Malarstwo XV wieku we Włoszech poza Florencją Flashcards
Andrea Mantegna
Formy typowe dla malarstwa renesansu skrystalizowały się w środowisku florenckim,
ale w innych ośrodkach też nie brakowało wybitnych artystów. W Padwie swą osobowość
artystyczną ukształtował Andrea Mantegna. Miasto to było ośrodkiem uniwersyteckim
o europejskiej renomie, w którym kwitły nauki humanistyczne i studia nad antykiem. Żywa
była też tradycja Giotta di Bondone. Oba te
czynniki okazały się niezwykle istotne dla młodego Mantegny, który już w wieku dziesięciu lat
został przyjęty do cechu. Pochodził z plebejskiej rodziny, ale dzięki zdolnościom dorobił się
znacznego majątku i zdobył wysoką pozycję społeczną. Ożenił się z Nicolosią, siostrą weneckich
malarzy Giovanniego i Gentilego
Bellinich, z którymi przez całą
swą dojrzałą twórczość utrzymywał kontakty artystyczne. Od roku
1460 Mantegna przebywał na
dworze księcia Lodovica Gonzagi
w Mantui, gdzie działali m.in.
Donatello oraz Leone Battista
Alberti.
Andrea Mantegna, fresk
w Komnacie Nowożeńców
w Palazzo Ducale w Mantui
Na ścianach zostali przedstawieni książę Lodovico i jego żona w otoczeniu dworzan i dzieci. Na sklepieniu Mantegna namalował oculus, który tworzy pełną humoru iluzję,
że nad łożem nowożeńców znajduje się otoczone balustradą okno, przez które do środka zaglądają amorki i ciekawscy ludzie. Przedstawienie sceny widocznej od dołu w śmiałym skrócie
perspektywicznym nosi nazwę da sotto in su. Artysta malował ten fresk
w latach 1465–1475.
Z dużym poczuciem humoru
ukazał amorki zaglądające
do komnaty i balansujące
na wewnętrznej krawędzi
balustrady. Widać też kobiety,
które – w ramach żartu
– zamierzają zrzucić
do wnętrza donicę z rosnącą
w niej rośliną
Malarstwo Mantegny
Idee zawarte w traktatach
Albertiego zainspirowały Mantegnę
do badań nad perspektywą
linearną, których efektem były
dzieła oparte na niespotykanej dotąd iluzji głębi i licznych skrótach
perspektywicznych, co widoczne
jest szczególnie w przedstawieniu Opłakiwanie Chrystusa, zwanym również Chrystusem w grobie, oraz we freskach zdobiących
Komnatę Nowożeńców (Camera degli Sposi) w Palazzo Ducale (pałacu Książęcym)
w Mantui. Malarstwo Mantegny charakteryzuje znajomość
anatomii, klarowność rysunku i wyrazisty modelunek światłocieniowy zainspirowany
twórczością Giotta. W tłach jego obrazów często pojawia się skalisty pejzaż lub architektura
o formach antykizujących, będąca świadectwem fascynacji malarza starożytnością. Artysta
zasłynął także jako jeden z pierwszych we Włoszech miedziorytników.
Andrea Mantegna
Opłakiwanie Chrystusa
Obraz o wymiarach 81 x 68 cm
namalowany ok. 1480 roku
ukazuje ciało Chrystusa leżące
na marmurowej ławie,
nazywanej Kamieniem
Namaszczenia. Po lewej
stronie znajdują się
postacie opłakujących, Jana
Ewangelisty, Matki Boskiej
i prawdopodobnie Marii
Magdaleny, natomiast po
prawej widoczna jest puszka
na wonności oraz drzwi,
za którymi panuje ciemność.
Mantegna po raz pierwszy
w dziejach malarstwa pokazał
postać widoczną od strony
stóp. Ten skrót perspektywiczny
nie wydaje się być w pełni
poprawny, jeśli ogląda się obraz
powieszony naprzeciwko oczu
patrzącego. Stopy Chrystusa
postrzega się wtedy jako zbyt
małe. Wrażenie to znika, jeżeli
obraz umieści się znacznie
poniżej poziomu oczu widza.
