Leonardo da Vinci Flashcards
życiorys Leonarda da Vinci
Artysta urodził się w miejscowości Vinci, niedaleko Florencji. Otrzymał staranne wykształcenie jako syn zamożnego notariusza. W wieku siedemnastu lat wstąpił do pracowni
Andrei del Verrocchia, trzy lata później został wpisany do cechu malarzy – Bractwa św.
Łukasza – a następnie założył własną pracownię. We wczesnym okresie twórczości był
związany przede wszystkim z Florencją, namalował tu m.in. obraz Madonna Benois.
W pierwszym okresie florenckim twórca otrzymał też zamówienie na scenę ołtarzową dla
klasztoru San Donato w Scopeto. Jego realizacją miał być obraz Pokłon Trzech Króli – dzieło,
które nigdy nie zostało ukończone. Artysta zastosował w nim kompozycję piramidalną.
W tym czasie powstało także Zwiastowanie oraz Portret Ginevry Benci – pierwszy
z wizerunków kobiecych Leonarda.
W wieku trzydziestu lat twórca zamknął florencki warsztat i udał się do Mediolanu.
Na dworze Lodovica Sforzy, zwanego Il Moro, zasłynął jako muzyk, lutnik, wynalazca
machin wojennych oraz budowniczy mostów i urządzeń fortyfikacyjnych. W tym czasie
powstał obraz Dama z gronostajem. W tym okresie Leonardo pracował też nad sceną ukazującą
Madonnę w grocie zamówioną przez Bractwo Niepokalanego
Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Podczas pobytu Leonarda w Mediolanie w latach 1495–1497 powstało też malowidło
ścienne Ostatnia Wieczerza dla refektarza klasztoru Santa Maria delle Grazie (Matki
Boskiej Łaskawej).
Opuściwszy Mediolan, Leonardo krótko przebywał w Mantui i Wenecji, by w końcu
powrócić do Florencji. Prawdopodobnie tam namalował kolejny obraz – Świętą Annę
Samotrzeć, choć zdania uczonych są podzielone i niektórzy uważają, że obraz powstał na
zlecenie króla francuskiego po zajęciu Mediolanu. We Florencji został namalowany portret żony kupca Francesca del Gioconda, powszechnie
znany jako Mona Lisa. Leonardo w 1506 roku powrócił do Mediolanu, a następnie wyjechał do Rzymu. W tym
czasie powstał ostatni z jego obrazów – Święty Jan Chrzciciel. W 1517 roku malarz przyjął
zaproszenie od francuskiego króla Franciszka I do zamieszkania w zamku Cloux koło
Amboise, położonego w dolinie Loary. Spędził tam ostatnie lata życia, pracując m.in. nad
projektem połączenia rezydencji królewskich drogą wodną oraz nad uregulowaniem Loary.
Trudno znaleźć innego artystę niż Leonardo da Vinci (1452–1519), którego dzieło
i życie obrosłyby większą legendą. Jest on powszechnie uważany za jednego z największych
malarzy w dziejach sztuki.
Był człowiekiem wszechstronnie utalentowanym. Tworzył projekty techniczne, które stały się inspiracją dla poszukiwań naukowych w wiekach późniejszych. Zaprojektował m.in. prototypy śmigłowca i czołgu, doskonalił konstrukcje statków.
Przyczynił się też do rozwoju anatomii, budownictwa lądowego, hydrodynamiki i optyki.
Pracował na największych dworach Europy: dla Medyceuszy we Florencji, dla Sforzów
w Mediolanie oraz dla króla Franciszka I we Francji. Dyscypliny artystyczne traktował
jak naukowe. Ze wszystkich dziedzin nauki i sztuki największą sławę przyniosło mu jednak malarstwo,
chociaż do naszych czasów przetrwało zaledwie kilka obrazów bezspornie uważanych za
jego dzieła. Leonardo zasłynął scenami religijnymi i portretami. Traktując malarstwo
jako dziedzinę naukową, prowadził badania empiryczne nad naturą i szukał sposobów jej
iluzjonistycznego odzwierciedlania na płaskiej powierzchni. Swoje przemyślenia na temat
perspektywy zawarł w Traktacie o malarstwie, który w rzeczywistości był luźnym zbiorem
kart zebranych w jeden tom po jego śmierci.
Leonardo da Vinci, Madonna Benois
przedstawia młodą Marię beztrosko bawiącą się z Dzieciątkiem. Obraz, który podkre-
ślał humanistyczny wymiar macierzyństwa, stał się wzorem dla wielu podobnych przedstawień w okresie renesansu – m.in. autorstwa Rafaela. W dziele tym artysta zastosował
typową dla swojego stylu technikę sfumato, która charakteryzowała się subtelnym przej-
ściem od partii oświetlonych do zacienionych, dającym efekt miękkiej gradacji walorowej.
