Malarska twórczość Michała Anioła Flashcards
Michał Anioł
Święta Rodzina
z Janem Chrzcicielem
Michał Anioł rzadko uprawiał malarstwo tablicowe. Jedynym jego
ukończonym dziełem tego typu było powstałe podczas pobytu we Florencji tondo Święta
Rodzina z Janem Chrzcicielem, zwane Madonną Doni z uwagi na nazwisko fundatorów.
Obraz ten pod kilkoma względami zapowiada już manieryzm. Świadczy o tym m.in.
skręcona sylwetka Marii. W obrazie artysta posłużył
się modelunkiem barwnym, zwanym metodą cangiante (wł. cangiare – ‘zmieniać się’).
Polega ona na nakładaniu jaśniejszych, na ogół chłodnych odcieni barw w miejscach,
gdzie pada światło, i ciemniejszych – często cieplejszych – w miejscach zaciemnionych. Przedstawienie Świętej
Rodziny zostało
namalowane
ok. 1504 roku
farbami temperowymi
na okrągłej desce
o średnicy 1,20 m.
Kompozycja obrazu jest
wieloplanowa. W centrum
siedzi Maria, która obraca
się w kierunku Jezusa,
podawanego jej zza pleców
przez św. Józefa. W tle widoczni
są przyglądający się tej scenie
mały św. Jan Chrzciciel oraz grupa
nagich, atletycznych postaci. Nawiązują
one do antycznych rzeźb i symbolizują erę
pogańską. Murek oddzielający je od Świętej
Rodziny może oznaczać odgraniczenie świata
pogańskiego od nadchodzących zmian niesionych
przez Zbawiciela. Gest podawania sobie
Dzieciątka może być nawiązaniem do nazwiska
fundatorów. Włoskie słowo doni oznacza dary,
ale też podawane przedmioty. Koliste podobrazia
pojawiały się w tradycji florenckiej, zgodnie
z którą matkę obdarowywano tzw. deską
porodową (wł. desca da parto). Była to
dwustronnie malowana taca, na awersie której
najczęściej znajdowała się scena religijna
z Dzieciątkiem Jezus, a na rewersie herb rodziny.
Na takiej tacy przynoszono położnicy smakołyki,
a później wieszano obraz na ścianie jako pamiątkę
wydarzenia. Dzieło znajduje się w Galerii Uffizi
we Florencji.
Najdoskonalszym osiągnięciem w twórczości malarskiej Michała Anioła było udekorowanie
freskami Kaplicy Sykstyńskiej,
ufundowanej przez papieża Sykstusa IV w XV wieku. Będąc
w Rzymie, artysta pracował najpierw nad posągami, które miały ozdobić nagrobek papieża
Juliusza II. Polecono mu przerwać prace i wbrew własnej woli poświęcić się malarstwu.
Michał Anioł, sklepienie w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie
Nad freskami artysta pracował w latach 1508–1512. Sklepienie kaplicy o wymiarach ponad
40 m długości i blisko 14 m szerokości wypełnił scenami, które ilustrują historię stworzenia.
Są to: Oddzielenie światła od ciemności, Stworzenie słońca i księżyca, Oddzielenie morza od lądów,
Stworzenie Adama, Stworzenie Ewy, Grzech pierworodny i Wygnanie z raju, Ofiara Noego, Potop,
Pijaństwo Noego. Między scenami ukazani zostali nadzy młodzieńcy siedzący w różnych pozach,
nazwani przez artystę ignudi (wł. nudo – ’nagi’). Niektórzy z nich trzymają żołędzie odnoszące się
do rodowego nazwiska papieża Juliusza II – Rovere (wł. ’dąb’). Jedna z najbardziej znanych scen
– Stworzenie Adama, ukazuje moment, gdy Bóg przekazuje mu dotykiem iskrę życia. W postaci
Adama uwidocznia się zamiłowanie Michała Anioła do studiowania anatomii. Ciało pierwszego
człowieka jest niezwykle muskularne, ale niemal całkowicie bezwładne. Twarz Boga Ojca ma rysy
papieża Juliusza II. Dawniej uważano, że wszystkie freski artysta wykonał osobiście. Nowe badania,
przeprowadzone podczas ostatniej konserwacji, wykazały, że artysta miał kilku pomocników.
W 1508 roku Michał Anioł rozpoczął prace nad malowidłami zdobiącymi kolebkowe
sklepienie kaplicy, które trwały 4 lata. Na dziewięciu wyodrębnionych polach przedstawił
tematy z Księgi Rodzaju – biblijną historię stworzenia świata i człowieka oraz dzieje Noego.
