Rzeźbiarska twórczość Michała Anioła Flashcards
Michał Anioł – jeden z najwybitniejszych artystów
renesansu – za wykonanie w drewnie krucyfiksu do kościo-
ła Santo Spirito we Florencji
otrzymał od przeora klasztoru
augustianów klucze do kostnicy. Tam potajemnie wykonywał
– wówczas zakazane – sekcje zwłok, zgłębiając zasady anatomii,
poznając muskulaturę i mechanizmy ruchu ludzkiego ciała.
Michał Anioł Chrystus Zmartwychwstały
Artysta wyrzeźbił posąg w 1520 roku z białego marmuru.
W rzeźbie widoczna jest fascynacja budową anatomiczną.
Idealizowane i muskularne ciało Chrystusa przypomina
sylwetki mitologicznych bohaterów. Jego twarz nie
wyraża emocji. Również poza kontrapostu, w jakiej został
przedstawiony, wywodzi się ze sztuki antycznej. Dzieło
cechuje statyka i harmonia proporcji. Krzyż trzymany przez
Chrystusa ma charakter symboliczny, gdyż jest zbyt mały
jak na rzeczywiste narzędzie męki. Pierwotnie postać była
całkowicie naga, draperię z brązu dodano dopiero w baroku.
Rzeźba ma 2,05 m wysokości. Znajduje się w kościele Santa
Maria sopra Minerva w Rzymie
Michelangelo Buonarroti, znany jako Michał Anioł (1475–1564), uznawany jest za
jednego z najwybitniejszych twórców w dziejach świata.
Zajmował się wieloma dziedzinami sztuki: przede wszystkim rzeźbą, a także malarstwem, architekturą, urbanistyką, a pod
koniec życia również poezją – tworząc sonety. Jego dzieła były źródłem inspiracji i przedmiotem podziwu dla wielu artystów zarówno za jego życia, jak i w wiekach późniejszych.
Urodził się w toskańskiej miejscowości Caprese. Jego matka zmarła wcześnie, więc wychowywał go ojciec. W wieku trzynastu lat został oddany na naukę do pracowni malarskiej, którą
prowadził Domenico Ghirlandaio. Ponieważ przejawiał wybitny talent rzeźbiarski, trafił
na dwór Medyceuszy, gdzie rzeźbiarz Giovanni di Bertoldo wprowadzał go w tajniki pracy
w tej dyscyplinie. Na dworze Lorenza de Medici (1449–1492) we Florencji odebrał gruntowną edukację humanistyczną i zapoznał się z filozofią neoplatońską, która znalazła odbicie
w jego twórczości. Tam też powstały jego pierwsze prace rzeźbiarskie, a wśród nich relief
Madonna przy schodach. Po śmierci swojego protektora Michał Anioł udał się do Rzymu,
gdzie wykonał Pietę watykańską. Jego późniejsze prace świadczyły już o stopniowym
odejściu od klasycznych ideałów na rzecz poszukiwania nowych środków ekspresji
Michał Anioł Pietà watykańska
w Bazylice Świętego Piotra w Watykanie
W latach 1498–1500 artysta wykonał
marmurową Pietę o wysokości 1,75 m.
Rzeźbiarz sięgnął po motyw, który począwszy
od XIV wieku był charakterystyczny dla
mistycznej sztuki północnej Europy. Nadał
mu jednak zupełnie nową formę. Młoda
Maria trzyma na kolanach bezwładne ciało
Syna. Nieskalana czasem i cierpieniem
piękna twarz Marii oraz wyidealizowane
przedstawienie ciała Chrystusa wynikają
z neoplatońskiego przekonania, że piękno
fizyczne jest obrazem doskonałości
duchowej. Idealizacja ciała umęczonego
Chrystusa pojawiła się nie tylko w Piecie
Michała Anioła. Zabieg ten znany jest też
z innych dzieł, m.in. Opłakiwania Sandra
Botticellego. Sposób wyrzeźbienia ciał
świadczy o doskonałej znajomości anatomii.
Postacie wkomponowane są
w kształt trójkąta. Aby to osiągnąć Michał Anioł musiał pomniejszyć proporcje
ciała Chrystusa względem ciała Marii, tak by nie
wystawało ono poza kontur wyznaczony jej szatą. Pietà watykańska jest jedynym sygnowanym dziełem Michała Anioła. Podobno
podpisał się on na szarfie spinającej szatę Marii już po zakończeniu prac, kiedy usłyszał, że
rzeźba jest przypisywana innemu artyście.