Leonardo da Vinci Dama z gronostajem
Portret, znany też jako Dama z łasiczką, został namalowany
farbami olejną i temperową na desce orzechowej o wymiarach
40,50 x 55,00 cm między 1488 a 1492 rokiem. Leonardo ożywił
dzieło, różnicując kierunki – tors kobiety jest zwrócony w lewo,
podczas gdy jej twarz kieruje się w prawą stronę, wprost ku
światłu. Zwierzę trzymane przez Cecylię Gallerani ma znaczenie
symboliczne. Odnosi się zarówno do portretowanej (gronostaj
po grecku to galle), jak i do jej możnego protektora. Lodovico
otrzymał order gronostaja i zwierzę to było jego emblematem.
Gronostaj – zgodnie z ówczesnymi przekonaniami
– brzydził się wszelkim brudem i był zwierzęciem szlachetnym,
ale jednocześnie drapieżnym i niebezpiecznym.. Dzieło to znalazło się w kolekcji Czartoryskich. Obraz został kupiony we Włoszech
u schyłku XVIII wieku przez księcia Adama Jerzego Czartoryskiego do kolekcji jego matki,
Izabeli Czartoryskiej. Eksponowany był w muzeum założonym przez księżną w Puławach. Wówczas prawdopodobnie zamalowano pierwotne błękitnoszare tło, nadając mu
czarną barwę. Obecnie jest jednym z najcenniejszych eksponatów w zbiorach Muzeum
Narodowego w Krakowie.
Leonardo da Vinci
Madonna w grocie
Dzieło to powstało
w dwóch wersjach, od współczesnego miejsca przechowywania
nazywanych paryską i londyńską. W Madonnie w grocie Leonardo ponownie posłużył się
kompozycją piramidalną, a gesty i mimika postaci wskazują na uczuciowe relacje między
nimi. Artysta wykazał się też znajomością perspektywy powietrznej, geologicznej struktury skał i botaniki.
Obrazy namalowane są farbami
olejnymi na desce, wymiary dzieła
paryskiego to
1,22 x 1,99 m, a londyńskiego
1,20 x 1,89 m.
Pierwsze z dzieł Leonardo
wykonał dla kościoła San
Francesco w Mediolanie. Tak
zachwyciło ono Lodovica Sforzę,
że zapragnął mieć ten obraz
dla siebie. Leonardo namalował
więc dla kościoła drugą
wersję przy znacznym udziale
swoich uczniów. Obie wersje
przedstawiają Marię z małym
Jezusem, św. Janem Chrzcicielem
oraz archaniołem Urielem. Maria
otacza ręką św. Jana, który ręce
złożone do modlitwy kieruje
w stronę Dzieciątka. Wersje
różnią się szczegółami, takimi jak
aureole lub układ rąk postaci,
oraz środkami formalnymi.
Wersja w zbiorach Luwru
namalowana jest miękko,
a dominantę kompozycyjną
podkreśla światło skierowane
na grupę postaci. Pejzaż w tle,
namalowany zgodnie z zasadami
perspektywy powietrznej,
nie odwraca uwagi patrzącego od
sceny głównej.
Wersja z Galerii Narodowej
w Londynie jest wyrazistsza,
a światło silniej rozproszone.
Wśród badaczy nie ma zgody co
do czasu powstania. Dzieło
z Paryża datuje się na lata
1483–1490, obraz z Londynu
na czas między rokiem
1495 a 1508.
Leonardo da Vinci, Ostatnia Wieczerza dla refektarza klasztoru Santa Maria delle Grazie (Matki
Boskiej Łaskawej).
Artysta długo przygotowywał się do wykonania tego dzieła, ponieważ
chciał uchwycić autentyczność gestów i mimiki apostołów w momencie, gdy Chrystus wypowiedział prorocze słowa o zdradzie jednego z nich. Na obrazie widoczne jest poruszenie
apostołów i napięcie wywołane słowami ich nauczyciela. Aby stworzyć iluzję przedłużenia
wnętrza refektarza, Leonardo zastosował perspektywę linearną, w której wszystkie linie
zbiegają się w punkcie centralnym tuż nad głową Chrystusa. Osobnym zagadnieniem jest
rozkład świateł na przedmiotach i postaciach w zacienionym wnętrzu. Artysta unikał mocnego
światła, uważając, że spłaszcza ono kolory. Ostatnia Wieczerza nie jest freskiem. Leonardo namalował ją na suchym tynku, uniemożliwiając łączenie się barwników i pigmentów z podłożem,
co przyczyniło się do krótkiej trwałości dzieła i sprawiło dużo problemów konserwatorom.
