SM - Deel I - Blok 7 Flashcards
Vier aspecten welbevinden
- Sociaal
- Lichamelijk
- Cognitief
- Emotioneel
Factoren die welbevinden vormgeven
- Tijd (steeds ouder worden)
- aanleg/levensloop (genetica, gebeurtenissen)
- leeftijd
- samenleving (vb gezondheidsstelsel)
Lichamelijk functioneren
- Vitaliteit / kwetsbaarheid
- Functioneren in dagelijks leven (ADL)
Cognitief functioneren
- Kennis uit ervaring
- logisch redeneren
sociaal functioneren
- Sociale participatie
- Personlijke relaties
- sociale steun
- Affectie
Emotioneel functioneren
- Beoordeling leven als geheel (levenstevredeneheid)
- gevoelens van geluk
factoren die vergrijzing bepalen Christensen et al. (2009).
- verbeterde medische kennis
- Verbeterd gebruik van gezondheidszorg bij ouderen
- Ziektes worden eerder gediagnosticeerd en sneller behandeld dan voorheen.
factoren gezondheidsachterstand m- v bepalen Christensen et al. (2009).
- Verschillen in biologie tussen mannen en vrouwen 2. Verschillen in ziekte- en gezondheidsgedrag en rapportage
- Verschillen in diagnostische patronen van artsen
- Verschillen in toegang tot behandeling
- Verschillen in gebruik van gezondheidszorg.
ouderen ouder dan 85 bepalen Christensen et al. (2009)
- Houden ADL langer vol en worden ouder.
wel meer beperkingen en toenemend gebruik ondersteunende technologie
Het successful aging model van Rowe en Kahn (1997), beschrijft 3 componenten die samen
“beter dan gemiddeld” oud worden bepalen. Welke zijn dit
- Lage kansop ziekte en beperkingen (risicofactoren en ziekte laag)
- Behoud cognitieve en fysieke functionele capaciteit
- Actieve betrokkenheid in leven
(productieve activiteiten en netwerken)
Kritiek stowe & Cowey (2014). Importance of Taking a Life Course Perspective
- Te veel focus op ouder worden ipv levensloop
- Dynamisch perspectief met ontwikkelingen en relaties door de tijd geen en niet alleen gevolg individu
Kwetsbaarheid (fraility) van Campen
Kwetsbaarheid lijkt vooraf te gaan aan ‘ernstig ziek zijn’, al kan een ziekte iemand ook kwetsbaar maken
- Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve
gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen, opname, overlijden)
Kwetsbaarheid betere voorspeller dan leeftijd!!
- Kan een betere inschatting maken van type zorg en hoeveelheden en behandelingen
- Mate kwetsbaarheid vaststellen bepaald wie extra aandacht nodig heeft
- Kijkt per individu met aandacht voor alle domeinen (psychisch, sociaal, biologisch) en zet het weg tegen de context van het individu –> zegt meer dan alleen leeftijd
Gobbens et al levensloop determinanten
Levensloop determinanten:
- Gevolgd onderwijs !
- Burgelijke staat
- Leefomgeving !
- Levenstijl !
- Levensgebeurtenissen
Heeft invloed op die factoren van kwetsbaarheid; fysiek, sociaal (sociale relaties en steun) en psychisch (cognitie, coping)
Disablity paradox
ouderen vinden hun gezondheid vaak beter dan deze objectief waar te nemen is. Het is een verschil in interpretatie van tussen arts en oudere.
Steverink hierarchie van ouder worden
- Comfort
- Affectie
- Gedragsbevestiging
- Status
- Stimulatie
Gaat erover het algemeen welbevinden en fysiek en sociaal welbevinden
- Basisbehoeften vervullen met hulpbronnen
Hulpbronnen
Hulpbronnen bepalen de mate van vervulling van basisbehoeften en zijn nodig om sociale omstandigheden te bepalen
- Extern
- Intern
Externe hulpbronnen
Geld
gezondheidszorg
vrijwilligerswerk
Interne hulpbronnen
Vaardigheden waarmee mensen hun externe hulpbronnen managen (zelf management vaardigheden)
6 dimensies zelfmanagement vaardigheden
- Vermogen initatief te nemen
- Geloof in eigen kunnen
- Vermogen om te investeren
- Vermogen om positief perspectief naar toekomst te kijken
- Vermogen om voor multifunctionaliteit te zorgen
- Vaardigheid om varieteit te zorgen
notie zelfmanagement theorie
-Je moet de vaardigheden toepassen bij elke behoefte om welbevinden te produceren
Subsitutiepatronen
Mensen gaan tussen de behoeftes substitueren, dimensies worden door elkaar vervangen
Kritieke fase;
Verlies aaan hulpbronnen leidt tot minder subtitutie waardoor mensen kwetsbaar worden
Schuurmans kwetsbaarheid def
Verlies aan hulpbronnen in verschillende domneinen van functioneren wat leidt tot afnemende capacitiet om met stressfactoren om te gaan
Schuurmans et al 2004
Kwetsbaarheid beter voor uitkomsten van zelfmanagement vaardigheden dan leeftijd; GFI
Kwetsbaarheid hangt sterk samen met afname van zelfmanagement vaardigheden dan de leetijd
Kwetsbaarheid voorspelt en dit komt door?
