rzeźba Flashcards
rzeźba w okresie quattrocenta
W okresie quattrocenta skupiano się przede wszystkim na doskonaleniu sposobu oddania budowy anatomicznej postaci i ich indywidualizacji, a także na poszukiwaniach
metod uzyskania iluzji głębi w reliefach oraz różnicowaniu planów. Swobodnie wówczas
czerpano ze wzorców antycznych.
Nowe trendy w rzeźbie pierwszej połowy quattrocenta
w zasadzie ograniczały się do twórczości artystów z Florencji.
Studiowali oni dzieła antyczne i uczyli się, jak w mimetyczny
sposób oddawać wygląd postaci. Doświadczenia artystów
toskańskich swój najlepszy wyraz znalazły w dziełach
Michała Anioła i wraz z nim dotarły potem do Rzymu
W rzeźbie renesansu od XV do XVI wieku zaszły duże
przemiany form.
Podobnie jak w antyku stojące sylwetki
były ukazane najczęściej w kontrapoście. Z czasem jednak
dzieła nabierały dynamizmu, poszukiwano rozwiązań bardziej ekspresyjnych, sylwetki stawały się swobodniej wygięte.
Niektóre przedstawienia zaczęły cechować patos i ekspresja
porównywalne do rzeźby okresu hellenistycznego.
Niemal wszyscy rzeźbiarze quattrocenta wykorzystywali
perspektywę linearną jako sposób uzyskania iluzji przestrzeni w tworzonych licznie reliefach.
W tych ostatnich widać
także różnicowanie planów – wyraźniejsze opracowanie planu
pierwszego, a mniej dokładne traktowanie planów dalszych
w celu jak najlepszego uzyskania wrażenia przestrzenności.
Artystą, którego historycy sztuki wiążą z początkiem renesansu, był Lorenzo Ghiberti,
florencki rzeźbiarz, złotnik, a także architekt i teoretyk sztuki. Pozostawił on po sobie nieukończone trzytomowe dzieło Commentari, w którym opisał dokonania wybitnych twórców
włoskich w XIV wieku.
Największy rozgłos przyniosła mu jednak rzeźba.
Lorenzo Ghiberti,
drugie drzwi do baptysterium we Florencji
Po wygranym konkursie na drugie drzwi
do baptysterium we Florencji artysta wykonał zamówienie, które nawiązuje jeszcze do
tradycji gotyckiej, ale widać w nim już zapowiedź nowych trendów. Drzwi cechuje zróżnicowanie głębokości reliefu w celu uzyskania iluzji przestrzeni, a także ujmowanie postaci
w ruchu. Zdobi je 28 płaskorzeźbionych reliefów figuralnych ilustrujących życie Chrystusa
oraz wizerunki ewangelistów i Ojców Kościoła. Sceny zostały ujęte w formie typowego dla
gotyku czteropłatka, w celu nawiązania do kompozycji pierwszych drzwi – dzieła Andrei
Pisana. Poszczególne postacie są zindywidualizowane, ukazane w różnych pozycjach.
Ponadto sprawiają wrażenie, jakby odrywały się od tła, w którym artysta przedstawił
architekturę antyczną oraz średniowieczną z terenów Półwyspu Apenińskiego, oddaną
z uwzględnieniem konsekwentnie rozrysowanej perspektywy linearnej.
Lorenzo Ghiberti,
trzecie drzwi do baptysterium we Florencji
Artysta zrezygnował w nich z formy czteropłatka na rzecz
dziesięciu kwadratowych kwater. Środki artystyczne, takie jak mistrzowsko rozrysowana
perspektywa linearna, przedstawianie postaci w różnych pozach oraz skrótach
perspektywicznych, doskonale ukazana architektura, w której pojawiły się arkady, pilastry
i inne elementy, właściwe dla inspiracji antykiem – czynią drzwi arcydziełem. Sceny wypełnione
są reliefami o tematyce zaczerpniętej ze Starego Testamentu. W wielu przedstawieniach
artysta zastosował narrację kontynuacyjną (symultanizm), to znaczy, że sceny
ilustrują kilka wydarzeń rozgrywających się w różnych miejscach oraz czasie i składają się na jedną opowieść. Drugim
i trzecim drzwiom do baptysterium Ghiberti poświęcił blisko 48 lat. Rajskie wrota powstawały w latach 1424–1452 i mają
ponad 8 m wysokości. Zostały wykonane techniką
wosku traconego. Skrzydła obramione są bordiurą,
na której umieszczono 20 postaci biblijnych,
będących portretami artystów współczesnych
Ghibertiemu, a także autoportret twórcy.
