zwangerschap / anticonceptie / geslachtsorganen man en vrouw Flashcards
fluor vaginalis
Amselcriteria interpretatie
Diagnose ‘bacteriële vaginose’ w gesteld als ten minste 3 vd 4 criteria positief zijn.
Bij 2 positieve criteria is de diagnose onzeker.
fluor vaginalis
Amselcriteria
- dunne, homogene fluor
- pH vd fluor > 4,5
- positieve aminetest (rottevisgeur vd fluor, die verergert na toevoeging van een druppel KOH)
- clue -cellen in het fysiologisch zoutpreparaat
fluor vaginalis
Nugentscore is gebaseerd op?
telling van micro-organismen in een grampreparaat (labo)
fluor vaginalis
Nugentscore interpretatie
0 tot 3: normale bacteriële vaginale flora
4 tot 6: intermediair, veranderde vaginale flora, geen bacteriële vaginose
7 tot 10: bacteriële vaginose
fluor vaginalis
Vulvovaginale candidiasis: veroorzaakt door?
gist: Candida
* 85-90%: Candida albicans
* 10%: Candida glabrata
* andere species komen nauwelijks voor
opm: aymptomatische kolonisatie met Candida komt voor bij 15 tot 20% van alle vrouwen; 75% van de vrouwen maakt één of meer candida-infecties door gedurende haar leven
fluor vaginalis
Vulvovaginale candidiasis: typische klachten?
jeuk
en witte, brokkelige, niet-geurende afscheiding
- Opm: Een positieve gistkweek of een KOH-preparaat met schimmeldraden ondersteunen de diagnose van vulvovaginale candidiasis
fluor vaginalis
candida-infecties komen vaker voor bij …
zwangerschap, oestrogeenbehandeling, breedspectrumantibioticagebruik, diabetes mellitus of verminderde afweer
opm: maar regelmatig is geen van deze factoren aanwezig.
fluor vaginalis
recidiverende candida-infectie =
meer dan 3x/jaar klachten
(minstens 1x bevestigd door onderzoek: KO, zo nodig microsc onderz of gistkweek)
fluor vaginalis
Bacteriële vaginose: oorzaak
veranderde samenstelling vd vaginale flora
* totale aantal lactobacillen is gedaald
* concentratie anaerobe bacteriën is gestegen
* verschuiving in de soorten lactobacillen
-> Hierdoor stijgt de pH en ontstaat een afwijkende vaginale flora (verstoring verhouding tss vss bact)
fluor vaginalis
Bacteriële vaginose: gevolgen voor zwangerschap?
iets groter risico op:
* vroeggeboorte
* late miskraam
* infectie bij de moeder
(opm: niet aangetoond dat behandeling de kans op vroeggeboorte vermindert)
fluor vaginalis
Trichomoniasis: veroorzaakt door?
Trichomonas vaginalis
(= protozoön met 5 flagella)
fluor vaginalis
Trichomoniasis: besmetting?
door seksueel contact
(dus gerekend tot soa)
fluor vaginalis
Trichomoniasis: symptomen
Asymptomatisch dragerschap: komt regelmatig voor, kan jaren duren
kenmerken:
* jeuk of irritatie
* onaangename geur vd fluor
* in typische gevallen toegenomen geelgroene afscheiding met belletjes.
fluor vaginalis
Chlamydia: veroorzaakt door? + besmetting?
bacterie: Chlamydia trachomatis
-> Besmetting door seksueel contact (direct slijmvliescontact: vaginaal, oraal, anaal)
* vooral van man nr vrouw
* moeder-kind
opm: vooral bij vrouwens tss 15-30j oud
opm: incubatie 1-3w
fluor vaginalis
Chlamydia: klinische kenmerken bij vrouw?
+ S/ bij man?
Slechts een klein deel vd vrouwen h klachten
* tot 90% asymptomatisch
De infectie kan leiden tot:
* cervicitis -> toegenomen afscheiding en contactbloedingen
* opstijgende genitale infectie
* urethritis.
* endometritis kan leiden tot tussentijds bloedverlies
//
S/ mannen: tot 50% asymptomatisch, urethritis, proctitis
fluor vaginalis
Gonorroe: veroorzaakt door? + besmetting?
bacterie: Neisseria gonorrhoeae.
-> Besmetting door seksueel contact (direct slijmvliescontact: vaginaal, oraal, anaal)
* vooral man naar vrouw
* moeder-kind
opm: vnl bij mannen tss 20 en 39j oud
opm: incubatie 2-14d, gemidd 8d
fluor vaginalis
Gonorroe: klinische kenmerken? + S/ bij mannen
soms asymptomatisch
kan leiden tot:
* cervicitis -> geelgroene afscheiding (onaangenaam ruikend)
* opstijgende genitale infectie
* urethritis.
//
S/ mannen: urethritis met purulente afscheiding, faryngitis, proctitis
fluor vaginalis
diagnostiek ‘bacteriële vaginose’
Cfr: Amselcriteria
//
Diagnose bacteriële vaginose kan meestal w gesteld obv:
- klachten (stinkende fluor)
- eenvoudig onderzoek fluor: inspectie, pH-strips, aminetest met druppel kaliumhydroxide (KOH)
Soms is aanvullend onderzoek wenselijk
- Bij onduidelijkheid over diagnose bact vaginose, kan microscopisch onderzoek meer zekerheid geven: clue cellen
- Nugentscore door labo (aan lucht gedroogd fluorpreparaat opgestuurd dr HA)
- PCR (test een selectie ve aantal potentiële verwekkers + stelt vast of balans tss de vss micro-organismen verstoord is.)
- kweek (bv op Gardnerella vaginalis): niet geschikt om bacteriële vaginose vast te stellen: verhouding tss vss bact is van belang (NIET: aanwezigh/hoeveelheid)
fluor vaginalis
wanneer aanvullend onderzoek?
doe anamnese en lichamelijk onderzoek (inspectie, speculumonderzoek…)
* aanvullend onderzoek niet nodig als: candida-infectie of recidief bacteriële vaginose wss is
* in alle andere gevallen aanvullend onderzoek nodig
fluor vaginalis
stappenplan aanvullend onderzoek
(na anamnese en KO -> aanvullend onderzoek zo nodig)
1 pH fluor
2 aminetest
3 Bij dunne, homogene (grijswitte) fluor in combinatie met pH > 4,5 en een positieve aminetest zijn 3 amselcriteria positief en is er bacteriële vaginose.
