Psihodinamska paradigma Flashcards
šta je paradigma?
skup pretpostaviki ili pravila koje usvajamo i na osnovu kojih tumačimo pojave/fenomene koji su predmet našeg interesovanja
šta su paradigme u kliničkoj psihologiji?
teorijsko-metodološki pristupi u razumevanju normalnih i patoloških varijacija ličnosti i ponašanja
u čemu se ogleda vrijednost paradigme?
u njenoj sposobnosti da obuhvatno i na empirijski proverljiv način opiše i objasni razvoj, održvanje i promene, i zdavih i patoloških oblika i obrazaca ljudskog ponašanja
zašto postoje različite paradigme u kliničkoj psihologiji?
- savremena nauka ne raspolaže definitivnim činjenicama o ljuskom ponašanju: ne postoji univerzalna i empirijski u svemu dokazana paradigma, koja bi omogućila opis i objašnjenje svega ono što je u ljudskom ponašanju adaptivno važno
- nužno je poznavati različite perspektive
zašto je poznavanje različitih perspektiva nužno?
zato što različiti pogledi na isti predmet proučavanja ga bolje „osvetljavaju“, nude više istina, više saznanja i bolje razumevanje
koje su ključne paradigme u kliničkoj psihologiji?
- dubinsko-psihološka ili psihodinamska
- bihejvioralna i kognitivno-bihejvioralna
- egzistencijalističko-humanistička
- sistemska
- integrativna ili biopsihosocijalna
koje teorije pripadaju psihodinamskoj paradigmi?
- psihoanalitičke teorije: psihoanalitiza (Frojd), analitička psihologija (Jung)
- sociopsihološke/neoanlitičke teorije (Adler, From, Hornaj, Saliven)
- ego psihološke teorije (A. Frojd, Hartman, Federn, Kris, Levenštajn, Erikson)
- teorije objektnih odnosa (američka škola: Klajn, Maler, Jakobson, Kernberg; i britanska škola: Vinikot, Ferbern, Balint)
koje su bazične pretpostavke psihodinamskog pristupa?
- Značaj nesvesnog
- Sveprisutnost transfera
- Koncept mehanizama odbrane
- Važnost ranih iskustava
- Pretpostavka o kontinuitetu između normalnog i patološkog
značaj nesvjesnog? šta se nalazi u nesvjesnom? kako funkcioniše?
- Većina psiholoških procesa je izvan naše svjesnosti
- Nesvjesni psihološki procesi igraju značajnu ulogu u objašnjavanju nastanka i održavanja normalnog i patološkog ponašana
- Nesvjesno postoji izvan principa realnosti i ne podliježe zakonitostima vremena, uzročnosti i logičnosti
- Nesvjesno je sjedište (tu se nalaze) urođenih nagona, potisnutih želja, predstava i iskustava
- Funkcioniše samo po principu zadovoljstva
važnost transfera?
Obrasci prošlih odnosa i načina mišljenja utiču na aktuelne odnose i percepcije (važnost značajnih drugih)
Socijalne interakcije (u bilo kom kontekstu, ne samo u terapijskom odnosu) su filtirarane kroz internalizovane sheme prošlih relacija, posebno ranih relacija sa osobama koje su brinule o nama
- Osjećanja, želje, očekivanja koje smo imali prema ranim objektima (osobama) se transferišu u nove odnose i postaju najznačajniji za razumevanje sadašnjosti
Transfer je nesvjestan
Mnogi kasniji terapijski pristupi su preuzeli ideju da prošli odnosi ostaju aktivni i predisponiraju pojedinca da ponavlja prošlost u sadašnjosti
šta su mehanizmi odbrane? gdje, kako i zašto se ispoljavaju?
- Mentalne operacije kojima ljudi prevladavaju osećanja nelagodnosti i trpnje (koja su neizbežna u ljuskom životu)
- Univerzalni nesvjesni mehanizmi (svi ljudi ih koriste), koji oblikuju normalno i patološko ponašanje
Ispoljavaju se u mišljenju, opažanju, ponašanju tako što u većoj ili manjoj meri iskrivljuju realnost, kako bi za osobu bila prihvatljivija
Konstrukt začet od strane S. Frojda (mehanizam potiskivanja), a oblici i varijacije od strane A. Frojd, ego psihologa i teoretičara objektnih odnosa
značaj ranih iskustava? šta kaže psihoanaliza, a šta teorija objektnih odnosa?
