Grannerett/Naborett

Question 1

Hva går grannerett ut på og hva behandles på kurset angående temaet?

Answer 1

Grannerett: Avgrensing av eigarrådveldet av omsyn til granneeigedom.

Kurset:

Innleiing. Historisk bakgrunn. Eigarrådvelde og grannevern

Lovreglar om vern mot inngrep eller verksemd på granneigedom.

• Grannelova av 14.06. 1961 nr. 15
• Gjerdelova av 5. mai 1961
• Vassressurslova § 6
• Forureiningslova av 13. mars 1981 nr. 6
• Plan- og bygningslova
• Særlovgjeving (t.d. fiskeoppdrettslova)

Kommentar:
Spørsmål om misbruk av rett. Den som brukar retten sin skader ingen sa romarane, men dette blir ikkje sett på som ei god lære i dag. Også ein eigar må ta omsyn til kva verknader hans tiltak eller handlingar som han utfører på eigen eigedom kan ha på granneeigedom.

Vern mot faktisk påverknad av aktivitet som grannen driv.

Gjensidig vern. Eigentleg også eit vern av eigedomsinteressa. Ingen er interesserte i vill vest situasjonar.

Question 2

Hva reguleres i grannelova?

Answer 2

Den allmenne og sentrale lova om grensene for eigarrådveldet i høve til granneeigedomar

Ikkje vern mot all ulempe, men etablering av ei ”tolegrense” som ikkje må overskridast – etablerer sett frå andre sida ei grense for eigaren sin råderett over sin eigedom

Avveging av trongen for vern mot ulempe, mot trongen for råderett over eigen eigedom

Den allmenne regelen. Grannelova § 2.

Særreglar for visse typar verksemd i §§ 3-5

Granneretten i utvikling. Tilhøvet til forureiningslova og til nyare miljørettsutvikling. Naturmangfaldlova.

Question 3

Definer begrepet granneeiendom (naboeiendom).

Answer 3

«Granneeigedom” er eigedom som kan bli påverka av tiltak eigedomen.

Alle eigedomar som vert påverka av eit tiltak på ein eigedom skal reknast som granneeigedom til denne eigedomen etter lova.

Særleg om tilhøvet til sjøgrunnen. Ikkje ”granneeigedom” sidan det ikkje er eigedom?

Strandretten gjev vern mot tiltak eller tilstand på granneeigedom som er til ulempe, t.d. for tilkomst.

Rt. 1996 s. 1457: same vern som etter grannelova mot ulemper som ikkje er fysiske inngrep.

Question 4

Hva omfatter grannelova?

Answer 4

”Ha, gjera eller setja i verk noko”- omfattar alle former for aktivitet eller tilstand på granneeigedomen

Tre som kan falle ned, forureining i grunnen som kan spreia seg til granneeigedom m.m.

Kan naturgjevne tilhøve som rasfare vera ulempe i høve til grannelova?

Plikt til å utbetra risiko eller skade som oppstår på grunn av naturhending?

Question 5

Hva ligger i vilkårene ‘skade eller ulempe’?

Answer 5

Fysisk skade vil vera omfatta (sprengingsskade, direkte påverknad på grunn av sot og røyk eller forureining som skader dyr eller vekster eller personar.

Ulempe er det som folk flest vil oppleva som ein negativ innverknad på eigedomen eller bruken av den

Typiske ulemper: Støy, lukt, tap av utsikt, tap av sollys, endra vérmessige tilhøve.

At noko må reknast for farleg er også ei ulempe (sprengstoffabrikk, kran, tre som kan falla o.l.)

Grense mellom krenking av eigedomsrett og granneulempe, Rt. 2011 s. 780

Question 6

Hva ligger i kravet til omfang av skade eller ulempe?

Answer 6

Det må vera tale om noko som er «urimeleg eller uturvande til skade eller ulempe»

Ulike vurderingstema etter dei to kriteria

Question 7

Hva ligger i “uturvande”-kriteriet?

Answer 7

Gjeld både der sjølve tiltaket er uturvande og der det er utført på ein måte som medfører uturvande ulempe. Det er spørsmål om skaden eller ulempa er uturvande, uavhengig av kor omfattande den er.