Prawdopodobnie taki punkt
widzenia przewidział artysta.
Zastosowana technika
temperowa ze spoiwem
klejowym sprawia, że warstwa
farby jest niezwykle cienka
i widoczne są sploty płótna.
Artysta zastosował bardzo
ograniczoną gamę barw,
uzyskując efekt niemal
monochromatyczny. Zabieg
ten miał upodobnić malowaną
postać do posągu. Widoczna
jest fascynacja medycyną,
o czym świadczy m.in.
realistyczny sposób ukazania
zaschniętych ran. Obraz
znajduje się w Pinakotece Brera
(Pinacoteca di Brera)
w Mediolanie.
Najważniejszym malarzem piętnastowiecznej Umbrii był Piero della Francesca
(ok. 1415–1492).
Artysta tworzył m.in. w Urbino, Florencji i Arezzo. Specjalizował się
zarówno we freskach, o czym świadczy m.in. scena Zmartwychwstania, którą wykonał
w ratuszu rodzinnego miasta, oraz cykl poświęcony krzyżowi świętemu w katedrze
w Arezzo, jak i w malarstwie temperowym na desce. W jego twórczości przeważała tematyka
religijna, swoją sławę zawdzięczał jednak portretom. Malarz mistrzowsko posługiwał się perspektywą linearną, a jej zasady opisał
w traktacie. Jego dzieła łączą typowe dla malarstwa włoskiego schematy kompozycyjne
z realizmem detalu o genezie niderlandzkiej. Chłodne światło dominujące w obrazach
wydobywa natomiast ostrość rysunku i wyraźne granice między polami poszczególnych
barw. Malarz preferował czyste barwy i jasne tonacje. Charakterystyczna dla jego dzieł
jest także statyka kompozycji. Dominują linie wertykalne i horyzontalne, a postacie
wydają się być zastygłe w bezruchu. Ich twarze nie wyrażają emocji, co nadaje im dostojeń-
stwo. Głęboki modelunek światłocieniowy wywodzi się z fascynacji dziełami Masaccia,
które artysta widział podczas pobytu we Florencji
Sacra Conversazione
jest to typ hierarchicznej kompozycji wielopostaciowej, w której
najważniejsza jest postać tronującej Madonny z Dzieciątkiem. Po jej bokach stoją
symetrycznie rozstawieni święci, pochodzący z różnych czasów. Jest to przedstawienie
niebiańskiego obcowania świętych, które od czasów renesansu stało się popularne w scenach
ołtarzowych.
Piero della Francesca Portrety
Federica da Montefeltra
i Battisty Sforzy
Dzieło namalowane farbami
temperowymi na desce składa
się z dwóch obrazów o wymiarach 33 x 47 cm
namalowanych ok. 1470 roku.
Książęca para została ukazana
z profilu, co było efektem
inspiracji wizerunkami na
antycznych oraz renesansowych
monetach i medalach.
Mogło też chodzić o ukrycie
niedoskonałości fizycznej
władcy Urbino – Montefeltro
w młodości stracił prawe oko
w turnieju rycerskim.
Realistyczny sposób ukazania
twarzy księcia wywodzi się
z tradycji sztuki niderlandzkiej.
Typowe dla renesansu
przedstawienie postaci na
tle pejzażu widzianego z lotu
ptaka sugeruje, że portretowani
mogą znajdować się w loggii
pałacu. To pierwszy tak rozległy
pejzaż w malarstwie włoskim.
Artysta zastosował różne
rodzaje perspektywy: linearną,
powietrzną i barwną. Obrazy
znajdują się w Galerii Uffizi
we Florencji
Piero della Francesca Zmartwychwstanie,
fresk w Muzeum Miejskim w Sansepolcro
Fresk o wymiarach 2,00 x 2,25 m został wykonany
w 1465 roku w sali rady dawnego ratusza. Obecnie jest to
muzeum (Museo Civico di Sansepolcro). Na pierwszym
planie śpią rzymscy żołnierze, nieświadomi tego, że za ich
plecami rozgrywa się cud – Chrystus wychodzi z grobu,
trzymając w dłoni triumfalną chorągiew. Postać Zbawiciela
stanowi oś symetrii obrazu, dzieląc przestrzeń na dwie
części. Po lewej stronie widoczne są suche drzewa, a po
prawej zielone. Przejście od zimy do wiosny symbolizuje
przekroczenie granicy między śmiercią a życiem.
