hup pojęcia Flashcards
cenzus wyborczy
ograniczenie zasady powszechności prawa wyborczego. we współczesnych państwach demokratycznych występują cenzusy wieku, obywatelstwa i zamieszkania
federalizm
idea istnienia państwa związkowego tzn. złożonego z terytoriów o znacznym stopniu niezależności (landy, stany, kantony itd.). kompetencje państwa są rozdzielane między poszczególnee terytoria i władze centralne federacyjne. władze centralne mają kompetencje do stanowienia prawa w pewnych sferach, które jest bezpośrednio skuteczne w poszczególnych terytoriach i nadrzędne względem praw poszczególnych terytoriów. zadania i kompetencje niezastrzeżone dla federacji jako całości należą do poszczegolnych terytoriów składowych. do władz centralnych (federalnych) należą przede wszystkim: sprawy obronności, polityki zagranicznej, podatków i ceł, sądów, komunikacji, miar i wag, waluta oraz handel. oczywiście każde państwo federalne ma własną tradycję i pewne odrębności. przeciwieństwem federacji jest państwo jednolite
państwo jednolite
centralne organy państwa sprawują niepodzielnie suwerenną władzę nad całym jego obszarem. w państwach takich może istnieć rozległa samodzielność jednostek lokalnych w formie smorządów terytorialnych, ale kompetencje tego samorządu są udzielane przez władze centralne a sposób ich wymywania - kontrolowany
podległości służbowej
- oznacza konieczność wykonywania poleceń zwierzchników i przełożonych
inicjatywa ustawodawcza
prawo do wnoszenia formalnie projektów ustaw do parlamentu przysługujące określonym podmiotom wskazanym w konstytucji
interpelacja poselska
- jedna z form polskiej kontroli parlamentarnej, polegająca na wystosowaniu przez posła na sejm RP, pisemnego pytania odnoszącego się do problemów związanych z polityką państwa, do prezesa rady ministrów RP lub konkretnego ministra, poprzez marszałka sejmu RP. posłowi przysługuje prawo złożenia interpelacji w sprawach o zasadniczym charakterze
powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wyniikające zeń pytania oraz powinna być skierowana zgodnie z właściwością interpelowanego
kontrasygnata
- podpisanie (współpodpisanie, czy też przeciwpodpisanie) aktu głowy państwa (króla ew. prezydenta w republikach) przez przedstawiciela rządu (ministra właściwego rzeczowo, premiera lub premiera i ministra) w celu zdjęcia odpowiedzialności, zwłaszcza za ten akt
niezależność sądów
- autonomia instytucjonalno-organizacyjna, oznacza brak możliwości ingerencji, zwłaszcza rządu i władzy wykonawczej w tok pracy sądów
niezawisłość sędziów
- sędziowie muszą być wolni od wpływów i ingerencji zewnętrznych w toku orzekania. mają podlegać wyłącznie ustawom i nabytym umiejętnościom wykładni prawa, a nie innym czynnikom, a zwłaszcza naciskom społecznym i politycznym. stąd konieczność zneutralizowania potencjalnych możliwości wpływu na sędziów. wynikają z tego gwarancje niezawisłości - regulacje mające zapewnić efektywność ochrony niezawisłości (zakaz odwoływania sędziów, przenoszenia, zawieszania ich itd., immunitet, gwarancje godnego wynagrodzenia, stan spoczynku zamiast tradycyjnej emerytury)
odpowiedzialność rządu polityczna
- odpowiedzialność całego rządu i ministrów za kierunek i efektywnosć wykonywanej polityki. najczęściej oznacza możliwość odwołania ministra lub całego parlamentu (wotum nieufności)
odpowiedzialność rządu konstytucyjna
- to odpowiedzialność prawna za złamanie konstytucji lub ustaw w toku wykonywania obowiązków. dwa modele:
- albo parlament stawia osobę przed odrębny sąd ( u nas Trybunał Stanu), albo izba niższa oskarża a wyższa sądzi (anglosaski model impeachementu)
organ