Widać dążenie do różnicowania planów,
z których pierwszy jest najbardziej uwypuklony,
na drugim postacie modelowane są bardziej
płasko, a trzeci jest niemal graficzny. Ten
zabieg oraz doskonale wykreślona perspektywa
linearna sprawiają, że przedstawienia nabierają
niezwykłego autentyzmu. Prawy dolny relief
ukazuje rozmowę przybyłej z daleka królowej
ze słynącym z mądrości władcą Izraela.
Spotkanie króla Salomona i królowej Saby jest
przykładem mistrzowskiego różnicowania
planów i wykorzystania perspektywy z jednym
punktem zbiegu. Obecnie w baptysterium
eksponowana jest kopia Rajskich wrót,
a oryginał znajduje się w Muzeum Katedralnym
(Museo dell’Opera del Duomo) we Florencji
artystą, który
zajmował się zarówno rzeźbą pełnoplastyczną, statuaryczną, jak
i reliefem był Donato di Niccolo di Betto Bardi, zwany Donatello
(ok. 1386–1466),
który pobierał nauki m.in. u Ghibertiego. Niewiele wiadomo o życiu artysty. Na pewno odbył on podróż do
Rzymu, gdzie zajmował się studiowaniem rzeźby antycznej.
Pierwsze znaczące dzieła Donatella powstały ok. 1410 roku
i były związane z dekoracją rzeźbiarską katedry florenckiej oraz
kościoła Orsanmichele (San Michele in Orto) we Florencji.
Donatello, opracowanie rzeźbiarskie kantorii katedry florenckiej
Tańczący korowód puttów, których
formy kształtowane są dość swobodnie i jeszcze bez wnikliwych
studiów anatomii, artysta zestawił z motywami ornamentalnymi zaczerpniętymi ze starożytności.
kantoria
balkon dla śpiewaków
Donatello Dawid
Najbardziej znanym dziełem rzeźbiarza – powstałym na zlecenie
Medyceuszy – jest wykonany z brązu posąg Dawida. Przedstawienia tej postaci były popularne w okresie quattrocenta, gdyż widziano w niej symbol zwycięskich walk, jakie Republika Florencka
stoczyła w trakcie najazdu obcych wojsk. Postać starotestamentowego
bohatera została przedstawiona tuż po zabiciu filistyńskiego wojownika
Goliata. Dawid ukazany jest jako nagi młodzieniec, w kontrapoście,
z nogą swobodnie opartą na ściętej głowie Goliata. Jest to pierwsze
pełnoplastyczne przedstawienie aktu w renesansie, dlatego dzieło to odegrało
ważną rolę w rozwoju sztuki. Posąg z brązu o wysokości 1,58 m powstał w latach 1430–1440.
Widoczne w nim liczne nawiązania do antyku to: ukazanie w akcie
biblijnej postaci, poza kontrapostu, wnikliwe opracowanie budowy
anatomicznej, a także rekwizyty, jak wieniec laurowy zdobiący hełm.