Vraag gericht aanvullend onderzoek wnr er geen sprake is van bacteriële vaginose of van fysiologische fluor. => Afh vd klachten, de soa-anamnese en het KO kan dit onderzoek bestaan uit één of meer vd volgende:
* microscopisch onderzoek
* gistkweek
* laboratoriumonderzoek van een aan de lucht gedroogd preparaat: nugentscore (DUS als diagnose bact vaginose onzeker [2 amselcriteria pos]: aanvullend onderzoek of gelijkwaardige alternatieven voor deze stap z = proefbeh met metronidazol of afwachtend beleid)
* specifieke kweek of PCR naar Trichomonas vaginalis (pos: diagnose = zeker, idem bij aanwezigh ih directe fluorpreparaat)
* onderzoek naar andere soa dan Trichomonas vaginalis: geïndiceerd bij een risico op deze soa of bij aanwijzingen (bv niet-witte afscheiding, makkelijk bloedende portio, …): diagnose chlamydia of gonorroe = pos PCR
fluor vaginalis
vergelijking Candidiasis, Bacteriële vaginose, Trichomoniasis, Chlamydiasis en Gonorroe: op basis van klinisch beeld
Candidiasis
- Jeuk, irritatie, dyspareunie, brokkelige, witte fluor
- Bij onderzoek rode, gezwollen vulva of vaginawand
- opm: Bij uitgebreid erytheem, oedeem, krabeffecten of fissuren is er sprake van ernstige vulvovaginale candidiasis
Bacteriële vaginose
- Riekende afscheiding, grijswit van kleur, geen dyspareunie
- Bij onderzoek geen ontstekingsverschijnselen
Trichomoniasis
- Vaak asymptomatisch
- Vaginitis: jeuk, irritatie, geelgroene fluor met belletjes, rode vaginawand en cervix met aardbeiaspect
Chlamydiasis
- Tot 90% asymptomatisch
- Urethritis, cervicitis (contactbloedingen), endometritis (intermenstrueel bloedverlies)
Gonorroe
- Soms asymptomatisch
- Urethritis, cervicitis (met geelgroene, vaak onaangenaam ruikende afscheiding)
fluor vaginalis
vergelijking Candidiasis, Bacteriële vaginose, Trichomoniasis, Chlamydiasis en Gonorroe: op basis van aminetest
Candidiasis
* neg
Bacteriële vaginose
* pos
Trichomoniasis
* vaak pos
Chlamydiasis
* nvt
Gonorroe
* nvt
fluor vaginalis
vergelijking Candidiasis, Bacteriële vaginose, Trichomoniasis, Chlamydiasis en Gonorroe: op basis van pH
Candidiasis
* 4,0 tot 4,5 (normaal)
Bacteriële vaginose
* > 4,5
Trichomoniasis
* 5,0 tot 6,0
Chlamydiasis
* nvt
Gonorroe
* nvt
fluor vaginalis
vergelijking Candidiasis, Bacteriële vaginose, Trichomoniasis, Chlamydiasis en Gonorroe: op basis van microscopie
Candidiasis
* Pseudohyfen
Bacteriële vaginose
* Clue-cellen
Trichomoniasis
* Trichomonaden (geflagelleerde parasieten)
* leukocytose
* opm: Negatieve bevindingen bij microscopisch onderzoek sluiten trichomoniasis niet uit.
Chlamydiasis
* Leukocytose
Gonorroe
* Leukocytose
fluor vaginalis
behandeling vulvovaginale candidiasis
opm: schimmelinfectie kan vanzelf overgaan en kan geen kwaad
medicamenteuze beh alleen bij hinderlijke klachten
* opm: voorkeur lokale beh boven system beh bij gelijke effectiviteit wegens kleinere kans NE
* klachten ku na eendaagse beh soms nog paar dagen aanhouden
//
BAPCOC:
ovule of vaginale crème azoolderivaat
- vb: fenticonazol: ovule 600mg 1-malig OF ovule 200mg/d ged 3d OF vaginale crème 2% 5mg 2dd ged 3d
- vb. miconazol: vaginale crème 1dd ged 7d (opm: = voorkeur tijdens zws)
PO fluconazol 150mg eenmalig
fluor vaginalis
behandeling recidiverende vulvovaginale candidiasis
BAPCOC:
Zowel zelfbehandeling bij klachten, als profylactische behandeling zijn geschikte strategieën
=> Zelfbehandeling bij klachten:
* waarbij de vrouw over voldoende voorschriften beschikt om gedurende enkele maanden zelf behandeling te kunnen starten bij klachten.
=> Profylactische behandeling
PO:
* Initiële beh vd actuele episode met fluconazol PO 150 mg om de 72 uur (in totaal 3 dosissen)
* —-> gevolgd door fluconazol PO 200mg/w in 1 gift ged 6 maanden
Lokale beh -> hooggedoseerde ovule:
* fenticonazol 600mg, maandelijks op dag 5 vd cyclus, zo nodig op te drijven tot wekelijks 1 ovule ged 6m
fluor vaginalis
behandeling bacteriële vaginose
Medicatie is alleen geïndiceerd bij hinderlijke klachten
* opm: voorkeur lokale beh boven system beh bij gelijke effectiviteit wegens kleinere kans NE
* opm: probiotica of vitamine C vaginaal w niet aangeraden, vanwege gebrek aan bewijs over de effectiviteit ervan.
//
BAPCOC:
metronidazol (eerste keus volgens NHG)
* PO: 500mg 2dd ged 7d
* (opm: bij NHG is 4 tabletten van 500mg [= 2g] eenmalig PO ook een optie -> mogelijk meer kans recidief, maar groter gebruiksgemak)
* ovule: 500mg 1dd ged 7d
clindamycine
* ovule: 100mg 1dd ged 3d
* vag crème 2%: 5g 1dd ged 7d (2e keus volgens NHG)
opm: tijdens zwangerschap
* Tijdens zwangerschap bij storende klachten of met verhoogd risico op vroeggeboorte, wordt de voorkeur gegeven aan metronidazol PO of clindamycine vaginaal
* Metronidazol en clindamycine worden in de SKP afgeraden in het 1e trimester. De klinische gegevens omtrent gebruik tijdens het eerste trimester van de zwangerschap zijn nochtans geruststellend en de meeste bronnen geven aan dat het kan gebruikt worden.
fluor vaginalis
metronidazol en gebruik van alcohol?
disulfiram-effect
- CAVE: ook aanwezig bij vaginale toediening van metronidazol
(opm: geen alcohol tot 48u na laatste inname/applicatie)
fluor vaginalis
belangrijk te vermelden bij gebruik antimycotica en condooms
antimycotica kunnen rubber van condooms/pessaria aantasten (tot 3d na stop beh!)
fluor vaginalis
behandeling Trichomonas vaginalis
BAPCOC:
metronidazol PO 500mg 2dd ged 7d
opm: tijdens zws
* Metronidazol wordt in de SKP afgeraden in het 1e trimester. De klinische gegevens omtrent gebruik tijdens het eerste trimester van de zwangerschap zijn nochtans geruststellend en de meeste bronnen geven aan dat het kan gebruikt worden.