Kompozycja obrazu oparta jest na prawach geometrii w taki
sposób, by wyeksponować harmonijnie zbudowane ciało
Zmartwychwstałego. Wyjątkowy jest wyraz twarzy Chrystusa,
która z jednej strony tchnie godnością, z drugiej zaś wyraża
świadomość męki i tajemnicę grobu
Piero della Francesca
Madonna z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych
Obraz o wymiarach 1,72 x 2,51 m został
namalowany ok. 1472 roku farbami temperowymi
na desce. Jest to pierwsze w sztuce włoskiej
ukazanie motywu Sacra Conversazione
(wł. ‘święta rozmowa’) w kościelnym wnętrzu.
W centrum przedstawiono Marię ze śpiącym
na jej kolanach Dzieciątkiem. Otaczają ich stojący
w półkolu aniołowie i święci. Przed nimi klęczy
w zbroi fundator dzieła – Federico da Montefeltro,
który składa swe rękawice u stóp Marii. Tym
samym kondotier jawi się jako miles christianus
(łac. ‘żołnierz chrześcijański’), którego celem
jest nie tylko obrona wiary, ale przede wszystkim
walka z własnymi słabościami i szatańskimi
pokusami. Obraz miał pełnić funkcję epitafium
Federica. Artysta z detalami oddał architekturę,
zachowując zasady perspektywy linearnej.
Interesujący szczegół stanowi strusie jajo
zwieszające się na łańcuchu z konchy w półkopule
wieńczącej absydę. Jego symbolika nie jest
jednoznaczna. Może się ono odnosić zarówno
do idei niepokalanego poczęcia Marii, jak
i zapowiadać Zmartwychwstanie. W obrazie nie
brakuje też odniesień do przyszłej męki Chrystusa.
Sens pasyjny mają krwistoczerwone korale na
szyi Dzieciątka oraz eksponowanie stygmatów
przez św. Franciszka. Dzieło znajduje się
w Pinakotece Brera w Mediolanie
Malarzem umbryjskim wywodzącym się z warsztatu Piera della Franceski był Pietro di
Cristoforo Vannucci, znany jako Pietro Perugino.
Artysta terminował też w pracowni
Andrei del Verocchia. Sam z kolei zasłynął jako nauczyciel Rafaela. Tworzył freski,
obrazy temperowe i olejno-temperowe. malował liczne
Madonny o melancholijnych obliczach, wizerunki świętych i inne sceny o tematyce religijnej, które odznaczają się miękkim modelunkiem światłocieniowym, ciepłym światłem
i idealizacją. Postacie często ukazane są w architektonicznych portykach, a tła obrazów
wypełniają pejzaże skomponowane z łagodnych wzgórz, jezior i antykizującej architektury.
Wrażenie lśnienia barw artysta uzyskiwał dzięki licznym warstwom laserunków
Pietro Perugino
Przekazanie kluczy św. Piotrowi,
fresk w Kaplicy Sykstyńskiej
w Watykanie
Fresk o wymiarach 5,50 x 3,40 m
stanowi część dekoracji
wykonanych przez włoskich
malarzy na zlecenie papieża
Sykstusa IV w latach 1480–1482.
Przekazując klucze Piotrowi,
Chrystus w symboliczny sposób
ustanawia go głową Kościoła.
Temat wiązał się z funkcją
kaplicy, w której od wieków
byli wybierani kolejni papieże.
Główna scena została ukazana
w tradycyjnej kompozycji
fryzowej. Postacie, zgodnie
z zasadą izokefalii, mają głowy
na niemal tym samym poziomie.
