Architektura rzymska XVI wieku Flashcards
Rzym, jako główny ośrodek sztuki cinquecenta, zasłynął osiągnięciami artystów
w dziedzinie architektury.
Ruiny antyczne, w które miasto było tak bogate, przyciągały
architektów z różnych rejonów Półwyspu Apenińskiego. Prowadzili oni badania nad architekturą starożytnego Rzymu i konfrontowali ich wyniki z traktatem Witruwiusza
Sztuka rzymska wiązała się przede wszystkim z mecenatem papieskim,
zwłaszcza za
pontyfikatu Juliusza II i Leona X. Najważniejszym celem Juliusza II było zburzenie grożącej zawaleniem bazyliki św. Piotra na Watykanie pochodzącej z czasów Konstantyna
Wielkiego i wzniesienie w tym miejscu nowej. Papież zamierzał zbudować ogromną świątynię – symbol triumfującego Kościoła. W 1504 roku Giuliano da Sangallo narysował
plan nowej bazyliki, ten jednak nie zyskał akceptacji zleceniodawcy. Kolejnym wykonawcą
zlecenia został Donato Bramante.
Donato Bramante
Architekt pochodził z Urbino.
Donato Bramante, Tempietto w Rzymie
Świątynia wzniesiona w latach 1502–1503, jest
idealną budowlą renesansową. Cechują ją klasyczny
porządek i system harmonijnych matematycznych
proporcji, gdzie każdy element ma odniesienie
zarówno do całości, jak i pozostałych części.
Budowla o trójstopniowej podstawie została
wzniesiona na planie koła i zwieńczona kopułą
na wysokim bębnie. Korpus w dolnej kondygnacji
otaczają kolumny toskańskie. Nad nimi znajduje się
fryz z tryglifami i metopami, a ponad nim
– balustrada z tralek. Elewacje na obu
kondygnacjach zostały rozczłonkowane pilastrami,
między którymi umieszczono wnęki. Kaplica
nawiązuje do antycznych monopterosów – budowli
na planie koła otoczonych kolumnadą.
Bramante, plan Bazyliki Świętego Piotra
w Watykanie
Bramante był zwolennikiem planów centralnych, dlatego chciał, aby nowa bazylika
powstała na planie krzyża greckiego wpisanego w kwadrat. W jego szkicownikach zachował się rysunek ukazujący kopułę na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem, a na
przekątnych kwadratu – między ramionami krzyża – cztery mniejsze kopuły. W narożach
kwadratu miały być też wzniesione cztery wieże, a każde ramię krzyża byłoby zakończone
półkolistą absydą. Pomysł Bramantego przypominał budowle bizantyńskie. Papież kazał
zburzyć część bazyliki wczesnochrześcijańskiej i w 1506 roku przystąpiono do budowy.
Wzniesiono część podpór, które miały dźwigać centralną kopułę, ale śmierć Bramantego
przerwała te prace. Wówczas papież powierzył budowę Rafaelowi, który miał kontynuować dzieło.
plan Bazyliki Świętego Piotra
w Watykanie po śmierci Bramantego
Rafael zaproponował zmianę planu z centralnego na plan podłużny – krzyża
łacińskiego. Jego nagła śmierć po raz kolejny przerwała budowę. Kontynuatorem był
Baldassare Peruzzi, zwolennik planu centralnego. Ze względu na złupienie Rzymu przez
wojska Karola V fundusze papieskie uległy uszczupleniu i budowa została spowolniona.
Następnym architektem był Antonio da Sangallo Młodszy. Ten próbował zmienić koncepcję, wydłużając ramię krzyża i projektując dwuwieżową fasadę. Także i ten plan nie
został zrealizowany i nowym budowniczym bazyliki w 1546 roku został Michał Anioł
– ceniony już wówczas rzeźbiarz i malarz, a także architekt.
Michał Anioł, plan Bazyliki Świętego
Piotra w Watykanie
Michał Anioł stworzył ostateczny projekt Bazyliki Świętego Piotra, nawiązując do
pomysłu Bramantego. Powrócił do planu centralnego, ale powiększył znacząco centralną
kopułę, którą wsparł na czterech potężnych filarach. W narożach kwadratu zaplanował
cztery mniejsze kopuły, ale zrezygnował z wież. W porównaniu z projektem Bramantego plan
Michała Anioła cechowała większa zwartość i jednolitość oraz monumentalizm elewacji.