- Overlijden
- Opname ziekenhuis of verpleegtehuis
Afname sociaal, fysiek en psychisch
Levensloopperspectief
Leven zo inrichten dat je als uitkomst hebt op lange termijn gezond blijven.
Invloed van factoren die je levensloop gunstig beinvloeden
Functies levensloopperspectief
- Gezondheidsverschillen te begrijpen en verkleinden
- Hoe ervaringen in begin leven de gezondheid beinvloeden
- Om gevolgen te erkennen van de context door de tijd heen
Beïnvloedende factoren ind (Braveman en Barclay 2009)
- Economische en sociale hulpbronnen (buitenste ring, vooral ook politiek)
- Leef en werkomstandigheden (armoedebeleid)
Binnenste ring leggen de individu ringen (medische zorg en persoonlijk gedrag)
Hulpbronnen (sociaal en economisch door de tijd heen)
Braveman en Barclay 2009
- intergenerationele transmissie van mogelijkheden vanuit de jeugd –> jeugd, childhood en ouderen
- Hierdoor komt men obstakels door de tijd heen
De invloed van leefomstandigheden door de tijd heen (Braveman en Barclay 2009)
Pad van individu
Pad van maatschappij
Verschillende momenten van invloed op het pad
- VB; hoger opgeleid en gehandicapt –> makkelijk aan werk komen
- exposures verminderen
Intergenerationele transmissie;
Ouders geven leefomstandigheden en invloeden mee aan kinderen. Dit wil je zo veel mogelijk voorkomen
In het artikel van Braveman en Barclay ‘Health Disparities Beginning in Childhood: A Life-Course Perspective’ staat beschreven waarom een levensloopperspectief relevant is. Noem 3 redenen.
- Vermijdbare gezondheidsverschillen begrijpen en verkleinen
- Hoe ervaringen in het begin van het leven de gezondheids kunnen beinvloeden
- Gevolgen te herkennen van invloed van de context door de tijd heen
Welzijn gedurende de levensloop - Jeugd
Over het algemeen neemt het welzijn toe tot aan de jong volwassen leeftijd.
- Piek van welzijn op jong volwassen leeftijd
Middelbare leeftijd
Zorgen over mortaliteit, financiële zorgen (hypotheek, kinderen, pensioen)
Mid-life crisis (op zoek naar de betekenis van het leven)
Welzijn zakt naar het laagste niveau
Ouderen
Welzijn en tevredenheid over het leven nemen weer toe naar mate men ouder wordt
Gevoelens van angst, boosheid en frustraties nemen af
Betere balans tussen de positieve en negatieve aspecten van het leven wanneer men op leeftijd is
Hoger subjectief welzijn
verlaging kans op mortaliteit en morbiditeit
Stabiel en veranderlijke welzijnsaspecten
Stabiel; hulpmiddelen gedurende het leven algemeen stabiel
Veranderlijk; verschillende levensgebeurtenissen die zorgen dat het welzijn veranderd
Menselijke behoeften zijn?
Gelijk, alleen het gemak waarmee deze gerealiseerd kunnen worden is veranderlijk
modellen aantal Braveman & Barclay. (2009)
3 modellen
- Over twee beïnvloedende factoren (economisch en sociale mogelijkheden & Leef en werkomstandigheden)
- Gezondheid door te tijd heen met obstakels en kansen
- Gezondheidsverschillen mechanisme door verschillende invloeden uit maatschappij en individu
Sociale stratificatie (social stratification)
Systematische verschillen tussen groepen en verschil in toegang tot mogelijkheden hulpbronnen.
- Sommige groepen grotere belemeeringsfactoren –> meer gezondheidsproblemen
Vb; sommige lage SEs ontvangt geen preventiereclame
Nieboer et al. 2005
- Bereieken van status, comfort en stimulatie moeilijk bij ouderen, affectie geen probleem