Sjikanetilfella (tiltak som ikkje har anna føremål enn å vera til skade eller ulempe) vil vera omfatta, men kriteriet går noko lenger og omfattar tiltak som ikkje har noko fornuftig føremål.

Krav til andre løysingar der det er mogeleg. Rt. 1971 s. 378 (“Grisehusdommen”) Rt. 1981. s. 343. (Bybrua i Stavanger). Bygginga av Jussbygget i Bergen.

Omsynet til kva som er teknisk og økonomisk mogeleg for å unngå skaden eller ulempa. Rt. 1972 s. 142 (“Jarnverks-dommen”)

Tilhøvet til prinsippet om best mogeleg teknologi i miljøretten

Question 8

Hva ligger i “urimelig”-kriteriet?

Answer 8

Det sentrale vilkåret i praksis

Spørsmål om kor mykje ulempe grannen må tola

Skjønsmessig vurdering ut frå tilhøva på staden

Hjelpekriteria i andre og tredje stykket er ikkje uttømande

Spørsmålet er om ulempa er urimeleg ut frå ei totalvurdering

Question 9

Hva ligger i “ventelig”-kriteriet? Hva er “ventelig”?

Answer 9

Kva som er “venteleg” på denne staden, objektivt sett

Venteleg eit snevrare omgrep enn «pårekneleg»

«Venteleg» er det ein kan venta vil skje er det som er relativt sannsynleg vil skje

«Pårekneleg» er det som ein må rekna med kan koma til å skje.

Ein må altså ta omsyn til kva grannen måtte kunne venta eller rekna med ville kunne skje, ut frå dei opplysningane som låg føre.

Kva som er venteleg i eit område kan koma til å endra seg på grunn av utviklinga, typisk urbanisering eller utbygging av industri som skjer gradvis.

Question 10

Redegjør for Rt. 2006 s. 486 (Gardermo-dommen) avsn. 62-64. Hva uttaler Høyesterett?

Answer 10

”Formuleringen « venteleg » […] var i lovforarbeidene forutsatt å ha et noe mer begrenset innhold enn begrepet « påregnelig », jf. Rådsegn 2 fra Sivillovbokutvalet 1957 side 28. [..] Mons Nygard, Ting og Rettar (1974) side 192 […]« det som truleg, eller etter måten sannsynleg, vil koma til å skje, er venteleg. Venteleg er det som ein ventar vil skje. Pårekneleg derimot er slikt - som kan tenkjast å koma til å skje.»

Sagt med andre ord: Slik diskusjonen med ujevne mellomrom gikk i ti-årene før det endelige vedtaket i 1992, ville det til enhver tid med en viss rett kunne sies at Gardermoen kunne være et alternativ som fremtidig hovedflyplass i Norge. Dette er ikke tilstrekkelig til at det i denne perioden kan anses å ha vært ventelig at Gardermoen ble hovedflyplass.

Jeg konkluderer etter dette på samme måte som lagmannsretten med at det forut for Stortingets vedtak 8. oktober 1992 ikke var ventelig at Gardermoen ville bli hovedflyplass, med de særlige støyulemper som dette ville føre med seg.”

Question 11

Hva sier tidligere rettspraksis om hva som er “venteleg”?

Answer 11

Rt. 1969 s. 643 (Motorvei i Fana). Rt. 1965 s. 389 (kraftleidning). Rt. 1981 s. 343

Omsynet til tidsprioriteten. Rt. 1974 s. 524 (“Fornebu-dommen”) Rt. 1973 s. 1192 (Bodø-dommen) og Rt. 1977 s. 1155 (Flesland-dommen).

Praksis stilte små krav for at den seinare utviklinga skulle vera ”venteleg”. Gardermo-domen synest å representera ei viss endring og oppklaring av omgrepet.

Tilhøvet til «tidsprioriteten» – det vil seia spørsmålet om kva ein måtte vera budd på då ein overtok eigedomen.

Question 12

Hva følger av ‘vanlege utnyttingsmåtar “på slike stader”’?

