijających się z drugiego łuku skrzelowego?
od gałęzi n twarzowego
W którym tygodniu życia płodowego zaczynają rozwijać się mm mimiczne?
od 6. tyg
W którym tygodniu życia płodowego zaczynają rozwijać się mm języka?
w 5. tyg → pod koniec 8. tyg zawiązki trzonu i nasady łączą się tworząc język
Z jakich struktur rozwijają się zawiązki trzonu języka?
z mezenchymy wewn pow łuku żuchwowego oraz wygórowania komórek zlokalizowwanego pomiędzy 1. i 2. łukiem skrzelowym → guzek nieparzysty
Z jakich struktur rozwijają się zawiązki nasady języka?
z mezodermy 2, 3 i 4 łuku skrzelowego
Unerwienie języka:
- ruchowe: n podjęzykowy
* czuciowe: n językowy, n językowo-gardłowy, n błędny
Rozwój płodowy mm poprzecznie prążkowanych:
ok. 7. tyg - rozpoczęcie różnicowania mm poprzecznie prążkowanych
ok. 8 tyg pojawiają się zakończenia nn czuciowych w tych mm
wg Eastlicha - do rozwoju mm poprzecznie prążkowanych i do ich łączenia w wiązki konieczna jest obecność zakończeń nn
Jakie zmiany określa wzorzec wzrostu?
zmiany wielkości poszczególnych części ciała, ich wzajemne ułożenie i przemieszczanie się względem siebie oraz zmiany poszczególnych proporcji w czasie → przewidywalność zmian
Ile procent ciała stanowi głowa u 3-msc płodu, noworodka i dorosłego?
3-msc płód - prawie 50%
noworodek - ok. 30%
dorosły - ok. 12%
Która część czaszki po urodzeniu charakteryzuje się szybszym wzrostem: twarzowa czy mózgowa?
twarzowa (po urodzeniu słabo rozwinięta w porównaniu z częścią mózgową)
Z czym mogą wiązać się różnice osobnicze?
- płeć
- region zamieszkania
- warunki socjalne
- wpływ chorób czy innych czynników szkodliwych oddziałujących na organizm
Jaką postać mają najczęściej opracowane wzorce wzrostu dla danej populacji?
wykresów, np. siatek centylowych → prawidłowy wzrost powinien przebiegać wzdłuż tej samej linii (znaczna zmiana może świadczyć o pojawieniu się nieprawidłowości)
Czym jest wiek biologiczny?
moment wchodzenia danej osoby w kolejne etapy rozwojowe
Do jakiego wieku należy odnosić wzorzec wzrostu?
wzorzec wzrostu jest podobny u większości ludzi, jeżeli odnosimy go do wieku biologicznego (a nie chronologicznego)
Czym jest hipertrofia?
wzrost wielkości poszczególnych komórek
Czym jest hiperplazja?
zwiększanie się liczby komórek
Jakie procesy opisują wzrost na poziomie komórkowym?
- hipertrofia
- hiperplazja
- wydzielanie substancji zewnątrzkomórkowej → zwiększenie objętości tk
Jaki proces odróżnia wzrost tkanek miękkich od tk twardych?
wapnienie materiału zewnątrzkomórkowego
Na jakich procesach rozpatrywanych na poziomie komórkowym opiera się głównie wzrost tk miękkich?
na hipertrofii i hiperplazji, które zachodzą w całej objętości tk; może zachodzić wydzielanie subst zwn-kom, ale nie ulega ona zwapnieniu
Na jakich zjawiskach opiera się rozwój twarzy?
- rozrost
- różnicowanie
- dojrzewanie
Czym jest rozrost (jako pojęcie rozwoju)?
zmiany ilościowe związane ze zwiększeniem wymiarów i masy ciała
Czym jest różnicowanie (jako pojęcie rozwoju)?
procesy prowadzące do zmiany struktury: przebudowa komórek i tk oraz związana z tych zmiana ich skł chem (cyto- i histogeneza), grupowanie tk w układy i zespoły (organogenera) oraz zmiana proporcji ciała i wzajemne dostosowywanie się organów (typogeneza)
Czym jest dojrzewanie (jako pojęcie rozwoju)?
doskonalenie funkcji poszczególnych narządów (specjalizacja)
W jaki sposób rosną kości?
- przez apozycję (nadbudowę) - na powierzchniach zewn kości, przy jednoczesnej resorpcji kości na wewn warstwie korowej → zwiększenie wymiarów kości i odsuwanie kości od siebie
- w okresie rozwojowym proces apozycji przeważa nad resorpcją → zwiększanie wymiarów kości
Typy kostnienia:
- śródchrzęstne (ossyfikacja enchondralna)
- ochrzęstne (ossyfikacja perichondralna)
- łącznotkankowe
Kostnienie śródchrzęstne:
kość jest tworzona wstępnie jako chrząstka, a następnie zastępowana tk kostną
Kostnienie ochrzęstne:
- kostnienie rozpoczyna się w ochrzęstnej
- komórki mezenchymalne różnicują się do osteoblastów, które jeszcze przed skostnieniem otaczają trzon w postaci mankietu, wpływając na kierunek kostnienia
- pierwotna kość gąbczasta: przemiana chondroblastów w chrząstkę pęcherzykową i odkładanie wapnia w matrycy międzykomórkowej
- wnikanie naczyń krwionośnych do mezenchymy, której kom różnicują się w osteoblasty i chondroklasty
- tworzenie jamek w chrząstce i odkładanie osteoidów na zachowanych beleczkach subs podstawowej chrząstki
- mineralizacja
- przez wypełnienie wolnych przestrzeni: k gąbczasta → k zbita
Kostnienie łącznotkankowe:
- kom mezenchymalne przekształcają się w sposób chaotyczny w osteoblasty
- stopniowo układają się w równe szeregi, wytwarzają kostninę aż do ułożenia się w podlegającą dalszemu zwapnieniu matrycę kostną
- kostnina oddziela nową kość od osteoblastów
Kostnienie chrząstek nasadowych:
- kostnienie pierwotne
- śródchrząstkowy i powierzchniowy wzrost
- w niewielkim stopniu podlega wpływom otoczenia
Kostnienie chrząstek stawowych:
- kostnienie wtórne
- głównie wzrost powierzchniowy
- w znacznym stopniu podlega wpływom otoczenia
Gdzie odbywa się sterowanie wzrostem kości?
