Kognitivno-bihejvioralna paradigma Flashcards
na čemu se zasniva KBT paradigma?
na kognitivnom i bihejvioralnom modelu emocionalnih poremećaja
kako se KBT može definisati?
kao idiografska teorija o klijentu koja je zasnovana na nomotetskoj kognitivno-bihejvioralnoj teoriji psiholoških problema
ko su glavni predstavnici KBT paradigme?
Aaron Beck - kognitivni model emocionalnih poremećaja
Albert Elis - ABC model
osnovna pretpostavka Bekovog modela?
aka kognitivni model emocionalnih poremećaja
poremećeno ili disfunkcionalno mišljenje (koje utiče na klijentovo raspoloženje i ponašanje) je zajedničko za sve psihološke poremećaje
osnovna pretpostavka Elisovog modela?
aka ABC model
aktivirajući događaj A dovodi do emocionalnih ili bihejvioralnih posljedica C, tako što je ključan uticaj iracionalnih uvjerenja B
teorijska osnova bihejvioralne teorije?
teorije učenja
- psihički poremećaji su posljedica pogrešno naučenog ponašanja
koje su vrste učenja?
- Klasično (emocionalno/traumatsko) uslovljavanje
- Operantno (instrumentalno) uslovljavanje
- Učenje po modelu (imitacija)
- Učenje posmatranjem drugih (nagrada-kazna)
- Učenje prenosom informacija od drugih
šta je osnova bihejvioralne terapije?
funkcionalna analiza
funkcionalna analiza?
na osnovu funkcionalne analize se grade formulacije problema, određuju se ciljevi terapije i biraju odgovarajuće terapijske procedure i tehnike
posvećuje posebnu pažnju onim događajima u okolini, i posebno, onim interpersonalnim interakcijama koje potkrijepljuju bolesno, neadaptivno ponašanje (funkcionalna analiza odnosa između ponašanja i događaja u okruženju)
Depresivni pacijent, verbalnim iskazima o osećanju beznadežnosti, tuge, krivice i bezvrijednosti, kao i iznošenjem somatskih tegoba i drugim manifestnim oblicima depresivnog ponašanja izaziva određena reagovanja u okolini → tako, npr. kada se depresija već razvila ona se može održavati i čak pojačavati posljedicama koje izaziva u sredini
Poseban cilj funkcionalne analize je utvrđivanje činilaca koji su u stanju da ugase i suzbiju bolesno, neadaptivno ponašanje, kao i onih koji mogu pomoći da se izgrade i učvrste zdravi adaptivni oblici ponašanja
Značaj ove analize za uspjeh bihejvioralne terapije ističe potrebu dobro vođenog dijagnostičkog intervjua prije početka liječenja
koje su tehnike bihejvioralne terapije?
- Tehnike prema klasičnom uslovljavanju
- Operantne tehnike
- Tehnike sa elementima socijalnog učenja
- Učenje prema modelu - imitiranje ili posmatranje drugih
- Prenos informacija od drugih
tehnike prema klasičnom uslovljavanju?
efikasne u otklanjanju emocionalnih problema djece i odraslih, posebno izbjegavajućeg ponašanja, različitih strahova, socijalne anksioznosti, separacionih strahova, školskih fobija, ispitnih strahova kod djece i adolescenata, te raznim fobičnim manifestacijama
to su:
- preplavljivanje
- sistematska desenzitizacija
- averzivna terapija
tehnika preplavljivanja?
Postupak kojim se fobični pacijent ne izlaže postepeno zastrašujućim situacijama nego onoj koji izaziva kod njega najveći intezitet straha i neugode
- izlaganje uz njegovu saglasnost i nakon što je upoznat sa procedurom
- izlaganje traje sve dok se intezitet straha ne smanji, tj. dok se ne prestane bojati (kod dugogodišnjih fobija)
tehnika sistematske desenzitizacije?
aka desenzibilizacije
Postepeno izlaganje objektu straha uz istovremeno primjenjivanje tehnika relaksacije, kako bi se odučila naučena reakcija straha
U osnovi je princip recipročne inhibicije → uspostavljanjem reakcije opuštanja na zastrašujući događaj potire se ranije uslovljena reakcija straha vezana za taj podražaj
averzivna terapija?