& partner behandelen!
Amenorroe
Amenorroe =
uitblijven van menstrueel bloedverlies in de reproductieve levensfase
Amenorroe
Primaire amenorroe =
uitblijven van menarche tot na de 16e verjaardag
Amenorroe
Secundaire amenorroe =
≥ 6 maanden uitblijven van (eerder wel aanwezige) menstruatie
//
opm: bij secundaire amenorroe (ook als deze < 6 maanden duurt) wegen diverse factoren mee voor het verrichten van aanvullende diagnostiek, zoals:
* leeftijd pt
* zwangerschapswens
* vermoeden van onderliggende oorzaak
Amenorroe
Oligomenorroe =
interval tussen menstruaties > 35 dagen en < 6 maanden
Amenorroe
Functionele amenorroe =
amenorroe tgv een stoornis in de hormonale regulatie vd cyclus,
zonder (aanwijzingen voor) organische oorzaak
Amenorroe
aanvullend onderzoek
=> overweeg op indicatie:
Zwangerschapstest
* bij onzekerheid over zwangerschap
FSH- en oestradiolbepaling
* bij vermoeden van vroegtijdige overgang (< 40 jaar)
prolactinebepaling
* bij symptomen passend bij hyperprolactinemie/prolactinoom (dubbelzijdige galactorroe, gezichtsveldstoornissen, hoofdpijn)
* bij functionele amenorroe > 1 jaar
* herhaal bij lichte verhoging vanwege grote biologische variatie
TSH-bepaling
* bij klachten passend bij afwijkende schildklierfunctie
transvaginale echoscopie
* bij twijfel over diagnose polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)
Amenorroe
mogelijke oorzaken primaire amenorroe (≥ 16 jaar)
congenitale afwijkingen
fysiologisch late puberteit
oorzaken secundaire amenorroe
Amenorroe
mogelijke oorzaken secundaire amenorroe of oligomenorroe
- zwangerschap of lactatie
- na operatie aan uterus of cervix: intra-uteriene adhesies of cervixstenose
- fysiologisch: tijdens eerste jaren na de menarche of voorafgaand aan menopauze (de overgang)
- vroegtijdige overgang: is waarschijnlijk bij leeftijd < 40 jaar, verhoogd FSH (> 20 IE/L) en verlaagd serum oestradiol (< 100 pmol/l)
- PCOS
- androgeenproducerende tumor: in korte tijd ontstane virilisatieverschijnselen (zoals hirsutisme)
- hyperprolactinemie: bij galactorroe kan dit wijzen op: prolactinoom, bijwerking medicatie, stimulatie van borsten of tepels
- bijwerking medicatie: zoals antipsychotica, antidepressiva of hormonale anticonceptie
- functioneel: geen aanwijzingen organische oorzaak; stress, laag lichaamsgewicht, sterke gewichtsafname en/of intensieve sportbeoefening ondersteunen deze werkdiagnose
Amenorroe
PCOS diagnose
≥ 2 kenmerken:
* anovulatie -> zich uitend in amenorroe of oligomenorroe
* hyperandrogenisme: klinisch (vb. hirutisme, acne, androgene alopecia) en/of biochemisch
* echoscopisch polycysteuze ovaria
= Rotterdam- criteria
Amenorroe
anticonceptie bij amenorroe?
Adviseer anticonceptie indien nodig, vanwege kans op ovulaties
Amenorroe
Uitblijven menarche (< 16 jaar) en primaire amenorroe: beleid
Geef bij normale bevindingen uitleg over fysiologische spreiding van leeftijd bij menarche.
* De ontwikkeling van borsten en pubisbeharing is een gunstig teken.
Bespreek bij leeftijd ≥ 16 jaar verwijzing naar gynaecoloog.
* opm: als niet verwezen -> na 6 tot 12m contact op te nemen als menarche uitblijft + heroverweeg verwijzing
Amenorroe
Vroegtijdige overgang: beleid
Geef uitleg over:
* mogelijke oorzaken (aanleg, auto-immuun, iatrogeen, maar meestal onbekend)
* overgangsklachten
opm: Bij amenorroe > 1 jaar (menopauze) -> inschatting RF (zie CV RF, zie fractuurpreventie)
Amenorroe
Polycysteus-ovariumsyndroom: beleid
- uitleg over vermoedelijke oorzaak (functiestoornis eierstokken)
- bespreek dat PCOS vaak samengaat met verminderde vruchtbaarheid
- voorlichting en advies ikv overgewicht zo nodig
- adviseer contact op te nemen als menstruatie zonder anticonceptiegebruik > 1j wegblijft.
Amenorroe
Bijwerking medicatie: beleid
Weeg gezamenlijk mogelijkheid en voor- en nadelen van medicatiewijziging af.
* Controleer na 3 tot 6 maanden als de cyclus zich niet herstelt.
Amenorroe
Functionele amenorroe: beleid
Leg uit dat:
- psychische en lichamelijke factoren de hormonen beïnvloeden die de menstruele cyclus regelen
- de oorzaak van functionele amenorroe lang niet altijd duidelijk is
Als stress of gewichts- of eetproblemen een belangrijke rol spelen: begeleiding aanbieden
Bij intensieve sportbeoefening: geed desgewenst voedings- en beweegadviezen
Controles:
- bij amenorroe > 1 jaar: bepaal prolactine
- bij aanhoudende amenorroe: bepaal het prolactine nogmaals na 6 tot 12m
Amenorroe
wanneer verwijzen?