Leonardo da Vinci
Święta Anna Samotrzeć
Obraz o wymiarach 1,30 x 1,68 m
namalowany jest farbami olejnymi
na desce. Zastosowane sfumato
sprawia, że przejście od partii
rozświetlonych do zacienionych jest
miękkie, a formy bardzo plastyczne.
Postacie, których głowy znajdują się
na jednej diagonalnej linii, nawiązują
ze sobą kontakt wzrokowy. Maria
przedstawiona jest jako uosobienie
matczynej miłości. Stara się
odciągnąć syna od baranka, usiłując
chronić go tym samym przed męką
oraz śmiercią na krzyżu, którą to
zwierzę symbolizuje. Święta Anna
zdaje się być spokojna i pogodzona
z tym, co musi nastąpić. Nowatorskie
połączenie zdynamizowanej
kompozycji z pejzażem w tle znalazło
licznych kontynuatorów. Obraz
znajduje się w Luwrze w Paryżu.
Leonardo da Vinci Mona Lisa
Portret Lisy del Giocondo jest niewielkim
obrazem namalowanym farbami olejnymi
na desce o wymiarach 53 x 77 cm w latach
1503–1506. Modelka, ujęta w trzech
czwartych, siedzi na krześle
ze skrzyżowanymi dłońmi, opierając łokcie
na poręczy. Ukazana została w loggii
(słabo czytelnej na skutek późniejszego
zmniejszenia wymiarów obrazu) na tle
rozległego pejzażu widocznego z lotu ptaka.
Malarz chciał pokazać postać jak żywą.
W tym celu zrezygnował z niewystępujących
w naturze konturów i wprowadził delikatny
efekt sfumato oraz posłużył się licznymi
laserunkami, którymi budował miękkość
skóry kobiety i przezroczystość jej woalki.
Żółtawobeżowa tonacja obrazu niewiele ma
wspólnego z oryginalną paletą barw, którą
posłużył się Leonardo. Ten efekt dały liczne
warstwy werniksów, które w ciągu wieków
wchłaniały kurz i dym świec. Artysta,
najwidoczniej dumny ze swojego dzieła,
nigdy się z nim nie rozstawał i zabrał go
ze sobą do Francji, dlatego obraz znalazł się
w zbiorach Luwru. W 1911 roku Mona Lisa
została skradziona i przewieziona do Włoch.
Stała się wówczas rzecz nieprawdopodobna.
Salę z pustym miejscem po obrazie odwiedzało
równie wielu turystów, jak w czasie, kiedy wisiał
on na ścianie. Wpłynęło to na popularność dzieła,
które w 1915 roku powróciło do Francji. W warsztacie Leonarda powstała przynajmniej jeszcze jedna wersja
tego obrazu, najprawdopodobniej jako dzieło jednego z uczniów artysty. Ze względu na
miejsce przechowywania nazywana jest ona Moną Lisą z Muzeum Prado. W przeciwieństwie
do konserwatywnych zarządców Luwru, którzy niechętnie oczyszczają dzieła z późniejszych warstw przemalowań i brudnych werniksów, konserwatorzy madryckiego muzeum
zdecydowali się przywrócić wersji z Prado jej pierwotny wygląd. Dzięki temu można sobie
wyobrazić, jak wyglądałaby paryska wersja po gruntownej konserwacji.
We Florencji miała miejsce artystyczna potyczka Leonarda z Michałem Aniołem.
Artyści rywalizowali ze sobą od dawna. W 1503 roku rząd Republiki Florenckiej zlecił
im pokrycie malowidłami ściennymi Sali Narad w Palazzo Vecchio – ratuszu miejskim.
Tematyką malowideł miały być sceny z historii miasta. Leonardo zaczął malować Bitwę
pod Anghiari, a Michał Anioł Bitwę pod Casciną. Żaden z nich nie ukończył jednak pracy.
Leonardo da Vinci Człowiek witruwiański
Rysunek z ok. 1490 roku, wykonany piórkiem
i ołówkiem na papierze o wymiarach
25,50 x 34,30 cm, przedstawia nagiego
mężczyznę wpisanego w dwie figury: kwadrat
i koło – uważane w renesansie za doskonałe.
Pracy towarzyszy inskrypcja, z której wynika,
że jest to ilustracja do księgi III traktatu
Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięć.
Leonardo zwrócił uwagę, że wysokość
dorosłego człowieka odpowiada w przybliżeniu
długości jego rozłożonych ramion, mierzonej
od czubków palców. Według Witruwiusza
równała się ona dziesięciu modułom, z których
jeden moduł był długością głowy. Rysunek,
nazywany też Homo Quadratus (łac. ‘człowiek
kwadratowy’), znajduje się w Galerii Akademii
(Galleria dell’Accademia) we Florencji