Podrazumijeva postupke u kojima se primjenjuju neprijatne i bolne draži
Bazirana je na negativnom kontrauslovljavanju → negativna emocija ili reakcija se suprotstavljaju želji koja je moralno, socijalno ili zdravstveno neprihvatljiva (koristi se u liječenju alkoholičara, narkomana, pušača ali i seksualnih poremećaja)
operantne tehnike?
aka instrumentalno učenje
sistematska kontrola posljedica nekog odabranog ponašanja pomoću pozitivnog, tj. negativnog potkrepljivanja
individualnim prilagođavanjem potkrepljenja, pravilnom učestalošću i dovoljnim brojem ponavljanja potkrepljenja, te generalizacijom postupka u razne situacije uspostavlja se traženo ponašanje, izgrađuje ranije nepostojeće ili uklanja nepoželjno ponašanje
Osnovni princip instrumentalnog učenja: radnje koje dovode do pozitivnih posledica se učvršćuju, a one koje to ne čine se eliminišu
to su:
- ekonomija žetona
- sklapanje ugovora
- asertivni trening
ekonomija žetona?
nagrađivanje prosocijalnog ponašanja kroz pohvale, pozitivnu pažnju i opipljive nagrade
tehnika sklapanja ugovora?
terapeut i pacijent sklapaju pismeni ili usmeni ugovor o željenom ponašanju
ugovor može da podrazumijeva pozitivne podsticaje (nagrade), povezane sa odgovarajuim ponašanjem, i negativne podsticaje (kazne), povezane sa neodgovarajućim ponašanjem
asertivni trening?
primjena različitih kognitivno-bihejvioralnih tehnika u cilju razvijanja asertivnosti, koja se kao i svako drugo naučeno ponašanje, uči putem nagrade i kazne, kao i učenjem po modelu
tehnike učenja po modelu?
aka imitiranje ili posmatranje drugih
Ova vrsta učenja zasnovana je na tome da osoba posmatranjem ponašanja uzora, posle izvjesnog vremena počne i sama da se ponaša na isti način
npr. fobija se može pojaviti kao rezultat odrastanja uz roditeljsku figuru koja je i sama imala fobični strah, ukoliko se majka boji pasa, postoji mogućnost da se i dete boji, iako ga ona direktno nije učila da su psi opasni
tehnike prenosa informacija od drugih?
Neke reakcije se mogu naučiti prenosom informacija od drugih
Određene fobije se uče preuzimanjem informacija koje nam drugi, o određenim predmetima ili određenim situacijama, prenose.
npr. dijete se nije plašilo pasa dok roditelji nisu krenuli da mu pričaju da su psi opasni
tehnike sa elementima socijalnog učenja?
Trening samoinstrukcija (ono što ljudi sami sebi govore snažno djeluje na njihovo ponašanje (npr. impulsivno dijete uči instrukciju stani, slušaj, gledaj), uvježbavanje rješavanja problema, tehnike kognitivnog restruktuiranja
koje su tehnike učenja po modelu/prenosom informacija od drugih?
- igranje uloga
- učenje vještina
tehnika igranja uloga?
pacijent i terapeut vežbaju kroz uloge, u kojima terapeut odigrava odgovarajuće ponašanje ili poželjne odgovore na situacije
učenje vještina?
pacijent prolazi kroz obrazovni program da bi naučio društvene, roditeljske ili druge važne životne veštine
koje su bihejvioralne metode?