Naar kinderarts:
* afwijkende bevindingen bij uitblijven menarche op leeftijd van 14 of 15 jaar
Naar gynaecoloog:
* primaire amenorroe (afh van bevindingen en voorkeur pt)
* zwangerschapswens +secundaire amenorroe
* zwangerschapswens + (vermoeden van) vroegtijdige overgang
* zwangerschapswens + 2x verhoogde prolactinewaarde, niet tgv GM (zonder zwangerschapswens: verwijs naar internist/endocrinoloog)
* zwangerschapswens + PCOS
* PCOS bij amenorroe > 1 jaar zonder anticonceptie (voor endometriumdiagnostiek) of bij twijfel over de diagnose
* amenorroe na operatie(s) aan uterus of cervix
* functionele amenorroe > 1 jaar, waarbij pt nadere diagnostiek wenst
Amenorroe
De progesteronbelastingtest wordt niet meer aanbevolen.
klopt
Het soa-consult
Hoogrisicogroepen voor chlamydia, gonorroe, syfilis, hepatitis B en hiv:
- MSM
- sekswerkers en klanten (contact in afgelopen 6m)
- afkomstig uit soa-endemisch gebied (eerste en tweede generatie)
- wisselende seksuele contacten (≥ 3 in de afgelopen 6m)
- personen met partner uit 1 vd voorgaande groepen
Het soa-consult
Seksueel actieve jongeren < 25 jaar die niet tot hoogrisicogroep behoren hebben een verhoogd risico op …
chlamydia-infectie
(maar NIET op: gonorroe, syfilis, hepatitis B en hiv)
KCE: ook gonorroe
Het soa-consult
diagnostiek chlamydia
Vrouw: vaginale swab (PCR op vocht)
Man: eerstestraalsurine
Anale klachten of MSM: ook rectale swab
(in lessen HA gnk stond ook iets over orale uitstrijk)
Het soa-consult
chlamydia: wnr testen?
≥ 2 weken na potentieel risicocontact
Bij klachten direct
* herhaal bij negatieve testuitslag na 2w
Het soa-consult
diagnostiek gonorroe
Vrouw: vaginale swab (vag vocht -> PCR)
Man: eerstestraalsurine
Anale seks of klachten, MSM: ook rectale swab
MSM, sekswerkers, en orale seks en keelklachten: tevens swab keel
Het soa-consult
gonorroe: wnr testen?
≥ 2 weken na potentieel risicocontact
Bij klachten direct
* herhaal bij negatieve testuitslag na 2w
Het soa-consult
diagnostiek Syfilis (treponema pallidum)
(klinisch: sjanker, rash)
serologisch onderzoek: TPHA of TPPA
* worden 3w tot 3m na besmetting positief
* de testuitslagen z betrouwbaar als het materiaal ≥ 3m na een risicocontact w afgenomen
* als de klachten < 3m na een risicocontact ontstaan, kan het bloedonderzoek wel w uitgevoerd => maar bij negatief testresultaat herhalen na de windowfase.
Positieve testuitslag:
* moet w bevestigd door FTA-ABS of een immunoblot.
* VDRL-test (RPR) = een titerbepaling -> geeft inzicht in ziekteactiviteit bij syfilis -> w ingezet om de antibiotische therapie te monitoren
Bij een ulcus:
* naast bloedonderzoek ook NAAT/PCR op ulcusuitstrijk
* Verwijs, indien deze diagnostiek niet beschikbaar is op korte termijn naar een dermatoloog.
Het soa-consult
Hepatitis B: diagnostiek
serologie
(wnr testen: staat niet in tabel NHG)
Het soa-consult
diagnostiek HIV
Serologie: hiv antistoffen en p24-antigeen (combotest)
Het soa-consult
HIV: wnr testen?
≥ 4 weken na potentieel risicocontact
* Herhaal bij negatieve testuitslag na 12w -> om de infectie (zo goed als zeker) uit te sluiten
Het soa-consult
diagnostiek Trichomonas
Vrouw: swab fluor, fluorkweek of fysiologisch zoutpreparaat
Man: test op urine of urethra-uitstrijk
Het soa-consult
trichomonas: wnr testen?
≥ 4 weken na potentieel risicocontact
Bij klachten direct
* herhaal bij negatieve testuitslag na 4w
Het soa-consult
diagnostiek Herpes genitalis (HSV type 1 en 2)
Alleen bij twijfel diagnose swab ulcus
Serologie alleen bij:
* eerste keer klachten bij > 34w zws
* of (ivm preventie) indien pt niet en seksuele partner wel bekend is met herpes genitalis
Het soa-consult
diagnostiek Genitale wratten (HPV)
Alleen bij twijfel: histologisch onderzoek of HPV-onderzoek wrat
Het soa-consult
diagnostiek Mycoplasma genitalium
Alleen bij man met > 4w urethritisklachten bij wie gonorroe en chlamydia z uitgesloten of adequaat behandeld: urine
Het soa-consult
positieve test Hep B -> wat nog aanbieden?
hiv test
(hep B is een hiv-indicatorziekte)
Het soa-consult
aanvullend onderzoek bij pt uit hoogrisicogroep zonder klachten
(afweging obv afkomst en gedrag)
te adviseren bij hoog soa-risico
* chlamydia-,
* gonorroe-,
* syfilis-,
* hepatitis B-
* en hiv-test te doen
of verwijs nr Centrum Seksuele Gezondheid
Het soa-consult
Wat laagdrempelig aanbieden bij MSM met alleen risicogedrag in het verleden?
laagdrempelig hiv-test aanbieden,
evt aangevuld met hep B-test bij ongevaccineerden
Het soa-consult
Welke test laagdrempelig aanbieden bij pt uit hiv- en/of hep B-endemisch gebied?
Bied pt uit hiv- en/of hep B-endemisch gebied laagdrempelig een hiv- en/of hepatitis B-test aan bij ongevaccineerden.
Het soa-consult
aanvullend onderzoek bij pt zonder klachten (geen hoogrisicogroep)
maak inschatting vh risico op een SOA
* opm: neem bij jongeren < 25 jaar laagdrempelig een risico-anamnese af bij seksgerelateerde vragen (bv verzoek om anticonceptie)
Bied laagdrempelig een chlamydiatest aan + zo nodig (afh vd risico-inschatting) tests op andere soa’s.
Geen klachten en laag risico: lessen gnk zeiden chlamydia en gonorroe testen ??? Nhg enkel chlamydia
Het soa-consult
aanvullend onderzoek bij pt uit hoogrisicogroep met klachten
Test op:
* Chlamydia trachomatis,
* gonorroe,
* syfilis,
* hiv
* en hepatitis B
& andere specifieke diagnostische testen op indicatie (afh vd klachten)
Het soa-consult
aanvullend onderzoek bij overige pt’en met klachten
Verricht bij patiënten met klachten die niet behoren tot een hoogrisicogroep GERICHT diagnostisch onderzoek
chlamydia
- tenzij duidelijke aanwijzingen voor andere diagnose, zoals: herpesinfectie, condylomata acuminata of schaamluis
bij vaginale klachten:
- chlamydia
- gonorroe
- en Trichomonas
bij urethritisklachten (man):
- chlamydia en gonorroe
- Bij persisterende klachten (> 4w): overweeg te testen op Trichomonas en Mycoplasma genitalium en herhaal de test op chlamydia en gonorroe
bij klachten passend bij epididymitis:
- chlamydia en gonorroe, urinekweek
bij hard en pijnloos ulcus:
- syfilis
bij blaasjes:
- Bij twijfel over de diagnose: NAAT/PCR (dmv swab van blaasje) -> diagn herpes genitalis kan obv klin beeld gesteld w
- Serologie op herpes simplex bij een eerste infectie bij > 34w zws
bij proctitisklachten (mogelijk obv soa):
- rectaal op chlamydia en gonorroe,
- bij ulcera en erosies ook swab en serologie op syfilis en swab op herpes.