strefy wzrostu umiejscowione w tk miękkich i działające jako matryca funkcjonalna
Czym są i gdzie znajdują się ośrodki wzrostu kości?
- bardzo aktywne strefy wzrostu
* guzy szczęki, wyrostki zębodołowe, chrząstkozrosty
Jakie wyróżniamy części czaszki ze względu na ich wzrost?
- sklepienie czaszki
- podstawa czaszki
- szczęka (kompleks nosowo-szczękowy)
- żuchwa
Kostnienie sklepienia czaszki:
- łącznotkankowe (bez prekursorów chrzęstnych)
- rozpoczyna się w 8. tyg życia zarodkowego w obrębie k czołowej, górnej części k potylicznej, k ciemieniowej i skroniowej w pokrytych okostną miejscach kontaktu sąsiadujących kości (szwach czaszkowych)
- w chwili urodzenia oddzielone są od siebie ciemiączkami
Kostnie podstawy czaszki:
- na podłożu chrzęstnym
- potyliczna, klinowa, cz skalista k skroniowej
- obszar namnażania znajduje się w centrum chrząstkozrostów: klinowo-czołowego, klinowo-sitowego i klinowo-potylicznego
- szybki wzrost
Kostnienie szczęki:
- przemieszcza się w dół i ku przodowi (dodatkowo rosnąca podstawa czaszki pcha szczękę do przodu)
- wzrost zachodzi przez odkładanie kości w szwach łączących szczękę z podstawą czaszki
- przednia część szczęki ulega przebudowie i następuje przemodelowanie sklepienia podniebienia
Kostnienie żuchwy:
- wyrostek kłykciowy kostnieje na podłożu śródchrzęstnym i ochrzęstnym
- pozostałe obszary żuchwy modelowane są przez apozycję i remodelowanie powierzchni
- niewielka rola przemieszczania SSŻ przez rosnącą podstawę czaszki
- bródka przesuwa się w dół i do przodu w stosunku do czaszki, lecz obszar ten jest prawi nieaktywny we wzroście
- rzeczywisty wzrost na wyrostku kłykciowym i wzdłuż tylnej powierzchni gałęzi żuchwy (do tyłu i do góry)
Jak długo trwa rozwój czaszki i zgryzu od chwili przyjścia na świat?
co najmniej 20 lat
Ile raz pokrywa czaszki zwiększa swoją objętość od momentu urodzenia?
3 razy (dzięki przyrostowi kości na brzegach szwów oraz apozycji i resorpcji poszczególnych kości czaszki)
Jakie znaczenie ma obecność elastycznych szwów i ciemiączek w momencie urodzenia?
umożliwiają przejście przez kanał rody oraz następnie szybko postępujący wzrost mózgowia
Z jakiej tkanki zbudowane jest ciemiączko?
z tk łącznej z włóknami kolagenowymi
Kiedy kostnieje ciemiączko?
- potyliczne zamyka się w 6 msc życia
* czołowe zamyka się w 2 rż
Kiedy rozpoczyna się kostnienie więzozrostów łączących płaskie kości czaszki?
w 10 rż
Kiedy kończy się kostnienie więzozrostów (a właściwie już kościozrostów) łączących płaskie kości czaszki?
w 3 dekadzie życia skostnieniem szwu łączącego obie kości szczęki
Wzrost w której płaszczyźnie dominuje we wzroście sklepienia czaszki?
wzrost na długość, mniejszy na szerokość i wysokość
Wzrost w której płaszczyźnie dominuje we wzroście części twarzowej czaszki?
wzrost pionowy, mniejszy na długość i szerokość
Zmiany proporcji twarzowej i mózgowej części czaszki po urodzeniu:
- w pierwszych msc życia → mózgowa do twarzowa 8:1
- 2 rż → mózgowa do twarzowa 4:1
- 8 rż → mózgowa do twarzowa 2:1
- zakończenie wzrostu → mózgowa do twarzowa 2,5:1
Kiedy rozpoczyna się intensywny wzrost pionowy wyrostków zębodołowych?
po wyrznięciu mlecznych kłów i zz trzonowych
Kiedy rozpoczyna się wyraźna dominacja wzrostu części twarzowej czaszki?
w 5 rż
Kiedy część mózgowa czaszki uzyskuje rozmiary zbliżone do osiąganych przez dorosłych?
na początku wymiany uzębienia
Kiedy ustala się stosunek części mózgowej czaszki do części twarzowej?
po zakończeniu wzrostu → u kobiet po 18 rż; u mężczyzn po 21 rż