- izlaganje
- napad na stid
- preuzimanje rizika
- paradoksalno ponašanje
- izlaženje iz karaktera
- odlaganje nagrade
metoda izlaganja?
namjerno (ali bezbjedno) ulažanje u situacije kojih se plaše uz korišćenje kognitivnih i drugih tehnika (npr. strah od zatvorenog prostora, javnog nastupa…)
metoda napad na stid?
suočavanje sa strahom od stida namjernom akcijom za koju se pretpostavlja da drugi neodobravaju, uz istovremeno korišćenje kognitivnih i emocionalnih tehnika (npr. da pita na autobuskoj stanici koji tramvaj ovde prolazi)
metoda preuzimanje rizika?
osporavanje uvjerenja da su neka ponašanja previše riskantna (npr. da se namjerno pogriješi (u nebitnoj stvari) ako je klijent perfekcionist)
metoda paradoksalno ponašanje?
da se osoba ponaša nasuprot uobičajenog načina
metoda izlaženje iz karaktera?
da se ponaša drugačije od svog uobičajenog načina
metoda odlaganje nagrade?
odlaganje ponašanja i aktivnosti koji imaju karakter nagrade (jelo, pušenje, seks…)
koja je osnovna teorijska postavka kognitivista?
Načini ponašanja i emocionalnog reagovanja (samim tim i psihički poremećaji) nisu uzrokovani događajima i situacijama po sebi, već načinom mišljenja (percepcije, tumačenja, zaključivanja) o tim događajima i situacijama!!!
koje su karakteristike dobre KBT formulacije?
Korisna je za tretman - doprinosi uvećanju efikasnosti tretmana
Ekonomična - sadrži najmanji mogući broj podataka neophodnih za efikasan tretman; formulacija ne mora da sadrži sve simptome ako je isti mehanizam unutar njih
Zasnovana je na dokazima - dokazi se dobijaju iz kontrolisanih empirijskih istraživanja (koja ukazuju na bazične mehanizme koji stoje u osnovi simptoma određenih poremećaja) i zasnovani su na objektivnim mjerama kojima podaci se prikupljaju na sistematičan način o slučaju
koji su preduslovi dobre KBT terapije?
- Dobra motivacija klijenta
- Poznavanje nomotetskih KBT ili evidence-based činjenica o određenim poremećajima (za postavljanje hipoteza)
- Individualizacija nomotetskih hipoteza
šta je istakao Bek?
tri osnovna kognitivna fenomena koja utiču na ponašanje i određuju pojavu emocionalnih poremećaja:
- automatske misli
- kognitivne distorzije
- kognitivne sheme
Automatske misli određenog sadržaja povezuju se u pravila ili pretpostavke, više sličnih pretpostavki u kognitivni set, a čitava kognitivna organizacija u kognitivnu shemu
Ako je kognitivna shema bazirana na nizu kognitivnih distorzija, ona neizbježno vodi u psihičke poremećaje
kako nastaju pretpostavke?
Prethodno iskustvo formira internalizovane predstave o sebi, sopstvenim mogućnostima i svijetu koji nas okružuje i javlja onda se u vidu nepobitnih aksioma, pretpostavki u svakoj procjeni nove situacije
Ako osnovna premisa nije u skladu sa realnošću, ni zaključivanje ne može biti racionalno i funkcionalno
Postupak identifikacije disfunkcionalne pretpostavke svodi se na analizu dominantne teme u automatskim mislima pacijenta ili proceduru tzv. vertikalne strijele, koja podrazumijeva traženje onog vjerovanja koje stoji iza automatske misli
šta pretpostavlja Bekova kognitivna teorija?
da svi imamo duboke unutrašnje strukture - kognitivne sheme koje nam omogućavaju da procesuiramo informacije i interpretiramo vlastita iskustva na smisaon način
Rane maladaptivne sheme su uporne i duboke kognitivne teme koje se sastoje od sjećanja, emocija, kognicija i tjelesnih senzacija
Simptomi psihopatologije (emocije, kognicije, ponašanja) rezultiraju u onom trenutku kada su patološke sheme aktivirane stresogenim dogadjajem
Shema nije stalno aktivna, već na određeni okidač i što je shema „jača“ biće aktivirana većim brojem situacija
Bekov model?