- Sluit bij een positieve chlamydiatest bij MSM lymphogranuloma venereum (LGV) uit.
bij vermoeden orale gonorroe (keelklachten en orale seks):
- gonorroe (swab keel)
Het soa-consult
urethritis: kenmerken
klachten + afscheiding of leukocyturie
opm: specificeer de diagnose na aanvullend onderzoek
Het soa-consult
epididymitis (obv een soa): kenmerken
kans op soa en
scrotale pijn en zwelling,
evt met roodheid scrotale huid,
algemene malaise, koorts
opm:
* Bij vermoeden/twijfel torsio testis -> verwijs met spoed!
Het soa-consult
proctitis (obv een soa): kenmerken
kans op soa en
bloed of slijm bij de ontlasting
en/of anale afscheiding
Het soa-consult
PID: kenmerken
niet-acute onderbuikspijn,
opdruk- of slingerpijn bij vaginaal toucher,
pijnlijke of gezwollen adnexen
Het soa-consult
Wacht bij een man met urethritis bij voorkeur eerst de testuitslagen af in plaats van blind te behandelen.
klopt volgens NHG
* dit stond ook nog in de algemene kernboodschappen van NHG: Wacht bij voorkeur de uitslag van de aanvullende diagnostiek af alvorens te behandelen, behalve bij PID, epididymitis of bij ernstige klachten
BAPCOC: Bij milde klachten w het etiologisch onderzoek afgewacht alvorens beh te starten. Bij hevige klachten w alvast een empirische behandeling gestart in afwachting vd resultaten vh etiologisch onderzoek.
* Ceftriacone IM 1malig 1g + doxycycline PO 100mg 2dd ged 7d
* overschakelen nr etiologische therapie zodra resultaten etiologisch onderzoek gekend
Het soa-consult
ongecompliceerde (zonder PID, epididymitis, proctitis of LGV) chlamydia R/
Mannen met urogenitale infectie:
- 1e k: azitromycine eenmalig 1g PO
- 2e k: doxycycline 2dd 100mg PO ged 7d
- opm: BAPCOC: bij iedereen doxycycline als eerste keus?
Mannen met rectale infectie:
- 1e k: doxycycline 2dd 100mg PO ged 7d
- 2e k: azitromycine eenmalig 1g PO
- opm: Doxycycline is beter werkzaam bij rectale infecties dan azitromycine.
Vrouwen met chlamydia-infectie (ongeacht locatie):
- 1e k (niet bij zws > 15w): doxycycline 2dd 100mg PO ged 7d
- 2e k: azitromycine eenmalig 1g PO
- opm: vaak gelijktijdig voorkomen van urogenitale en rectale chlamydia bij vrouwen, onafh van anale seks
Bij zwangerschap:
- 1e k: azitromycine eenmalig 1g PO
- Doxy 2dd 100mg 7d evt overwegen tot 15w zws bij rectale infectie of enkel urogenitaal getest (> 15w zws: CI!)
Bij bewezen LGV (serovar L1 en 3 via PCR):
- doxycycline 2dd 100mg PO ged 21d
Het soa-consult
gonorroe R/
ceftriaxon eenmalig 1g IM
(= BAPCOC; NHG zegt 500mg en ook bij zws)
Het soa-consult
Bied MSM die niet tegen hepatitis B gevaccineerd zijn en hepatitis B-negatief zijn, vaccinatie aan.
klopt
Het soa-consult
Probeer hiv en hepatitis B actief en vroegtijdig op te sporen; tijdige behandeling verbetert de levensverwachting en vermindert de transmissie.
klopt
Het soa-consult
voor meer details per SOA, partnerwaarschuwing en PrEP: zie NHG
ok
lymfogranuloma venerum =
agressieve variant van chlamydia
* proctitis
* abcederende lymfadenitis in de liesstreek
complicaties chlamydia
PID
fertiliteitsproblemen
prostatitis
epididymitis
chlamydia bij neonaat: kan zich uiten als
conjunctivitis
pneumonie
nasofaryngeale klachten
=> Dit ontstaat meestal tussen de 1-12 weken na de geboorte.
complicaties gonorroe
PID
epididymitis
gedissemineerde infectie
bacteriële artritis
gonorroe bij neonaat: kan zich uiten als
conjunctivitis
Syfilis: verwekker
treponema pallidum
Syfilis: overdracht
door seksueel contact
* vaginaal
* anaal
* oraal
direct contact met actieve (vochtige) laesies
moeder-kind = zz (door screening zwangeren)
opm: vooral bij mannen tss 20 en 65j oud
opm: incubatie 10-90d
Syfilis: S/
1e stadium
* pijnloos ulcus (besmettelijke sjanker) met lymfadenopathie
2e stadium (in 60-90% van onbehandelde sjanker, besmettelijk):
* algemene kalchten (koorts, hoofdpijn)
* huidrash (ook handpalmen en voetzolen)
3e stadium (na 2-30j):
* orgaansyfilis (huid en inwendige organen)
* neurosyfilis
Syfilis: hoe lang blijft TPPA positief na doorgemaakte en behandelde infectie?
levenslang
het soa-consult
Syfilis R/
Kies voor zelf behandelen (facultatief, indien HA voldoende kennis)
* primaire of secundaire syfilis: benzathine benzylpenicilline IM 2,4 miljoen IE (op 2 vss plaatsen)
* peni-allegie: doxy 2 dd 100mg PO ged 2w
* opm: verder stadium eerder voor specialist, bv. laat latente syfilis h beh over meerdere dagen (dag 1, 8 en 15)
of verwijs naar een CSG of dermatoloog.