podmiot administracji posiadający kompetencje władcze - uprawniony do wydawania prawnie wiążących decyzji administracyjnych. cechy organu: musi być wyodrębniony organizacyjnie, działa w imieniu i na rachunek państwa, ma uprawnienie do stosowania środków władczych, działa w zakresie przysługujących mu kompetencji. uwaga: znane nam komisje wielkie w konstytucji 3go maja były właśnie organami, a nie urzędami
urząd
- zorganizowany zespół osób (pracowników) oraz środków technicznych i rzeczowych, które są przydzielone do pomocy organowi
- tj. do merytorycznej i technicznej obsługi tego organu (wśród znanych nam podmiotów m.in. prefektury i podprefektury w Księstwie Warszawskim były typowymi urzędami)
prawo publiczne i prywatne
- zdaniem Ulpiana prawo publiczne to takie, które jest nakierowane na ochronę interesu publicznego i ogólnospołecznego, podczas gdy prawo prywatne chroni zróżnicowane interesy jednostek 9ew. pewnyk partykularnych grup społecznyzh)
- zdaniem Geirga Jellinka prawo publiczne wiąże się z występowaniem stosunku formalnej podległości (czyli stosunku pionowego). jeśli w świetle przepisów prawa władza publiczna lub inny podmiot posiada nad innym (lub innymi) kompetencje władcze gwarantowane przymusem, to mamy do czynienia z prawem publicznym. kiedy prawo reguluje status podmiotów nawiązujących stosunki na zasadach równości - mamy do czynienia z prawem prywatnym
powszechność prawa wyborczego
oznacza przyznanie praw wyborczych wszystkim obywatelom, bez dodatkowych wymogów czy warunków, które trzeba spełnić (cenzusów wyborczych). powszechność nie obejmuje naturalnych wyłączeń z praw wyborczych (np. dzieci, osób ubezwłasnowolnionych, czy pozbawionych praw politycznych wyrokiem sądu). podstawowym naruszeniem zasady są cenzusy wyborcze
prerogatywa
kompetencja głowy państwa, prezydenta (np. w konstytucji kwietniowej)którą może on wykonywać bez kontrasygnaty. oznacza brak możliwości jakiejkolwiek formalnej kontroli aktu w tym w zasadzie również drogi sądowej dla osoby, której prawa zostałyby naruszone w ramach wykonywania prerogatywy
sankcja ustawodawcza
monarsze prawo do wyrażenia zgody lub jej niewyrażenia na ustawę uchwaloną w parlamencie. zgoda monarsza skutkowała wejściem ustawy w życie, brak sankcji lub jej odmowa - niewejście w życie ustawy. decyzja monarchy w tej sprawie była ostateczna i nienaruszalna
weto ustawodawcze
prawo, przysługujące najczęściej głowie państwa (np. prezydentowi) do zablokowania wejścia ustawy w życie. weto może zostać obalone ponownym głosowaniem w parlamencie
wybory kurialne
model wyborów łamiący zasadę równości, społeczeństwo jeest dzielone na potrzeby wyborcze na pewne grupu - kurie, wybierające własną reprezentację. wyodrębnienie kurii następuje według różnych kryteriów - stanu społecznego, własności zakładów przemysłowych i majątków ziemskich, zwodu, wykształcenia, dochodu itd. uprzywilejowanie grupy elitarne uzyskują tu mocniejszą reprezentację, aniżeli liczniejsze grupy zakwalifikowane do kurii niższych, którzy uzyskują zaniżoną liczebnie reprezentację, względem swojego udziału w całości społeczeństwa. w konsekwencji głosy wyborców mają nierówną wartość, a pewne grupy społeczne uzyskują nieproporcjonalnie duże prawa wyborcze i nieproporcjonalnie liczną reprezentację
wybory pluralne
model wyborów łamiący regułę równości wyborów, w którym coprawda każdy głos posiada tę samą wartość, ale pewne jednostki czy grupy jednostek dysponują więcej niż jednym głosem
zasada resortowości
organizacja administracji polegające na podziale całokształtu administracji na merytoryczne, wyodrębnione przedmiotowo działy - czyli resorty, zarządzane przez merytorycznych wyspecjalizowanych ministrów zwanych resortowymi
podległości personalnej
oznacza bycie powoływanym i odwoływanym przez zwierzchników