- simptomi se sastoje iz međusobno povezanih emocija, automatskih misli i maladaptivnog ponašanja
onda
- se simptomi javljaju kad se sheme naučene u djetinjstvu aktiviraju stresogenim događajem
pa
- formulacija slušaja mora da bude sveobuhvatno prikazivanje i povezivanje:
- iskustava iz djetinjstva
- sadržaja shema
- precipitirajućih događaja
- sadržaja simptoma
znači događaj dovodi do sheme, shema utiče na emocije, kognicije i ponašanja (koji utiču jedni na druge)
kako Bekov model tretira psihopatologiju?
tretira psihopatologiju kroz intervencije koje mijenjaju automatske misli, ponašanja i sheme koje izazivaju neprijatne emocije i koje imaju za cilj da promijene veze izmedđu njih
Neke intervencije kao cilj imaju događaje i situacije koje predstavljaju okidač za simptome
Pošto su automatske misli, osjećanja i ponašanja recipročno kauzalni, promjene u automatskim mislima ili ponašanju dovode do promjene u emociji
Promjene u shemama dovode do redukcije broja, vjerovatnoće i inteziteta budućih epizoda bolesti
automatske misli?
Prisutne kod svih ljudi, kratke i brze (u telegrafskoj formi)
Rečenice ili slike koje se javljaju u našem umu u datoj situaciji, trenutne interpretacije te situacije
Kod ljudi sa poremećajima su iskrivljene, pristrasne, ali prihvaćene kao tačne
Pojavljuju se spontano, najčešće ih nismo svjesni, ne dovodimo ih u pitanje, ne suprostavljamo im se (razlikuju se od uobičajenog toka misli slobodnog asociranja)
One utiču na osjećanja i upravljaju ponašanjem
Najbliže su površini i najlakše se identifikuju u procesu liječenja (“moguće je opaziti misao, fokusirati se na nju i evaluirati je baš kao što možemo identifikovati i misliti na senzaciju bola”)
koji su tipovi automatskim misli u odnosu na njihovu valjanost i korisnost?
AM netačne i nekorisne: na neki način iskrivljene i pojavljuju se uprkos objektivnim dokazima koji govore suprotno, npr. “učila sam cio dan, ali ništa ne znam”
AM koje su tačne ali su zaključci izvedeni iz njih iskrivljeni, npr. “nisam uradila šta sam obećala i zbog toga sam loša osoba”
AM koje su tačne, ali disfunkcionalne, npr. ”ovo ne razumijem, i nikada to neću razumjeti”
AM tačne i korisne, produktivne, npr. “ovo ne razumijem, ali ako opet pročitam verovatno ću to razumjeti”
koje su kognitivne distorzije?
- Katastrofizacija
- Emocionalno rezonovanje
- Polarizacija
- “Čitanje misli”
- Selektivna apstrakcija
- Etiketiranje
- Minimiziranje i maksimiziranje
- Imperativi
šta je katastrofizacija?
kad osoba interpretira, anticipira neki događaj ili okolnosti kao najgori mogući ishod
osoba koja katastrofizira može da padne ispit i da odmah pomisli kako će pasti cijelu godinu ili nije ni izašla na ispit, ali već vjeruje da će pasti - pretpostavljajući najgore, ili katastrofizirajući unaprijed
šta je emocionalno rezonovanje?
miješanje osjećanja sa stvarnošću, sopstvena osjećanja uzima kao činjenicu, dokaz i izvodi zaključak o sebi, drugima, svijetu
npr. ”osjećam se uplašeno, mora da će se desiti nešto strašno!” ako je osoba pogriješila “osećam se promašeno…ja sam promašena osoba”
šta je polarizacija?
crno-bijelo, ili-ili, opis iskustva pomoću jedne ili dvije suprotne kategorije, nešto je ili dobro ili loše, ispravno ili pogrešno, sve ili ništa
vidjevši samo dva moguća ishoda, ili dvije moguće strane nečega, osoba ignoriše ono u sredini, npr. “ako se nešto ne desi sada, nikada neće”
šta je čitanje misli?
kognitivna distorzija u kojoj osoba pretpostavku o tome šta neko misli o njoj uzima kao činjenicu
osoba može da misli kako zna šta druga osoba misli uprkos tome što spolja ne postoji potvrda ove pretpostavke, npr. “ti ljudi mene ne podnose”, počinje da izbjegava te ljude, ponaša se shodno tome, socijalna anksioznost…
šta je selektivna apstrakcija?
fokusiranje samo na određene aspekte, obično negativne i uznemirujuće, okolnosti ili osobe, isključujući ostatak njihovih karakteristika i zanemarujući pozitivno
osoba iz situacije se izvlači samo pojedinačne detalje i na bazi tih detalja formira generalizacije i izvlači negativne zaključke relevatni za sopstvenu vrijednost, npr. na osnovu jednog neuspjeha na ispitu “ja sam glupa i nikada neću završiti ispit.”