Ključnu ulogu u u formiranju ličnosti imaju iskustva iz detinjstva (“dete je otac čoveka”)
Prema psihoanaitičkoj teoriji: iskustva iz prvih 5-6 godina života, akcenat na iskustvu zadovoljenja nagonskih potreba
Prema teorijama objektnih odnosa: iskustva iz privih nedelja i meseci života, akcenat na iskustvu odnosa sa prvobitnim objektom - majkom
Psihoanalitičari su bili prvi koji su ponudili eksplicitne teorije psihološkog razvoja, ideju o univerzalnim razvojnim stadijumima, uzrocima i posledicama razvojnih zastoja
kontinuitet između normalnog i patološkog? na čemu je fokus?
Intrapsihički činioci (uglavnom nesvesni) uzrokuju i normalno i patološko u ponašanju čoveka
I normalno i patološko ponašanje su proizvod pokušaja nalaženja dinamičke ravnoteže između suprotstavljenih intrapsihičkih zahtjeva ili individualnih težnji i zahtjeva spoljašnje realnosti
Fokus je na osobi kao celovitom biću, sa svojim snagama i slabostima, a ne na pojedinačnom simptomu, sindromu, ponašanju
Frojdova psihoanaliza?
Prva obuhvatna teorija ličnosti – složen sistem hipoteza o:
- strukturi ličnosti (id, ego, superego)
- dinamici ličnosti
- razvoju ličnosti
- psihopatologiji
razvoj ličnosti po Frojdu?
- univerzalni razvojni stadijumi: oralni, analni, falusni, latenca, genitalni
- i na njima zasnovana tipologija ličnosti („karaktera“)
šta sačinjava dinamiku ličnosti po Frojdu?
- psihička energija
- instinktivni pokretači
- intrapsihički konflikti
- defanzivni regulatorni procesi – mehanizmi odbrane
- transfer
patologija po Frojdu?
- patološka stanja su odraz fiksacije i regresije na ranije razvojne stadijume
- simptom je kompromis koji ego pravi između suprotstavljenih težnji mobilišući mehanizme odbrane (kompromisna formacija između suprotstavljenih zahtjeva ida i superega ili ida i spoljašnje realnosti, koju kreira ego pomoću složenog sistema odbrana)
Jungova analitička psihologija?
- Ego je svjesna instanca ličnosti, odgovorna za regulaciju ponašanja, osećaj identiteta i kontinuiteta
- Libido je nediferencirana životna energija, „gorivo psihe“, a ne samo energija seksualnog nagona
- Ponašanje nije determinisano samo individualnim, već i kolektivnim nesvesnim koje modeluje i individualno nesvesno
- Razvoj se ne završava detinjstvom - ličnost svoj oblik i sadržaj dobija tek u pubertetu, a centralni značaj u uobiličavanju ličnosti ima srednje doba (proces individuacije selfa)
postanalitička perspektiva?
Proširivanje i revizija psihoanalitičkih koncepata od strane brojnih teoretičara u pravcu umanjivanja značaja nesvesnog, instiktivnih pokretača i infantilne seksualnosti za razumevanje razvoja i funkcionisanja ličnosti:
- pomeranje fokusa na ego kao regulatora psihičkog života i ponašanja (naspram ega koji se „brani“)
- pomeranje akcenta na interpersonalne odnose, socijalne i kulturne faktore
- pomeranje granica razvoja ličnosti izvan perioda detinjstva
sociopsihološke/neoanalitičke teorije? ko su predstavnici?