Rzeźba znajduje się w Muzeum Narodowym Bargello we Florencji
Donatello,
pomnik konny kondotiera Gattamelaty w Padwie
W Padwie Donatello wykonał pomnik konny
kondotiera Gattamelaty. Tradycja pomników konnych sięga starożytności, a z jej spuścizny pozostał
w Rzymie pomnik konny Marka Aureliusza. Surowa,
zadumana postać Gattamelaty – weneckiego najemnego dowódcy z buławą w ręku – porównywana jest
z monumentalnym posągiem rzymskiego cesarza. Prace nad odlanym z brązu monumentem trwały
w latach 1447–1453. Wykonanie pomnika konnego
jest rzeczą niezwykle trudną, gdyż potężny tors
zwierzęcia musi być oparty na smukłych nogach.
Aby zapewnić statykę czterech podpór, jedną z nóg
konia artysta oparł na kuli. Rzeźbę o wysokości
3,40 m cechuje powaga i spokój. Jest to realistyczne
przedstawienie portretowe, choć kondotier zdaje się
być na nim młodszy, niż był w trakcie wykonywania
rzeźby. Artysta starał się oddać cechy kondotiera:
męstwo i stanowczość. Zbroję wzorował w swobodny
sposób na zbrojach antycznych. Pomnik ustawiony
jest na wysokim cokole na jednym z głównych
placów Padwy, tuż obok bazyliki św. Antoniego
(Basilica di Sant’Antonio)
Twórczość Donatella jest bardzo różnorodna.
Artysta wykonywał
posągi świętych i starotestamentowych proroków oraz portrety
wybitnych postaci.
dojrzałe prace Donatella cechuje
swobodny układ,
podkreślenie cech indywidualnych w portretach, wyczucie ruchu,
a w reliefie – plastyczność form, przemyślana kompozycja i umiejętne wykorzystanie perspektywy linearnej.
Pod koniec życia dzieła
Donatella cechowały
ekspresja i wnikliwe studium psychiki, czego
przykładem jest rzeźba Maria Magdalena pokutująca.
Donatello Maria Magdalena pokutująca
Drewnianą figurę Marii Magdaleny artysta wykonał ok. 1455 roku prawdopodobnie
do baptysterium florenckiego. Obecnie dzieło znajduje się w Muzeum Katedralnym
we Florencji. Ascetyczna, pełna dramatyzmu sylwetka starej kobiety została oddana
w sposób niezwykle naturalistyczny. Artysta przedstawił świętą nie jako oblubienicę Chrystusa, lecz – starą, skruszoną
kobietę, okrytą jedynie swoimi długimi włosami.
Uczniem Donatella był Andrea del Verrocchio
rzeźbiarz i malarz, jeden z wybitnych
przedstawicieli quattrocenta. Pochodził z rodziny złotników, a sławę przyniosły mu dzieła
wykonane w brązie. Tworzył rzeźby o tematyce religijnej, które cechowało mistrzostwo
techniczne i realizm przedstawienia.
Andrea del Verrocchio, Dawid 1473–1476
Biblijny bohater został przedstawiony jako młodzieniec ubrany
w tunikę, która tylko od bioder jest swobodnie udrapowana, a na wysokości torsu opina
jego postać na wzór antycznego stylu mokrych szat, uwydatniając cechy anatomiczne.
Dawid stoi w kontrapoście. U jego stóp leży realistycznie oddana głowa Goliata.
Andrea del Verrocchio,
pomnik konny kondotiera
Colleoniego w Wenecji
W ostatnich latach życia Verrocchio zaprojektował pomnik konny kondotiera
Colleoniego. Artysta zdążył jeszcze przed śmiercią wykonać model pomnika oraz formę
do odlewu, ale dzieło ukończył już inny rzeźbiarz. Pomnik stanął na wysokim cokole
na jednym z placów Wenecji. Budowa pomnika była
finansowana ze środków
zapisanych w testamencie
kondotiera. Rzeźba
jest wykonana z brązu
i bez cokołu ma 3,95 m
wysokości, a jej ciężar
spoczywa tylko na trzech
nogach konia.
W porównaniu z pełnym
spokoju posągiem
Donatella, sylwetka
kondotiera uosabia siłę
i bezwzględność, a figura
zwierzęcia ma więcej
dynamizmu. Kondotier
przedstawiony jest
w renesansowej zbroi.