Answer 12

Skal leggjast vekt på om ulempa er verre enn det er venteleg av andre ulemper

Døme: Lukt frå oppdrettsanlegg i landbruksområde

Støy frå ei verksemd i område som elles er støybelasta, eller der støy er venteleg

Verknaden av den allmenne samfunnsutviklinga. Kan både gå i retning av mildare tolegrense (urbanisering og industrialisering) og strengare tolegrense (ny teknologi, velstandsutvikling m.m.)

Question 13

Hva ligger i kravet til best mulig teknologi? Hvilke dommer sier noe om dette?

Answer 13

Kva som er teknisk og økonomisk mogeleg er også relevant i høve til vurderinga av kva som er urimeleg.

Miljørettsleg prinsipp – best mogeleg teknologi for å redusera ulempa

• Rt. 1972 s. 142 (Jarnverket)
• Rt. 1971 s. 378 (Grisehusdomen – spørsmål om ventilasjonsanlegget var godt nok

Question 14

Hva ligger i ‘hensyet til naturmangfaldet på staden’?

Answer 14

Nytt kriterium innført med naturmangfaldslova

Innføring av prinsippet om bærekraftig utvikling i granneretten

Kan føra til ei anna vurdering av saker som til dømes gjeld fjerning av tre, slik at det blir vanskelegare

Kan på den andre sida styrka grannevernet der dette fell saman med vern av biodiversitetsomsyn. Kan til dømes ein granne påberopa seg at eit tiltak vil ha negative verknader for fuglebestanden på hans eigedom?

Vernar ei interesse som ikkje berre er granneinteresse. Retten skal vurdera dette av eige tiltak sjølv om omsynet ikkje er påberopt

Question 15

Hva reguleres i Grannelova § 2, 4. ledd?

Answer 15

Ein regel der all venteleg ulempe må aksepterast vil kunne slå urimeleg ut i einskildsaker

Føresegna i § 2 fjerde ledd gjev ei særregulering for å fanga opp visse særtilfelle der ei venteleg ulempe er svært høg.

Svært høg tolegrense dersom ulempa var ”venteleg,” Rt. 2006 s. 486.

Kravet til «avgrensa krins av personar».

Rt. 2002 s. 1080 (trekantsambandet), jf. Rt 1996 s. 232

Question 16

Hvilke særregler har vi for visse typer ulemper?

Answer 16

Tre, grannelova § 3

• Avstandsregelen: Ein tredjedel av høgda – frå dyrka mark, gardsplass o.l., ikkje nødvendigvis frå grensa.
• Der det er utmark på begge sider kan trea stå heilt inntil.
• ”nemnande om og gjera”
• ”til meins”
• Omsynet til naturmangfaldet

Takdrop, vindauga o.l., grannelova § 4

Sprenging, graving m.m., grannelova § 5

Tilhøvet mellom særreglane og den allmenne regelen i § 2.

Kommentar:

§ 3 gjeld berre for tre som står nærare hus, hage, tun eller dyrka jord på granneeigedomen enn ein tredjepart av trehøgda.

Fråstanden til grannegrensa er såleis ikkje avgjerande. Kva som fell inn under hage eller tun reiser normalt ikkje vanskar, sjå RG 1994 s. 479.

Etter forarbeida skal dyrka jord tyda det same som i lov 12. mai 1995 nr. 23 om jord (jordloven eller jl.). Jord som er oppbroten, harva og tilsådd til kulturbeite, vil også vera omfatta av omgrepet, jf. Innst. s. 11.

Nærare reglar om måling av fråstanden frå treet til det aktuelle området er gjevne i kgl. res. 22. desember 1961.

Vidare er det eit vilkår at det ikkje er nemnande om å gjera for eigaren å ha treet ståande. Både økonomiske og ikkje-økonomiske omsyn kan telja med ved vurderinga. Det kan leggjast vekt på om trea skaper ly for vind, hindrar innsyn eller representerer ein estetisk verdi. Produktiv skog vil eigaren ha interesse i å ha ståande, dersom hogst ville føra til eit økonomisk tap. Ein kan ikkje etter § 3 påleggja eigaren hogst med økonomiske konsekvensar, sjå RG 1964 s. 706 (Eidsivating). Treet eller trea må også vera til skade eller serleg ulempe på granneeigedomen.