Ističu društvenu, naspram instinktivne prirode ljudi
Predstavnici:
- Alfred Adler
- Karen Hornaj
- Erik From
- Hari Stek Saliven
Alfred Adler?
težnja ka zajedništvu i savršenstvu su osnovni pokretači ljudskog ponašanja, a ne težnja ka zadovoljenju instinktivnih potreba
Ističe važnost vaspitanja i obrazovanja, kreativnosti i stremljenja ka ciljevima
Uvodi koncepte: inferiornosti, superiornosti, kompenzacije, natkompenzacije
Karen Hornaj?
za formiranje ličnosti presudno je socijalno iskustvo deteta, prvenstveno sa roditeljima
Feminina psihologija: inferiorna pozicija žene nije uslovljena biološkim razlikama, već sociokulturnim činiocima
Koncept neurotske ličnosti: blizak savremenim konceptima poremećaja ličnosti
Erik From?
Potreba za pripadanjem/zajedništvom je inherentna ljudska potreba, a osećanje usamljenosti specifična ljudska situacija
Ličnost pojedinca je rezultat kompromisa između težnje ka slobodi i težnje ka sigurnosti
Ličnost pojedinca se razvija u skladu sa mogućnostima koje mu društvo pruža
Hari Stek Saliven?
Osnovna gradivna jedinica ličnosti je međusobna situacija (odnos osobe prema drugima)
Svi psihički procesi su interakcioni, a ne intrapsihički
Ličnost se formira i menja kroz međuljudsko iskustvo
Značajan doprinos dao je razumevanju etiologije, dinamike i lečenja shizofrenije
ego psihologija?
- Fokus na funkcijama ega, a ne na sadržajima nesvesnog i ida
- Ego je regulator psihičkog života i odnosa sa sredinom, a ne „rob“ ida i superega
- Ego se razvija iz „nediferencirane matrice“, a ne iz ida, ima svoje nezavisne biološke korene
Analiza normalnog i patološkog razvoja ega
Zadržava se ideja intrapsihičkog konflikta u osnovi simptoma, a anksioznost ima signalnu funkciju: signal egu da pokrene odbrambene mehanizme
kako je proširena funkcija ega u ego psihologiji?
pored percepcije, pažnje, pamćenja, odbrambenih funkcija:
- mišljenje/rasuđivanje
- kontrola impulsa
- afektivna regulacija
- regulacija odnosa sa drugima
- sintetičke funkcije
mehanizam stvaranja neurotskog simptoma u ego psihologiji?
konflikt između suprotstavljenih težnji izaziva anksioznost; anksioznost pokreće odbrane koje iskrivljuju formu neprihvatljivog impulsa
simptom je kompromisna formacija: neprihvatljiv impuls se ispoljava u svesnom i delimično zadovoljava
predstavnici ego psihologije?
- Hajnc Harman (Ernst Kris, Rudolf Levenštajn)
- Dejvid Rapaport
- Erik Erikson
Dejvid Rapaport?
Razrađuje hipoteze o ego funkciji mišljenja i njegovim glavnim dimenzijama: pamćenje, formiranje koncepata i anticipacija
Ideja o egu kao autonomnom sistemu funkcija od ida i spoljašnje realnosti
Sitematizuje psihoanalitičke koncepte, povezuje ih sa opštom psihologijom, eksperimentalnim studijama, daje veliki doprinos u unapređenju primene psiholoških testova i tehnika
Hajnc Hartman (Ernst Krist, Rudolf Levenštajn?
Naglašava i opisuje funkcije ega, koje se formiraju izvan zone konflikata: opažanje, pažnja, koncentracija, pamćenje, motorna koordinacija, govor
Fokus je na razumevanju kako se osoba adaptira u sredini
- individua je aktivan subjekt interakcije sa sredinom (autoplastička i aloplastička aktivnost)
Opisuje razvoj ega kroz sadejstvo sazrevanja i učenja: procesi sazrevanja, učenja i prilagođavanja se samo delimično odvijaju kroz konflikte
Erik Erikson?
proširuje razvojni teoriju na analizu promena ličnosti kroz 8 stadijuma životnog ciklusa
najznačajniji koncepti: identitet, kriza identiteta, konfuzija identiteta, razvojni zadaci
Naglašava značaj socio-kulturnih činilaca na formiranje ličnosti i funkcionisanje u odraslom dobu
Fokus na ego snagama, egu pripisuje brojne kvalitete: poverenje, nada, autonomija, volja, stvaralaštvo…
šta se procjenjuje iz psihodinamske perspektive?