Jarisch-Herxheimerreactie
enkele uren na behandeling syfilis
* koorts, hoofdpijn, nausea, malaise, spierpijn, toename huidafwijkingen
HIV: besmetting
besmettingsrisico is afh van vele factoren
overdracht via: bloed, sperma, vaginaak vocht, moeder-kind!
opm: incubatie max 3m
opm: Post exposure en Pre exposure profylaxie
(testen bij vraag of bij klachten, herhalen na 3m als neg)
hiv: virus
human immonodeficientievirus
hiv S/
mogelijk seroconversiesyndroom (viraal beeld, rash)
geen symptomen
opportunistische infecties
hiv R/
beh = 2e lijn: verwijzing hiv-behandelcentrum
voorlichting:
* Zonder behandeling tast het virus het afweersysteem aan, wat kan leiden tot aids. Onderstreep het belang van een vroegtijdige behandeling met antiretrovirale middelen: Hoe eerder gestart wordt met de behandeling, hoe beter de levensverwachting (bij pt met ondetecteerbare viral load: nu vergelijkbaar met die van pt met andere chronische ziekten zoals DM)
* Mensen met hiv die goed behandeld w en waarbij geen viral load meer aanwezig is, ku het virus niet meer seksueel overdragen, ook niet bij seks zonder condoom
hep B, hep C -> R/
specialistisch
Trichomonas vaginalis R/
metronidazol PO 500mg 2dd ged 7d (BAPCOC; NHG zegt eenmalig 2g PO)
het soa-consult
Herpes genitalis (herpessimplexvirus): medicamenteuze beh?
opm: Antivirale middelen beperken de duur & ernst vd ziekteverschijnselen + de duur vd uitscheiding vh virus. Het virus blijft echter aanwezig.
//
Primo-infectie: start beh < 5d na begin sympt
- nt-zwangere met (ernstige) klachten: PO valaciclovir 2dd 500mg ged 5d of PO aciclovir 1g per dag in 5 giften ged 5d
- NHG: immuungecompromitteerde pt: valaciclovir 2dd 1000mg ged 10d (of tot re-epithelialisatie laesies) // bapcoc: overleg met specialist
- zws ≥ 34 w en primo-infectie: verwijs naar gynaecoloog (< 34w en veel klachten evt aciclovir opstarten -> 5dd 200mg of 3dd 400mg PO ged 5d)
Recidief: start antivirale beh < 48 uur na eerste tekenen
- pt met geringe klachten: indrogende pasta (zink-)
- evt pijnstilling (lokaal of PO)
- ernstige klachten: valaciclovir 2dd 500mg ged 3d of PO aciclovir 1g per dag in 5 giften ged 3d // profylactische beh mogelijk bij recidieven >6/jaar (aciclovir PO 400mg 2dd)
- NHG: immuungecompromitteerde pt: valaciclovir 2dd 1000mg ged 5d // bapcoc: overleg met specialist
het soa-consult
genitale wratten R/
Kies ervoor om ofwel te behandelen (lokale beh podofyllotoxine, cryotherapie, elektrocoagulatie), of het spontane beloop af te wachten:
tot 90% van de wratten verdwijnt spontaan binnen 2 jaar;
het soa-consult
schaamluis R/
permetrine crème 5%
* voor slapengaan aanbrengen, na 8-12u grondig afwassen
* Herhaal na 1 week
Was beddengoed, handdoeken en (onder)kleding op ≥ 60 °C. (Wat niet gewassen kan w: gestoomd of chemisch gereinigd, een week lang in een afgesloten zak w bewaard of 24 uur in een afgesloten zak in de diepvries)
het soa-consult
Mycoplasma genitalium R/
Overweeg medicamenteuze behandeling bij mannen met persisterende urethritisklachten (> 4 weken): azitromycine PO: d1 -> 1dd 500 mg, dag 2-5 -> 1dd 250 mg
doorgaans geen AB bij asymptomatische dragers
Borstkanker
aanwijzing voor maligniteit: beleid
verwijzing mammapoli
Borstkanker
pt met ≥ 3m bestaande gelokaliseerde pijn of gevoeligheid in 1 borst (zonder knobbeltje)
mammografie
-> uitz: < 30j, zws of BV: echo
-> uitz: borstprothese: mammo + indien nodig gerichte echo
Borstkanker
vrouw voelt een knobbeltje dat de HA niet voelt
evt herbeoordeling in andere fase vd cyclus
mammografie
-> uitz: < 30j, zws of BV: echo
-> uitz: borstprothese: mammo + indien nodig gerichte echo
Borstkanker
knobbeltje zonder aanwijzing voor maligniteit: beleid
evt herbeoordeling in andere fase vd cyclus
mammografie
-> uitz: < 30j, zws of BV: echo
-> uitz: borstprothese: mammo + indien nodig gerichte echo
Borstkanker
diffuus gevoelige of pijnlijke borsten beiderzijds en vast, knobbelig borstweefsel bij KO: beleid?
mammografie
-> uitz: < 30j, zws of BV: echo
-> uitz: borstprothese: mammo + indien nodig gerichte echo
Borstkanker
schatting kans op maligniteit bij beeldvorming -> ahv welke score?
BI-RADS
* 0: onvolledig onderzoek
* 1: geen afwijkingen
* 2: benigne afwijking
* 3: wss benigne
* 4: verdachte afwijking
* 5: kans op maligniteit > 95%
Borstkanker
BI-RADS 1 of 2: beleid
verwijzing mammapoli indien na 3m nog steeds:
* knobbeltje (ook als enkel dr vrouw w gevoeld)
* gelokaliseerde pijn of gevoeligheid in 1 borst
Borstkanker
BI-RADS 3: beleid?
volg advies radioloog
Borstkanker
BI-RADS 4 of 5
verwijzing mammapoli
Borstkanker
klinische aanwijzingen vr maligniteit
- onregelmatig / slecht afgrensbaar knobbeltje bij palpatie
- knobbeltje vast aan de huid/onderlaag
- knobbeltje bij postmenopauzale vrouw
- schilfering of eczeem vd tepel (en niet alleen tepelhof) -> die niet goed reageert op CS
- huidintrekking, tepelintrekking
- verdachte LK-zwelling in oksel/supra-/infraclaviculair (ook zonder knobbeltje in borst)
- non-puerperale mastitis die persisteert na 1w AB
- bruine/bloederige tepeluitvloed
- tepeluitvloed (ongeacht kleur) bij postmenopauzale vrouw
Borstkanker
sluit niet-afwijkend mammo-/echogram (BI-RADS 1 of 2) de aanwezigheid van borstkanker uit?
nee
-> terugkomen indien na 3m nog steeds sprake van een knobbeltje of gelokaliseerde pijn of gevoeligheid in 1 borst
Borstkanker
Raad periodiek borstzelfonderzoek bij vrouwen zonder borstkanker in de voorgeschiedenis niet actief aan.