šta je etiketiranje?
ova distorzija je nešto ozbiljniji oblik pretjerane generalizacije, dešava se kada osoba etiketira nekoga ili nešto, a da se to zasniva samo na jednom događaju ili iskustvu
osoba umjesto da pomisli kako je npr. samo učinila jednu grešku, ta osoba će automatski sebe etiketirati kao gubitnika
šta je preuveličavanje/minimiziranje?
preuveličavanje negativnih aspekata situacije ili smanjivanje pozitivnih
npr. “da, dobio sam povišicu ,ali nije bila nešto velika, a ionako nisam bio dobar u svom poslu” ili “ma nije to ništa, imala sam sreće”, pretjerivanje ”ako sam jednom nešto zabrljala, to znači da nista ne valja šta radim”
šta su imperativi?
“treba” i “mora” su greške imperativa, bazični apsolutni imperativ (zahtjev) kojima ljudi dovode sebe u stanje nelagode je reč – “moram”
osnovne forme zahtjeva “mora” su: prema sebi, drugima, životu
šta su kognitivne šeme?
duboko usađeni obrasci razmišljanja o sebi i svijetu koji određuju način tumačenja, procjenjivanja i zaključivanja
Formiraju se tokom razvoja, pod dejstvom različitih uticaja, najviše od strane roditelja - kroz identifikaciju sa značajnim drugim ili kroz percepciju stavova drugih prema nama
Mogu biti latentne i neaktivne dugo vremena, ali ih određena situacija aktivira (analogna situaciji tokom razvoja koja je doprinijela njenom nastanku)
kako kognitivne šeme dovode do emocionalnog poremećaja?
tako što negativno utiču na način na koji se tumače određena zbivanja
Takođe, zbivanja i pojave se uvijek tumače u skladu sa kognitivnom šemom
kognitivna šema dozvoljava samo tumačenja koja je osnažuju ili potkrijepljuju, one su kao “filter” kroz koji se trenutno iskustvo propušta
koje je bazično pitanje za identifikaciju automatskih misli?
šta vam je tada prolazilo kroz glavu?
kako se mogu identifikovati automatske misli?
- Postavljanje pitanja uvijek kada se desi promjena u emociji tokom seanse
- Ohrabrivanje pacijenta da opiše problematičnu situaciju ili vrijeme tokom koga je doživljavao afekat - pitanje
- Upotreba imaginacije za opis date situaciju do detalja (kao da se sada događa) - pitanje
- Zamjena uloga - pitanje
tehnike identifikovanja šema?
- Identifikovati epizodu intenzivnog emocionalnog distress i emocije i automatske misli koje su pokrenute
- Kada su automatske misli identifikovane, nastavlja se sa pitanjima:
- Zamislite da je to istina?
- Zašto bi to bilo uznemirujuće?
- Šta bi za Vas značilo da je to istina?
ispitivanje topografije simptoma?
traga se za zajedničkim simptomima:
- bihejvioralna pasivnost - self shema bespomoćnosti
- bijes - pogled na druge ili svijet kao nefer
- depresivnost - pogled na sebe kao bezvrijednog ili nevrijednog ljubavi
- beznadežnost i suicidalnost - viđenje budućnosti kao beznadežne
- samopovrijeđujuće ponašanje - viđenje sebe kao gubitnika koji zaslužuje kaznu
koji je Elisov model?
ABC model psihološkog funkcionisanja
šta predstavlja ABC model?
konceptualizaciju odnosa onih psiholoških funkcija za koje REBT smatra da učestvuju i doprinose psihološkom poremećaju
A - aktivirajući događaj
B - skup funkcionalnih ili disfunkcionalnih vjerovanja u vezi A
C - reakcija - pojava emocija ili ponašanja u skladu sa B
šta je aktivirajući događaj?