- strukturalni aspekti ličnosti
- dinamički aspekti ličnosti
- razvojne karakteristike
- snage i slabosti
šta su strukturalni aspekti ličnosti? nabroj ih
aspekti psihičkog funkcionisanja koji su relativno stabilni i trajni
to su:
- autonomne funkcije ega
- afekti, nagoni
- odbrambeni mehanizmi
- odnos sa objektima (drugima)
- odnos prema selfu (sebi)
šta rade autonomne funkcije ega? šta uključuju?
organizuju spoljašnje i unutršnje fenomene:
- opažanje
- zadržavanje
- organizaciju iskustva kao integrativne funkcije
Uključuju:
- pažnju
- mišljenje
- pamćenje
- percepciju
- testiranje realnosti
afekti, nagoni, odbrane?
karakteristični načini na koje osoba doživljava i reguliše unutrašnje impulse i afekte
šta pitamo kad procjenjujemo odbrambene mehanizme?
Koje mehanizme ego dominantno koristi u regulaciji anksioznosti?
Da li dominiraju zreli ili manje zreli mehanizmi?
Da li ih osoba koristi kruto, ekstremno ili fleksibilno?
šta je odnos sa objektima?
aka drugima
to je osnovni način/obrazac na koji se osoba odnosi prema drugima, koji uključuje i unutrašnje reprezentacije selfa i drugih kao i veze izmedju sebe i drugih
odnos prema selfu?
aka sebi
odnosi se na kapacitet osobe da formira i održi realističnost, koherentnost, celovitost, stabilnost slike o sebi, pozitivnu evaluaciju sebe
uključuje i identifikacije, ideale, ciljeve
šta su rekli Friedman i Listre?
Pogled na strukturalne aspekte podrazumeva ispitivanje forme psihološkog funkcionisanja, a dinamička perspektiva sadržaj…Fokus je uvek na značenju, u motivu…”
šta pitamo kad procjenjujemo dinamičke aspekte ličnosti?
Šta osobu motiviše da se ponaša na odredjeni način?
Kakav je odnos između svesnih i nesvesnih motiva?
Šta su ključne oblasti konflikta, intrapersonalne ili interpersonalne (seksualnost, agresivnost, zavisnost-autonomija…)?
Pitanje značenja simptoma: kakav kompromis predstavlja? Koje simboličko značenje ima? Koju funkciju ima?
šta su razvojni aspekti? razvojna analiza?
Ono što prethodi i leži u osnovi i strukturalnih i dinamičkih aspekata ličnosti i psihopatologije su raniji događaji i iskustva
Mogu uključivati traumatske dogadjaje ili umerene stresore
Značenje i uticaj tih dogadjaja zavisi od vremena kada su se dogodili, psihosocijalnog i psihoseksualnog stadijuma razvoja koju je osoba u tom periodu prolazila
Razvojna analiza treba da obuhvati sve faze razvoja (rano i pozno detinjstvo, mladost, odraslo doba) koje su uticale na aktuelno psihičko funckionisanje
koja pitanja se postavljaju kad se procjenjuju snage i kapacitet za adaptaciju?
Iako je u kliničkoj proceni fokus na deficitima i maladaptivnim načinima interakcije, važno je ne zaboraviti na snage i kapacitete
Koje su snage, talenti, sposobnosti kojim osoba raspolaže a koji olakšavaju adaptaciju?
U široj, psihosocijalnoj perspektivi, da li su i u kojoj meri sredinski faktori podržavajući ili izvori pritiska za osobu?
vrijednosti psihodinamske paradigme?
Otkrivanje nesvesnih determinanti ljudskog ponašanja
Celovito, holističko poimanje čoveka u njegovom kontekstu
Bogatstvo sistema hipoteza i konstrukata za opis i objašnjenje ljudskog ponašanja
kritike psihodinamske paradigme?
Determinizam (biološkog, infantilnog, nesvesnog)
Nejasni i empirijski teško proverljivi konstrukti