Adviseer om bij klachten of veranderingen aan de borst die na de menstruatie niet verdwijnen contact op te nemen.
klopt
Borstkanker
Bij vrouwen met diffuus pijnlijke/gevoelige borsten beiderzijds en BI-RADS 1 of 2 is de dichtheid van het klierweefsel relevant => uitleg bij ACR a, b, c of d?
bij ACR a of b:
* mammo-/echogram goed beoordeelbaar
* vrouw geruststellen + uitleg over mastopathie
bij ACR c of d:
* door het dichte borstklierweefsel is het mammo-/echogram lastiger te beoordelen
* maar geen aanwijzingen gevonden voor afwijking die verder onderzoek vereist
* Indien vrouw ongerust blijft + opnieuw met klachten van diffuus gevoelige of pijnlijke borsten op het spreekuur komt -> overleg dan met de radioloog of verwijs naar de mammapoli.
Borstkanker
wat kan tepelvloed onderhouden?
massage van borsten of tepels
Borstkanker
Voor pt’en > 60j is controle in de tweede lijn 5j na de primaire in opzet curatieve behandeling doorgaans niet noodzakelijk => wat controleren bij terugverwijzing?
vrouwen die mastectomie h ondergaan:
* (weer) in aanmerking voor bevolkingsonderzoek
vrouwen die borstsparende operatie h ondergaan:
* gecontroleerd door de HA dmv jaarlijkse palpatie + tweejaarlijks mammogram
Borstkanker
beleid bij lymfoedeem en schouderklachten
- alert z: infectie of trombose?
Verwijs bij:
* twijfel of lymfoedeem door tumorrecidief => mammapoli
* klachten van lymfoedeem => oedeemtherapeut (oedeemfysiotherapeut of huidtherapeut)
* schouderklachten (postoperatief of na bestraling) => oncologie- of oedeemfysiotherapeut
Borstkanker
bijwerking aromataseremmers
Osteoporose
Borstkanker
Langdurig gebruik van tamoxifen geeft een licht verhoogde kans op
baarmoederkanker
Borstkanker
waar alert op zijn bij vermoeidheid na antracycline-bevattende chemotherapie en/of immunotherapie?
hartklachten/-falen
Borstkanker
wat NIET voorschrijven bij vrouwem met VG borstkanker?
hormoontherapie voor overgangsklachten
of hormonale anticonceptie
Borstkanker
klachten van de borst(en) of ongerustheid over het bestaan van borstkanke -> informeren naa familiaal voorkomen van? …
borst-, eierstok-, eileider-, en prostaatkanker
* bij eerste- en tweedegraads familieleden
* aan maternale en paternale zijde
Borstkanker
indicaties voor screening buiten het bevolkingsonderzoek borstkanker of verwijzing naar een klinisch geneticus
Vrouw/man zonder VG BK én:
=> 1e of 2e gr verwant(e) met BRCA1/2 mutatie
=> 1e gr mannelijke verwant met BK
=> 1e gr verwante met
* BK < 40j
* bilat BK met 1e tumor < 50j
* meerdere primaire tumoren in 1 borst met 1e tumor < 50j
* TN BK < 60j
* ovarium-/tubacarcinoom (ongeacht lft diagn)
=> 1e gr verwante met BK < 50j + 1e gr verwant met prostaatkanker < 60j (aan dezelfde kant vd familie)
=> 2 of meer 1e gr verwanten met BK < 50j
=> 3 of meer 1e en/of 2e gr verwanten met BK (aan dezelfde kant vd familie), waarvan min 1 diagnose < 50j
//
JA: familielid dat borst/ovarium/tubacarcinoom heeft/had vragen of getest is en wat uitslag was + zo niet: motiveren om zich te testen -> verwijs naar klin geneticus als familielid niet wil/kan getest w -> screeningsadvies obv fam anamnese & uitslagen DNA diagnostiek
/
NEE: 1vd volgende?
* 1e gr verwante met 2x BK met lft 1e diagn < 60j
* 1e én 2e gr verwanten met BK (aan dezelfde kant vd familie) met gemidd lft diagn < 50j
* 3 of meer 1e of 2e gr verwanten met BK (aan dezelfde kant vd fam)
* => JA: jaarlijkse screening buiten het bevolkingsonderzoek BK met mammo (indien lft pt 40-50j) via HA (lft 50-75j: bevolkingsonderzoek), geen indicatie verwijzing klin geneticus
* => NEE: geen indicatie verwijzing klin geneticus of screening buiten bevolkingsonderzoek BK
Borstkanker
1e graads verwanten
kinderen, ouders, broers en zussen
Borstkanker
2e graads verwanten
kinderen van broers en zussen
halfbroers en halfzussen
grootouders
ooms en tantes
Borstkanker
Vrouwen met een uitslag BI-RADS 0 (onvolledig onderzoek) in het bevolkingsonderzoek borstkanker worden verwezen naar
een afdeling radiologie van een ziekenhuis waar ook een mammapoli is
Borstkanker
Bij vrouwen in de leeftijdsgroep 50-75j w 7 vd 10 gevallen van BK gevonden via het bevolkingsonderzoek BK
3 vd 10 gevallen w dr de patiënt zelf tss 2 screeningsrondes door opgemerkt
klopt
Seksuele klachten
aanvullend onderzoek bij vrouwen met dyspareunie
op inidcatie: fluordiagnostiek, soa- of urineonderzoek
Seksuele klachten
wnr testosteron bepalen bij mannen?
uitsluitend geïndiceerd bij:
* erectiele disfunctie met verminderde zin en opwinding op voorgrond
* én duidelijke aanwijzingen voor testosterontekort (hypogonadisme), zoals: extreme vermoeidheid, stemmingsveranderingen, spierzwakte
opm: Bij ouder wordende mannen is routinematige testosteronbepaling niet zinvol; daling van de testosteronspiegel bij oudere mannen is fysiologisch en de relatie tussen testosteronspiegel en seksuele klachten is onduidelijk
opm: Overweeg bij een gemiddeld testosteron < 11 nmol/l te verwijzen naar een uroloog of arts-seksuoloog voor nadere diagnostiek en eventuele testosteronsuppletie
Seksuele klachten
aanhoudende problemen om penis, vinger, speculum of iets anders in de vagina te brengen -> D/ ?