Det er ikkje krav om stor skade, men det må vera ein verkeleg skade eller ulempe. At treet stengjer for utsikt eller for sol kan vera nok, men det skal nokså mykje til. Det må også leggjast vekt på kor god utsikt grannen har frå andre deler av eigedomen, sjå dom av Oslo tingrett 29. aug. 2002 (TOSLO-2001-4512). Vidare kan det leggjast vekt på om treet fører til nedfall av lauv og kvistar m.m.

Fare for at tre kan velta og gjera skade, vil klårt vera ei ulempe som kan tilleggjast vekt, jf. RG 1964 s. 675 (Gulating).

Verknaden av at eit tre er i strid med § 3 vil vera retting etter § 10, jf. nedanfor. Det kan ikkje krevjast fjerning av heile treet, dersom fjerning av deler av treet vil vera tilstrekkeleg til at tilstanden vert lovleg.

Question 17

Hva er virkningene av brudd på granneloven §§ 2-5?

Answer 17

Rettingskrav etter § 10. Tilbakeføring til lovleg tilstand.

Unnatak frå rettingsskyldnaden der tiltaket byggjer på løyve etter anna lovgjeving

Unnatak frå rettingsskyldnaden mot vederlag der retting ville føra til store kostnader eller tap.

Skadebot og vederlag

• Objektivt ansvar, § 9
• Høve til lemping av ansvaret
• Bortfall av skadebotansvar p.g.a passivitet
• Tilhøvet til andre skadebotreglar

Kommentar:

§ 10 regulerer tiltakshavaren si plikt til retting av tilstand som er i strid med lova. Paragrafen vart endra ved lov 16. juni 1989 nr. 67 og lov 24. november 2000 nr. 82. Retting kan skje ved fjerning eller endring av innretningar eller stogging av verksemd som er i strid med lova, eller ved tiltak som hindrar skade eller demper ulemper av innretninga eller verksemda. Tiltak som fører til at ulempa kjem innanfor tolegrensa, vil vera tilstrekkeleg. Retting skal skje utan tarvlaus drying, sjå Rådsegn 2 s. 33. Sjå også § 15 om grannen sin rett til å utføra tryggingsåtgjerder på tiltakshavaren sin kostnad, dersom tilstanden skaper fare for alvorleg skade på hans eigedom.

Unnataka frå rettingsskyldnaden etter § 10 fyrste ledd bokstav a-c gjeld utan omsyn til kor stor skade eller ulempe tiltaket eller tilstanden fører til. Vilkåret for fritak etter bokstav a er at tiltaket er utført i samsvar med det som er fastsett av granneskjønet. Det er etter lovendringa i 1989 ikkje lenger noko vilkår at tiltakshavaren yter vederlag for å få halda fram med verksemd eller tilstand som fell inn under unnataka i § 10 fyrste ledd bokstav a-c. Derimot kan grannen ha krav på skadebot etter reglane i § 9, sjå NOU s. 167.

Unnataket fra rettingsskyldnaden etter § 10 andre ledd forutset ei konkret interesseavveging, der ulempene for grannen må vegast mot tapet ved fjerning eller avvikling av det som skaper skaden eller ulempene, eller kostnadane ved tiltak som kan fjerna eller minka skaden eller ulempa. Det må vera ein klar nettovinst ved å gjera unnatak frå rettingsskyldnaden. Vidare må ikkje tiltakshavaren vera «noko nemnande» å leggja til last. Dersom ein gjer unnatak frå rettingsskyldnaden, får grannen rett til vederlag. Vederlaget må ikkje setjast mindre enn skaden eller ulempa, den må med andre ord minst tilsvara det grannen ville få i skadebot. I tillegg vil vederlaget kunne omfatta skade av ikkje-økonomisk art og ein viss del i den vinninga tiltakshavaren får ved å kunne halda fram med verksemda, særleg der denne vinninga er stor.
Skadebot etter § 9 kan berre gjevast for økonomisk tap. Dette utelet ikkje at skadelidne kan ha krav på skadebot for ikkje-økonomisk tap på anna grunnlag. Økonomisk tap kan vera utbetringskostnader etter fysisk skade eller verdemink på eigedomen på grunn av fysisk skade eller ulemper. Kostnader til iverksetjing av tiltak for å motverka skade eller ulempe vil ein etter domen i Rt. 1983 s. 329 berre kunne få skadebot for dersom ulempa har ført til verdemink for eigedomen som overstig kostnadane. Det kan reisast tvil om dette synspunktet kan oppretthaldast fullt ut i dag, mellom anna i lys av Grunnlova § 110b. Tapet må ha oppstått på grunn av brot på reglane i §§ 2-5. Ved brot på § 2 er det berre tapet ved den ulempa som overstig tolegrensa som er omfatta.