Prace prowadził aż do śmierci, a kontynuowali je kolejni architekci zatrudniani przez papieży, w tym Giacomo della Porta. Budowa Bazyliki Świętego Piotra nie została ukończona
w renesansie. Ostateczny kształt nadali jej architekci baroku
Kopuła Bazyliki Świętego Piotra w Watykanie
Z czasów renesansu przetrwała ogromna kopuła
świątyni zaprojektowana przez Michała Anioła, a zbudowana przez jego kontynuatorów.
Oparta jest ona na bębnie, a jej ciężar
za pośrednictwem pendentywów spoczywa
na czterech filarach. Ma strukturę
dwupowłokową. Wewnętrzna kopuła
o grubości 2 m spełnia funkcję nośną,
a zewnętrzna – o grubości metra, opięta
szesnastoma żebrami i rozczłonkowana
trzema rzędami okien – pełni funkcję
dachu. Dzięki takiej konstrukcji między
powłokami mogły znaleźć się schody
wiodące na taras widokowy, z którego
roztacza się widok na panoramę miasta.
Kopuła zwieńczona jest latarnią, która
dodatkowo doświetla wnętrze. Elipsoidalny
przekrój pionowy kopuły, nawiązujący
do kopuły florenckiej katedry, sprawia,
że wydaje się ona lekka i smukła.
Wysokość mierzona od poziomu placu
do wierzchołka krzyża wieńczącego latarnię
wynosi 133 m, a zewnętrzna średnica
kopuły – blisko 60 m
Najazd z 1527 roku właściwie zakończył renesans w Rzymie.
Przywracanie potęgi miastu
przez najwyższych dostojników kościelnych wiązało się już z powstawaniem lub wykańczaniem budowli o nieco innym charakterze i z wykorzystaniem odmiennych środków
artystycznych – powszechnie kojarzonych z manieryzmem
Michał Anioł, Piazza del Campidoglio w Rzymie
Na wzgórzu, które w starożytności było symbolem państwa rzymskiego i zamykało Forum Romanum,
od strony północno-zachodniej w średniowieczu powstały Palazzo dei Conservatori (pałac Konserwatorów)
oraz Palazzo dei Senatori (pałac Senatorów). Papież Sykstus IV w XV wieku podarował Kapitol miastu,
a w Palazzo dei Conservatori umieścił część zbiorów sztuki, dając tym początek Muzeom Kapitolińskim
(Musei Capitolini). W 1536 roku Michał Anioł zaprojektował nowe rozwiązanie urbanistyczne dla placu,
nadając mu kształt trapezu, który optycznie zbliżając perspektywiczne linie zbiegu, zmonumentalizował
projekt. Zgodnie z zamysłem artysty ujednolicono elewacje trzech pałaców, wśród których dominował
Palazzo dei Senatori umieszczony centralnie na osi schodów prowadzących na wzgórze. Na środku placu
Michał Anioł umieścił konny pomnik Marka Aureliusza. W XX wieku miejsce wyłożono kostką, w której
– zgodnie z projektem artysty – białe kamienie utworzyły gwiazdę na ciemnym tle
Palazzo Farnese (pałac Farnese) w Rzymie
Jego budową zajął się
Antonio da Sangallo Młodszy na polecenie kardynała z rodu Farnese – późniejszego papieża Pawła III. Architekt zaprojektował trójkondygnacyjną budowlę na planie
prostokąta zbliżonego do kwadratu z kwadratowym dziedzińcem wewnętrznym. Została
ona wzniesiona zgodnie z tradycją powrotu do antycznego następstwa porządków, począwszy od toskańskich półkolumn najniższej kondygnacji, przez półkolumny jońskie
– środkowej, aż po korynckie, zdwojone pilastry – najwyższej. Całość przypominała
pałace florenckie z okresu quattrocenta, ale pojawiły się też ważne zmiany w ukształ-
towaniu elewacji, zwłaszcza od strony dziedzińca, którą projektował Michał Anioł oraz
kolejni architekci. Były to prostokątne zakończenia okien, które zwieńczono trójkątnymi
lub półokrągłymi naczółkami, czyli małymi frontonami. Stosowano też ich alternację.