vaginisme
* maak onderscheid tss primair en secundair vaginisme
Seksuele klachten
tijdstip afname testosteronbepaling
voor 10:00 uur ’s ochtends
* bij waarde < 11 nmol/l: na minstens enkele weken herhalen -> gemiddelde waarde vd 2 metingen nemen
Seksuele klachten
beleid: Erectiele disfunctie indien overwegend psychische oorzaak
voorlichting
Seksuele klachten
oppervlakkige dyspareunie: onderscheid maken tss …
oppervlakkige dyspareunie
* met (aanwijzingen vr) specifieke lichamelijke oorzaak [bv. infectie, lichen sclerosus, eczeem, litteken, atrofie]
* zonder specifieke lichamelijke oorzaak
Seksuele klachten
weinig of geen seksuele activiteit, initiatief, verlangen, opwinding en/of fantasie, opwindingsgevoelens, zwelling of lubricatie -> D/ ?
verminderde zin of opwindingsproblemen
Seksuele klachten
voortdurend of terugkerend onvermogen een erectie te krijgen of te behouden voldoende voor seksuele activiteit -> D/ ?
erectiele disfunctie
* onderscheid maken tss overwegend lichamelijke of overwegens psychische oorz
Seksuele klachten
ejaculatie die vrijwel altijd optreedt binnen één minuut na penetratie in combinatie met onvoldoende controle over ejaculatie -> D/ ?
vroegtijdige zaadlozing
* onderscheid maken tss primaire en secundaire vroegtijdige zaadlozing.
Seksuele klachten
beleid: Erectiele disfunctie indien overwegend lichamelijke oorzaak
lft > 40j: CV risicoprofiel maken
* leefstijladviezen
* bespreek de mogelijkheid van hulpmiddelen
Medicamenteuze beh: PDE5-inhibitoren
=> Na gemiddeld 30min effectief
* echter alleen bij seksuele opwinding & stimulatie!
=> Werkingsduur:
* sildenafil en vardenafil = 4-5u
* tadalafil = 36u
=> Dosis: start met …
* 50 of 100 mg sildenafil (max. 100 mg/dag)
* 10 of 20 mg tadalafil of vardenafil (max. 20 mg/dag).
=> Bijwerkingen treden vooral ih begin op
=> Evalueer na gebruik van 4 tabletten en pas dosis evt aan.
Seksuele klachten
aanhoudend of herhaaldelijk niet kunnen bereiken van een orgasme bij voldoende en adequate seksuele stimulatie -> D/ ?
orgasmeproblemen
Seksuele klachten
verwijs nr seksuoloog bij?
- langer bestaande of ernstige dyspareunie en langer bestaande secundair vaginisme;
- primair vaginisme;
- verminderde zin, opwindings- of orgasmeproblemen waarbij adviezen onvoldoende verbetering geven;
- erectiele disfunctie waarbij adviezen en/of medicatie onvoldoende verbetering geven;
- primaire vroegtijdige zaadlozing bij onvoldoende effectiviteit van een SSRI;
- secundaire vroegtijdige zaadlozing waarbij niet-medicamenteuze adviezen onvoldoende effectief zijn en er mogelijk sprake is van complexe onderliggende problematiek.
Seksuele klachten
beleid: Oppervlakkige dyspareunie zonder specifieke lichamelijke oorzaak en secundair vaginisme?
- uitleg vicieuze cirkel van pijn en inadequaat pijngedrag + geef ‘pijnverbod’
- uitleg: vr voldoende lubricatie is voldoende lange, adequate seksuele stimulatie noodz
- pijnlijke gebied 2x/d met indifferente crème masseren
- bij atrofie (na menopauze) lokale oestrogenen overwegen
- vervolgafspraak na 6w
Seksuele klachten
beleid: Verminderde zin, opwindings- of orgasmeproblemen?
Voorlichting en nt-medic adviezen
Bij secundaire of situationele orgasmeproblemen: beleid gebaseerd op de oorzaak, zoals
* relatieproblemen
* comorbiditeit
* SSRI-gebruik
Seksuele klachten
beleid: Vroegtijdige zaadlozing
Voorlichting en nt-medic adviezen
=> zo onvoldoende: medicatie overwegen -> dagelijks paroxetine 20mg of sertraline 50mg
* Co na 2w en 4-6w
* Na 2m dosering halveren bij voldoende effectiviteit
* Probeer desgewenst een on demand dosering (minder effectief)
Te overwegen bij weerstand tgn systemische beh: lidocaïne-prilocaïnecrème (beide 2,5%) op intacte huid vd penis ged 5-10 min (verwijderen voor seksuele activiteit)
Seksuele klachten
Verwijs nr een uroloog bij?
- gemiddeld testosteron < 11 nmol/l (of evt. nr arts-seksuoloog);
- overweging vacuümpomp, intracaverneuze injecties, intra-urethraal alprostadil of penisprothese
- standsafwijking vd penis die penetratie lastig of onmogelijk maakt en waarvoor de man een operatie overweegt
Seksuele klachten
Verwijs naar een gynaecoloog bij?
dyspareunie indien nadere diagnostiek of behandeling is geïndiceerd
Seksuele klachten
Contra-indicaties PDE5-inhibitoren
dagelijks gebruik van nitraten
of angineuze klachten bij geringe inspanning.
Seksuele klachten
Verwijs naar een bekkenfysiotherapeut bij?
dyspareunie met aanwijzingen voor bekkenbodemproblematiek
Seksuele klachten
Verwijs naar de gespecialiseerde GGZ bij ?
(aanwijzingen voor) een seksueel trauma
Seksuele klachten
De huisarts kan een aantal specifieke (symptoom)diagnoses stellen; maar in veel gevallen is een oorzakelijke factor (seksueel trauma, relatieproblemen) bepalend voor het beleid.
klopt
Subfertiliteit
wat ook bevragen in anamnese indien afwijkend spermaonderzoek:?
- huidige klachten genitalia;
- koortsende ziekte in laatste 12w;
- roken, gebruik alcohol of drugs;
- doorgemaakte soa;
- geneesmiddelen (ACE-remmers, antidepressiva, sulfasalazine of anabole steroïden), cytostatica, radiotherapie, blootstelling aan schadelijke stoffen;
- cryptorchisme, trauma of operatie in genitale regio.
Subfertiliteit
hirsutisme kan wijzen op
polycysteusovariumsyndroom
Subfertiliteit
Een varicocèle heeft geen gevolgen voor het beleid.
klopt
Subfertiliteit
Aanvullend onderzoek
Spermaonderzoek in het laboratorium:
= afwijkend bij: azoöspermie en VCM < 3 x 106
* bij afwijkende uitslag: herhaal na enkele weken
Chlamydia-antistoftest (CAT)