Paragrafen fastset ansvar utan skyld (objektivt ansvar) for den ansvarlege. Den ansvarlege vil normalt vera eigaren, men kan også vera ein som har bruksrett til eigedomen, ein entreprenør eller andre, jf. Falkanger, Tingsrett s. 385-386 og Fast eiendom s. 219-220. I tillegg kan andre, til dømes ein entreprenør som utfører arbeid etter oppdrag frå eigaren, bli ansvarlege på grunnlag av skyld eller ulovfesta reglar om objektivt ansvar, jf. § 2 fjerde ledd.

Skadebot for tiltak med oreigningsrett kan ikkje gjevast for tap som er gjort opp i samband med oreigningssaka. For at det skal bli ansvar for forureining som er lovleg etter forurl., må tolegrensa i gl. § 2 vera overskriden.

§ 7 andre ledd vart endra ved lov 16. juni 1989 nr. 67, sjå NOU s. 159-163 og s. 267. Føresegna om at det kan takast særskilt omsyn til at eigedomen toler lite, gjeld ikkje ved uturvande skade eller ulempe eller ved skade på person.

Question 18

Hva er forholdet til erstatningsreglene i forurensningsloven?

Answer 18

Vern for granneeigedom etter forureiningslovaForbod mot forureining i § 7, men unnatak i §§ 8, 9 og 11.

Tilhøvet mellom forureiningslova og grannelova, forureiningslova § 10.

Skadebotkrav etter forureiningslova kap. 8Objektivt ansvar for skade som fylgje av ikkje-tilleten forureining, forureiningslova §§ 55, jf. § 53 andre stykke.

Ansvar for tilleten forureining, dersom tolegrensa i grannelova § 2 er overskriden, forureiningslova § 56

Kommentar:

Forureiningslova kap 8 inneheld reglar om skadebot (erstatning) for forureiningsskade, det vil seia skade valda ved forureining slik det er definert i § 6.

Tilførsel av fast stoff, veske eller gass til luft, vatn eller grunn. Støy og risting er også forureining. Det same kan gjelda lys og anna stråling etter nærare avgjerd og også påverking av temperatur vil vera forureining. Med andre ord vil det meste av påverknaden av naturmiljøet vera forureining.

Lovleg og ulovleg forureining.

Forureining som er lovleg etter § 8: Vanlig forurensning fra 1) fiske, jordbruk og skogbruk m.v.,2) boliger, fritidshus, kontorer, forretnings- eller forsamlingslokaler, skoler, hoteller og lagerbygg o.l.,3) midlertidig anleggsvirksomhet,er tillatt etter denne lov i den utstrekning det ikke er gitt særlige forskrifter etter § 9. For utslipp av sanitært avløpsvann må det likevel søkes om tillatelse med mindre noe annet er bestemt i forskrift. tilsvarende for forsvarets virksomhet. For forurensning fra forsvarets faste anlegg som ikke hovedsakelig nyttes til stridsformål, gjelder loven fullt ut.
Forurensninger som ikke medfører nevneverdige skader eller ulemper kan finne sted uten tillatelse etter § 11.

Forskrifter om grenseverdiar etter § 9. Forureining innanfor grenseverdiane er lovleg.

Forureining i samsvar med utsleppsløyve (konsesjon) etter § 11 er også lovleg.