Michał Anioł Dawid
Po powrocie do Florencji artysta wykonał posąg Dawida, który ustawiono na Piazza della
Signoria, głównym placu miejskim, przed Palazzo Vecchio. Dawid przedstawiony został w pozie kontrapostu. W jego sylwetce wyczuwa się wewnętrzną siłę, napięcie i gniew. Cechy te
określane po włosku jako terribilità staną się charakterystyczne dla dojrzałej twórczości artysty. Wykonany w latach 1501–1504 marmurowy posąg o wysokości
5,50 m uważany jest za jedno z największych osiągnięć rzeźby
renesansowej. Biblijnego bohatera artysta ukazał w momencie
przygotowywania się do starcia z Goliatem, co uwidacznia
skupiona, pełna napięcia twarz. Do wykonania posągu
przeznaczono lekko pęknięty blok marmuru, a Michał Anioł – jak
powtarzał historiograf Giorgio Vasari – miał wtedy powiedzieć:
„Widzę rzeźbę, teraz muszę tylko odrzucić to, co zbędne”. Artysta
zaplanował postać Dawida z jedną ręką zgiętą w łokciu i dłonią
zbliżoną do twarzy (prawdopodobnie ugięcie ręki zostało
wyznaczone przez linię pęknięcia marmuru). Dzieło zostało
wykonane z dużą dbałością o szczegóły anatomiczne. Obecnie
znajduje się w Galerii Akademii we Florencji. Na pierwotnym
miejscu eksponowana jest jego kopia.
W 1505 roku kolejny protektor i mecenas artysty – Juliusz II – ponownie wezwał Michała
Anioła do Rzymu, by ten wykonał jego monumentalne mauzoleum.
Trzykondygnacyjny
nagrobek miało zdobić 40 posągów i liczne reliefy. Zamówienie było nierealne zarówno
ze względu na ogrom prac, któremu nie mógł podołać jeden artysta, jak i brak funduszy
na jego realizację. Protektor nie chciał zapłacić za kosztowne sprowadzenie przez Michała
Anioła marmurów z Carrary, co doprowadziło do konfliktu. Ponadto papież był już wtedy
zajęty rozbudową Bazyliki Świętego Piotra i malarską dekoracją Kaplicy Sykstyńskiej, do
czego też zobligował artystę. Mimo to w następnych latach prace nad grobowcem papieża
Juliusza II były kontynuowane. Do wcześniej wykonanych figur dwóch jeńców Michał
Anioł wyrzeźbił posąg Mojżesza, który skończył już po śmierci papieża na zlecenie wykonawców jego testamentu. Niektóre postacie jeńców i niewolników, które miały otaczać
Mojżesza, nie zostały jednak ukończone. Widać tu efekt non finito, który zdominował
późną twórczość Michała Anioła.
Michał Anioł zapisał w jednym ze swoich sonetów, że idea doskonałej rzeźby zaklęta jest w marmurze, aby ją wydobyć, potrzebny jest dotyk oświeconej
dłoni.
Miewał jednak niekiedy problemy z materializacją projektu, który określał mianem
disegno interno (wł. ‘rysunek wewnętrzny’). Jedna z teorii głosi, że zostawiał on niektóre z
rzeźb celowo w fazie niedokończonej, obawiając się, że podczas ich wykonywania może
naruszyć doskonałą ideę dzieła.
Michał Anioł, wystrój rzeźbiarsko-architektoniczny mauzoleum Medyceuszy we Florencji
Nowy papież Leon X, który pochodził z rodziny Medyceuszy, był zainteresowany
przede wszystkim gloryfikacją swojego rodu, a także rozwojem miasta swoich przodków
– Florencji. Zlecił więc artyście wykonanie wystroju Nowej Zakrystii w kościele San
Lorenzo, która miała stać się mauzoleum Medyceuszy. Michał Anioł zaaranżował wnę-
trze, w którym połączył w jedną plastyczną formę 6 monumentalnych figur w oprawie
architektonicznej. Były to przedstawienia Lorenza II de Medici (1492–1519) z alegoriami
Jutrzenki i Zmierzchu oraz Giuliana de Medici z towarzyszącymi mu alegoriami Nocy
i Dnia. Postać Giuliana jest, zgodnie z wykładnią filozofii neoplatońskiej, uosobieniem vita
activa (wł. ‘życia aktywnego, działania’), a postać Lorenza – vita contemplativa (wł. ‘życia
kontemplacyjnego, duchowego’). Dla grup rzeźbiarskich w Nowej Zakrystii oprawę stanowią ściany, które zdobią elementy
architektoniczne wzorowane na formach antycznych. Dynamicznie ujęte alegoryczne postacie bliższe
są estetyce manieryzmu niż klasycznym ideałom renesansu. Artysta pracował nad mauzoleum
w latach 1520–1535
Michał Anioł Mojżesz
Figura miała być częścią mauzoleum
Juliusza II, które nigdy nie zostało
zrealizowane. Marmurowy posąg
powstawał w latach 1515–1516
w pierwszej fazie prac nad nagrobkiem
i tylko on został umieszczony
w miejscu pochówku papieża
w rzymskim kościele San Pietro
in Vincoli (św. Piotra w okowach).