Wymiary postaci pokazanych w kolejnych scenach zmieniały się, od najmniejszych przy
wejściu, do największych w pobliżu ołtarza. Zastosowana korekta optyczna pozwalała
na zobaczenie ich w jednakowej wielkości z perspektywy wejścia do kaplicy. Boczne części
sklepienia, w tym lunety, Michał Anioł ozdobił postaciami biblijnych Proroków i Sybilli
– mitycznych wieszczek, które miały zapowiedzieć przyjście Mesjasza. Postać proroka
Jeremiasza jest autoportretem artysty, który w ten sposób sygnował swoje dzieło.
Michał Anioł Sąd Ostateczny,
fresk w Kaplicy Sykstyńskiej
w Watykanie
W 1534 roku Michał Anioł ponownie został zaangażowany do prac malarskich
w Kaplicy Sykstyńskiej. Tym razem na zlecenie pochodzącego z rodu Medyceuszy papieża
Klemensa VII zajmował się malowaniem fresku Sąd Ostateczny na ołtarzowej ścianie
kaplicy. Dzieło zostało ukończone już za pontyfikatu papieża Pawła III z rzymskiego
rodu Farnese. Kompozycja sceny jest pozbawiona renesansowej harmonii oraz spokoju.
Malarz wprowadza kontrast między niebiańskim ładem na górze a plątaniną bezwładnych ciał
na ziemi. Artysta zastosował w niej szeroką gamę barwną z dominacją błękitu, uzyskanego
z kamienia lapis lazuli. Scena Sądu Ostatecznego zamyka klamrą narrację pozostałych malowideł w kaplicy. Dekoracje sklepienia i ścian bocznych dotyczyły przedstawień ze Starego
i Nowego Testamentu, a fresk na ścianie ołtarzowej stanowi ich symboliczne połączenie
u kresu czasów. Dominantą kompozycyjną w centrum jest postać Chrystusa, którego artysta przedstawił w sposób odmienny od tradycyjnego. Zbawiciel – jako najwyższy sędzia – został
namalowany bez brody, a jego muskularne ciało przypomina greckich bogów lub herosów.
Prawą rękę podnosi w geście sygnalizującym nieuchronną karę, jawi się więc zarówno jako
karzący Bóg Starego Testamentu, jak i Chrystus przychodzący ponownie u kresu czasów.
Ponadto, obok motywów biblijnych, w partii piekła pojawiają się postacie takie jak Charon
i Minos zaczerpnięte z mitologii greckiej za pośrednictwem Boskiej Komedii Dantego Alighieri.
Wizję sądu cechuje więc synkretyzm źródeł inspiracji. Fresk był bardzo nowatorski, a ponieważ Michał Anioł odszedł od wcześniej wypracowanych schematów – spotkał się z ostrą
krytyką. Wszystkie postacie były pierwotnie nagie, co wywołało falę oburzenia. W związku
z tym po soborze trydenckim jeden z uczniów Michała Anioła, Daniele da Volterra, został
zobowiązany przez papieża do domalowania perizoniów, czyli opasek zakrywających nagość. Prace nad dekoracją ściany
ołtarzowej artysta rozpoczął
w 1534 roku, a poświęcenie
fresku w Kaplicy Sykstyńskiej
nastąpiło blisko 10 lat później.
Ogromne malowidło
o wymiarach 13,30 x 17,00 m
wypełnia ponad 400 postaci
rozmieszczonych w dwóch
partiach – niebiańskiej
i ziemskiej. W centrum
widoczny jest wzorowany na
wizerunkach Apolla Chrystus,
po lewej stronie – Maria,
orędowniczka ludzkości.
Chrystusa-sędziego otaczają kręgiem święci
z wyraźnie zaznaczonymi atrybutami.
Szczególnie zaakcentowani są Wawrzyniec
i Bartłomiej, gdyż obok Matki Boskiej byli oni
patronami kaplicy. Na kawałku skóry trzymanej
przez Bartłomieja Michał Anioł umieścił
autoportret. Z kolei przedstawienie św. Piotra
to portret papieża Pawła III. Bezskrzydłe anioły,
ukazane w lunetach nad opisaną sceną, trzymają
arma passionis, czyli narzędzia męki Pańskiej,
inne, wyobrażone poniżej świętych, dmą w trąby,
by obudzić zmarłych na sąd. Z prawej strony
namalowane są dusze potępionych, a z lewej
– zbawionych. Potępieni przewożeni są łodzią
przez mitologicznego Charona ku piekielnym
czeluściom ziejącym ogniem
Na terenie Watykanu znajduje się też Kaplica Paulińska (Cappella Paolina) także
pokryta freskami przez Michała Anioła.
Malowidła na jej ścianach powstałe w latach
1542–1550 przedstawiają sceny Nawrócenia św. Pawła i Ukrzyżowania św. Piotra