Odsłonięcie pomnika
nastąpiło w 1496 roku.
W renesansie pojawiły się rzeźby wykonane w technice glazurowanej
terakoty. Z ich wyrobu słynęła rodzina della Robbia.
Luca della Robbia zyskał sławę
jako inicjator techniki barwnie glazurowanych reliefów i rzeźb pełnoplastycznych.
Jedną z jego realizacji był wystrój kaplicy Pazzich przy kościele Santa Croce we Florencji.
Technikę tę doskonalił bratanek artysty – Andrea della Robbia, którego dziełem są m.in.
medaliony z przedstawieniami niemowląt zdobiące Szpital Niewiniątek. Częstym
tematem podejmowanym przez della Robbiów były przedstawienia Madonn o subtelnej,
wyidealizowanej urodzie.
Andrea della Robbia,
tondo z przedstawieniem niemowlęcia
ze Szpitala Niewiniątek we Florencji
Przedstawienia niemowląt w tondach
o średnicy 1,46 m zostały wykonane
w glazurowanej terakocie i umieszczone
na fasadzie Szpitala Niewiniątek w drugiej
połowie XV wieku. Każdemu z dzieci
ukazanych na intensywnie niebieskim
tle rzeźbiarz nadał indywidualne rysy
twarzy. Przedstawienia te miały nie tylko
podkreślać funkcję budynku, lecz także
odwoływać się do hojności mieszkańców
Florencji i skłonić ich do wspierania
sierot datkami.
Andrea della Robbia
Madonna z Dzieciątkiem
Madonna z Dzieciątkiem, zwana
Madonną Architektów, to jedno z licznych
przedstawień tego tematu w twórczości
artysty. Białe sylwetki Marii i Jezusa
umieszczone są na błękitnym tle
w otoczeniu dziecięcych aniołów.
Nad głową Madonny widoczne są dłonie
Boga i przedstawienie Ducha Świętego
pod postacią gołębicy. Sposób ukazania
Jezusa świadczy o wnikliwej obserwacji
zachowania dziecka. Obramienie w postaci
półkolistego łuku zdobione jest kwiatami.
Terakotowy relief o wymiarach 96 x 134 cm
znajduje się w Muzeum Narodowym
Bargello we Florencji
W renesansie pojawił się nowy typ nagrobka, odmienny niż w średniowieczu.
Gotyckie grobowce cechowała odsunięta od ściany tumba, czyli kamienna
skrzynia, na której spoczywała rzeźba ukazująca zmarłego w statycznej pozie. Za inicjatora nowej formy przedstawienia uważa się Donatella, który wraz z Michelozzem
di Bartolommeo stworzył nagrobek antypapieża Jana XXIII w baptysterium
we Florencji. Tumba została dosunięta do ściany. Na sarkofagu znalazły się mary,
czyli łoże zmarłego, na których spoczywa spokojna postać ukazana jeszcze w dosyć statyczny sposób. Rzeźba zmarłego została umieszczona w niszy zamkniętej od
góry półkolistym naczółkiem. W tympanonie została przedstawiona Madonna
z Dzieciątkiem. Typ tumby dostawionej do ściany kontynuował Bernardo Rossellino
w nagrobku Leonardo Bruniego w kościele Santa Croce we Florencji.
Andrea Sansovino,
nagrobek kardynała Ascania Sforzy
w kościele Santa Maria del Popolo
w Rzymie
Marmurowy nagrobek ma postać sarkofagu
umieszczonego w ściennej wnęce, na którym
znalazło się łoże zmarłego i jego posąg.
Jest to nowatorskie przedstawienie
nawiązujące do nagrobków etruskich.
Ukazana przez artystę postać zmarłego
wygląda jak żywa – z ugiętymi
i skrzyżowanymi nogami oraz głową wspartą
na zgiętej w łokciu ręce. Ponad postacią
znajduje się tondo z przedstawieniem Marii
z Dzieciątkiem. Dzieło powstało ok. 1505 roku
na zlecenie papieża Juliusza II.