Situacija oko koje postoji uznemirenost ili bilo koja nezdrava/samoosujećujuća negativna emocija
- može biti unutrašnja ili spoljašnja, stvarna ili zamišljena
- može biti dogadjaj iz prošlosti, sadašnjosti ili budućnosti
kako se identifikuju iracionalna uvjerenja?
traže sljedeći sadržaji u pacijentovom viđenju događaja:
- dogmatski, apsolutistički zahtjevi (mora, treba, ima da bude…)
- užasavanje (užasno je, grozno je, nezamislivo je)
- niska tolerancija na frustraciju (“ne mogu da podnesem”)
- procjene sebe i drugih (“ja sam, ili neko drugi je, loš čovjek, bezvrijedan čovjek, nula, kreten”…)
šta su posljedice iracionalnih uvjerenja?
Nezdrave negativne emocije: anksioznost, depresija, bijes, stid, povrijeđenost, nezdrava ljubomora, krivica, nezdrava zavist
Samoosujećujuće ponašanje - svako ponašanje koje odmaže osobi u ostvarenju ciljeva
šta su apsolutistički zahtjevi?
Ljudi imaju tendenciju da misle racionalno, odnosno u skladu sa svojim ciljem dugoročne dobiti, ali i iracionalno tj. ometajuće, nefunkcionalno i samodestruktivno
Biološki zasnovana tendencija o poželjnosti dostizanja odabranih ciljeva lako prelazi u uvjerenje da je ono što poželjno toliko poželjno da se apsolutno mora desiti, a ono što je nepoželjno da se apsolutno ne smije desiti ili se apsolutno mora izbjeći - ovo su apsolutistički zahtjevi
čime su obično praćena iracionalna uvjerenja?
i drugim pretjeranim evaluacijama i kognitivnim iskrivljenjima:
- Užasavanje onda kada se nešto procenjuje kao loše ili ometajuće
- Vrjednovanje nečega kao nepodnošljivog onda kada se teško podnosi
- Vrjednovanje sebe ili drugog kao manje vrijednog, bezvrijednog ili pokvarenog onda kada se osobi sopstvena ili tuđa osobina, ponašanje, osećanje ili mišljenje ne sviđaju
- Razmišljanje tipa sve ili ništa i uvijek ili nikad kada se osobi događa nešto učestalo ili povremeno
koja su tri osnovna iracionalna uvjerenja (REBT)?
uvjerenja o sebi, o drugima i o kvalitetu života
- na ova se sva ostala mogu svesti
npr.:
- “ja apsolutno MORAM biti uspješan u meni važnim stvarima, a ako nisam onda sam neadekvatna i bezvrijedna osoba!”
- “ti apsolutno MORAŠ prema meni da se ponašaš pravedno i ljubazno, ako se ne ponašaš onda nisi dobar čovjek!”
- “uslovi pod kojima živim MORAJU gotovo uvijek da budu udobni i ugodni i ako nisu onda je cio moj život užasan!”
hipoteze u KBTu?
Sve formulacije se smatraju hipotezama tokom terapije, kako napreduje terapija tako terapeut “izoštrava” svoje hipoteze
šta sadrže hipoteze?
Hipoteze povezane jedna sa drugom (koherentne) u formi kratkog narativa i/ili dijagrama koji sadrži:
- detaljan opis svih problema, simptoma, poremećaja
- hipoteza o mehanizmima koji izazivaju te poremećaje i probleme
- opis skorašnjih precipitirajućih faktora koji su doveli do aktuelnog aktiviranja mehanizama i manifestovanja problema
- hipoteza o porijeklu tih mehanizama
šta je ključan dio svake formulacije slučaja KBT perspektive?
imenovanje mehanizama
šta radi terapeut da bi napravio hipotezu o mehanizmima?
počinje sa nomotetskom teorijom i individualizuje je u skladu sa konkretnim pojedinačnim slučajem koji ima
- nomotetska formulacija je uopštena, a treba da bude individualizovana idiografska
- idografska hipoteza opisuje specifične simptome, sheme i automatske misli, maladaptivna ponašanja i emocije koje doživljava pojedinačni pacijent