§ 10. (forholdet til granneloven m.v.)Reglene om varsel og granneskjønn i grannelovens §§ 6-8 gjelder ikke for forurensning som gjør det nødvendig med tillatelse etter § 11. Det samme kan fastsettes i forskrift etter § 9 annet ledd.
Forurensning som er tillatt etter § 11 eller etter forskrift som fastsetter at grannelovens §§ 6-8 ikke gjelder, kan ikke kreves rettet etter grannelovens § 10. Selv om skader eller ulemper er tillatt etter loven her, fritar det ikke for plikt til å betale erstatning eller plikt til å betale vederlag etter granneloven.
For andre skader eller ulemper enn det som skyldes forurensning gjelder granneloven fullt ut.

Skadebotkrav etter forureiningslova kap 8 for ulovleg (ikkje-tilleten) forureining, § 55 jf. § 53 andre stykket.

For tilleten forureining er det berre ansvar dersom tolegrensa i grannelova § 2 er overskriden, med andre ord same vurdering som etter grannelova.

Question 19

Hva er forholdet mellom forurensningsloven § 6 og Granneulempe?

Answer 19

Granneulempe (kommer først):

Vil omfatta forureining som er til skade eller ulempe for granne, men også andre tilhøve som tap av utsikt, fare, fysiske skader o.l.

Forurensning:
Forureiningslova § 6
Tilførsel av stoff til luft, grunn eller vatn, lyd og lys, påverknad av temperatur

Question 20

Hvor går skille mellom lovlig og ulovlig foruresning (rettslig)?

Answer 20

Lovlig:

Forureining
Forureiningslova § 6
Tilførsel av stoff til luft, grunn eller vatn, lyd og lys, påverknad av temperatur

Erstatning berre der tolegrensa i grannlova § 2 er overskriden, jf. Forureiningslova § 56

Ulovlig:

Ulovleg forureining, § 7

Objektivt ansvar etter forureiningslova § 55

Question 21

Redegjør for forholdet mellom forhåndsvarslig og granneskjønn.

Answer 21

Grannelova § 6. Krav om varsel for tiltak

Granneskjøn etter § 7 kan haldast som eit førehandsskjøn for å ta stilling til om eit tiltak vil kunne vera i strid meg grannelova og korleis det eventuelt skal utformast for å vera I samsvar med lova.

Begge reglane har som føremål å unngå konflikt etter at investeringa er gjort fordi det då vil kunne vera store kostnader med naudsynt fjerning eller endring

Dersom det er halde granneskjøn kan det ikkje seinare krevjast retting, sjølv om ein kjem til at tiltaket er i strid med lova

Kommentar:

§ 7 regulerer retten til å få ei førehandsavgjerd av om eit planlagt tiltak vil vera i strid med lova og korleis det må utformast for å vera innanfor dei rammene lova set, samt granneskjønet sin kompetanse til å setja vilkår for tiltaket eller forby det.

Det gjeld ingen formkrav til det grannevarselet som skal utløysa 4-vekers-fristen for å krevja skjøn, jf. § 6, sjå Rt. 1997 s. 1415.

Granneskjøn kan krevjast føreåt. Krav om skjøn som kjem etter at tiltaket er sett i verk eller som saknar rimeleg grunn, må avvisast. Eit skjøn saknar rimeleg grunn dersom det er klårt at den som krev skjønet ikkje vil ha ulempe av tiltaket, eller dersom det er uvisst om tiltaket vil verta sett i verk.

Forbodet mot å setja i verk tiltaket etter at skjøn er kravt, gjeld uavgrensa så lenge det ikkje er gjeve særskilt samtykke frå skjønsretten. Samtykke kan gjevast der det er mykje om å gjera for tiltakshavaren å koma i gang, samstundes som igangsetjing ikkje vil låsa fast tiltaket til ei viss løysing på punkt som kan vera i strid med gl., prp. s. 32.

Granneskjønet kan etter § 7 fyrste ledd fastsetja korleis tiltaket kan setjast i verk for ikkje å koma i strid med lova.

• Skjønet kan godkjenna tiltaket eller fastsetja ei anna utføring enn planlagt, i form av avgrensingar og vilkår.

Forbod mot tiltaket kan berre setjast når vilkåra i § 7 andre ledd er oppfylt.

• Vilkåret om at det må vera fåre for stor skade på annan manns eigedom vil også vera oppfylt der det er fåre for sterke ulemper, ikkje berre for direkte fysisk skade, sjå RG 2003 s. 376 (G).