Wrażenie harmonii zapewnia
dziełu symetria i statyka
kompozycji. Na drugim planie
na osi symetrii Perugino ukazał
budowlę na planie centralnym,
a po jej obu stronach,
w równych odstępach,
trójprzelotowe łuki triumfalne.
To wizja popularnego
w ówczesnej teorii sztuki miasta
idealnego, o architekturze ściśle
podporządkowanej regułom
geometrii
Antonello da Messina
Artysta ten musiał
zetknąć się z twórczością malarzy niderlandzkich, gdyż wykazywał się niezwykłą biegłością
w malowaniu realistycznych detali, a także jako jeden z pierwszych na Półwyspie Apenińskim
łączył spoiwo olejne z temperowym. Pozwalało mu to uzyskiwać laserunki i miękkie
przejścia światłocieniowe. Malarz ten był również prekursorem w zakresie stosowania
płóciennego podobrazia. Za punkt kulminacyjny jego twórczości uważa się lata 1475–1476,
które spędził w Wenecji, dając istotny impuls do zmian w sztuce tego środowiska.
Antonello da Messina Święty Sebastian
Artysta namalował obraz w Wenecji ok. 1478 roku
farbami olejno-temperowymi na desce. Dzięki nim
udało mu się osiągnąć głębię koloru i subtelne przejścia
światłocieniowe. Świadectwem renesansowych poszukiwań
jest harmonijne ukazanie budowy anatomicznej świętego,
a także wyeksponowanie w tle pejzażu architektonicznego
podporządkowanego prawom perspektywy linearnej.
Postać świętego jest powiększona w stosunku do osób
w tle i ukazana z perspektywy żabiej, co ją dodatkowo
monumentalizuje. Modelunek sylwetki jest miękki.
Statyczna, zamknięta i podporządkowana prawom symetrii
kompozycja jest doskonałym przykładem renesansowej
harmonii. Święty Sebastian był patronem m.in. strażaków,
łuczników, myśliwych, chronił też przed dżumą, stąd jego
popularność w sztuce tego czasu. Na obrazie zachowuje
on stoicki spokój, mimo zadanych ran, i wznosi wzrok ku
Bogu, w którym pokłada nadzieję, co jest świadectwem
chrześcijańskiego humanizmu. Obok świętego leży złamana
kolumna. Jest ona symbolem stałości, a z drugiej strony
pokazuje, że łatwiej jest złamać kamień niż człowieka, który
swą ufność pokłada w wierze. Obraz o wymiarach
85 x 171 cm znajduje się w Galerii Obrazów Starych Mistrzów
(Gemäldegalerie Alte Meister) w Dreźnie w Niemczech.
Piero della Francesca
Biczowanie Chrystusa
Dzieło powstało ok. 1455 roku,
zostało namalowane farbą
olejno-temperową na desce
o wymiarach 84,50 x 58,40 cm.
Kompozycja oparta jest
na zasadach złotego podziału,
odnosi się więc do antycznych
zasad piękna klasycznego.
Artysta zastosował perspektywę
linearną z jednym punktem
zbiegu na linii horyzontu
i mistrzowsko wyznaczonymi
planami. Różne są interpretacje
tematyki obrazu. Postacie
Chrystusa i jego oprawców
zostały przedstawione na dalszym
planie, a na pierwszym, po prawej,
znajduje się prawdopodobnie
przyrodni brat księcia Urbino
wraz ze zdradzieckimi doradcami,
którzy przyczynili się do jego
śmierci. Inna hipoteza głosi,
że przedstawiono tu Judasza
albo cesarza bizantyńskiego
szukającego wsparcia
dla zagrożonego przez Turków
Konstantynopola. Istnieje też
interpretacja sceny jako snu
św. Hieronima, w którym był on
chłostany za czytanie utworów
pisarzy antycznych. Zgodnie
z takim odczytaniem postacie na
pierwszym planie przedstawiałyby
Horacego, Wergiliusza i Cycerona.
Obraz znajduje się w Galerii
Narodowej Marche (Galleria
Nazionale delle Marche)
w Urbino