Rzeźba o wysokości 2,35 m przedstawia
Mojżesza z rogami, co prawdopodobnie
wynikało z błędnego tłumaczenia
Pisma Świętego przez św. Hieronima,
w którym świetliste promienie
nad głową biblijnej postaci zostały
zastąpione rogami. Michał Anioł nadał
rzeźbie rysy papieża, a cała figura
symbolizowała jego potęgę i mądrość.
W ostatnich latach życia Michała Anioła powstały inne
znane rzeźby m.in. Pietà florencka, znana też jako Zdjęcie
z krzyża, oraz Pietà Rondanini.
Oba przedstawienia odbiegają od ideałów wypracowanych w rzeźbie renesansu.
W Piecie forenckiej martwe ciało Chrystusa podtrzymuje klę-
cząca Madonna wraz ze św. Marią Magdaleną i św. Józefem
z Arymatei (o rysach artysty). Michał Anioł zastosował tu
kompozycję piramidalną, znaną już w okresie hellenistycznym. Grupa miała zdobić nagrobek artysty, ostatecznie
jednak znalazła się w katedrze florenckiej. Michał Anioł nie
skończył tego dzieła, a twarz Marii Magdaleny wyrzeźbił
jeden z jego naśladowców. W drugiej rzeźbie przedstawił
stojącą Madonnę, podtrzymującą martwe ciało Syna. Oba
dzieła cechuje efekt non finito. Artysta skupia się na wydobyciu ekspresji. Bardziej zarysowuje kształty postaci, niż
starannie je wydobywa. Ogranicza ingerencję w tworzywo
tylko do takiego stopnia, by było ono nośnikiem idei.
Michał Anioł Pietà Rondanini
Wykonana w marmurze rzeźba o wysokości 1,95 m jest
ostatnim dziełem artysty datowanym na 1564 rok.
Ze względu na surowe opracowanie kamienia powszechnie
uważa się ją za niedokończoną. W stosunku
do wcześniejszych prac artysty widoczny jest tutaj brak
troski o detal oraz szkicowość ujęcia. Matka Boska
podtrzymująca osuwające się ciało Chrystusa pokazana
jest w pozycji stojącej, odmiennie niż wskazywałaby na to
tradycja. Dzieło znajduje się w zamku Sforzów (Castello
Sforzesco) w Mediolanie.
Twórczość Michała Anioła
jest przykładem bardzo dynamicznych przemian, jakie zaszły
w XV i XVI wieku w sztuce włoskiej. W jego dziełach widoczne jest przejście od form
spokojnych i harmonijnych do pełnych dynamizmu i niepokoju. Z tego powodu Michała
Anioła uważa się z jednej strony za człowieka renesansu, jako wszechstronnie uzdolnionego
twórcę, z drugiej zaś artystę, którego dojrzałe prace mają już charakter manierystyczny,
a nawet zapowiadają barok
Pod koniec życia Michał Anioł zajmował się także poezją, pisząc wiele sonetów i kazań.
Ich tematyka osnuta jest wokół istoty miłości i śmierci. Dzieła te stały się źródłem wiedzy
o poglądach artysty na sztukę, piękno i wiarę.
Według filozofów geniusz Michała Anioła
wyrażał się w dwóch pojęciach, będących wyrazem napięcia między duchem a materią.
Było to:
divinità, które oznaczało boską potęgę i piękno, oraz terribilità, którego istotą było uczucie samotności i grozy istnienia oraz wewnętrzne rozdarcie duchowe. Pojęcia te znalazły
odzwierciedlenie w egzystencji artysty i jego sztuce, którą cechuje ekspresja przełamująca
spokój i harmonię dzieł wczesnego renesansu.
