Architektura Wenecji i Vicenzy w XVI wieku Flashcards
Wenecja była miastem-państwem o szczególnym statusie gospodarczym i kulturalnym.
Miała rozległe kontakty ze Wschodem. Z tego powodu na architekturę miasta – nie
tylko w średniowieczu, lecz także w okresie quattrocenta – znacznie większy wpływ niż
w innych regionach miały sztuka bizantyńska i sztuka islamu.
Jednym z najważniejszych
architektów w Wenecji był Jacopo Tatti, znany jako Jacopo Sansovino.
Pochodził z Florencji, długo
jednak przebywał na dworze papieskim, gdzie poznał Donata Bramantego. Pozostawał
pod wpływem jego dzieł oraz projektów Michała Anioła. Po tym, jak złupiono Rzym, artysta osiedlił się w Wenecji, gdzie zyskał sławę i został głównym architektem miasta.
Jego dziełem jest aranżacja Piazza San Marco (placu św. Marka), który powstał u stóp
bazyliki św. Marka
Jacopo Sansovino, Biblioteka św. Marka w Wenecji
Sansovino zamknął plac św. Marka od strony wybrzeża monumentalną Biblioteką św. Marka
(Biblioteca di San Marco), której fasada była zwrócona w stronę Laguny Weneckiej
tuż obok wijącego się esowato Canale Grande (Wielkiego Kanału). Biblioteka znalazła
się naprzeciwko pałacu Dożów. Ze względu na to sąsiedztwo architekt starał się nadać
budowli formę równie dekoracyjną, jak koronkowa i wykwintna elewacja pałacu. Fasadę
budynku podzielił na dwie kondygnacje, z których każda została rozczłonkowana arkadami,
a pod ich łukami umieszczono okna. Sansovino obudował też loggią średniowieczną
kampanilę, czyli dzwonnicę przy bazylice św. Marka, a od strony kanału wzniósł budynek
mennicy o znacznie bardziej surowej formie, z elementami rustyki. Wenecjanie zawdzięczali
mu więc aranżację najważniejszego punktu miasta. Budowla powstawała w latach 1536–1554 ze względu na potrzebę przechowywania księgozbiorów
ocalonych przez Wenecjan po upadku Konstantynopola. Między arkadami umieszczono półkolumny
– na dole toskańskie, a w górnej części jońskie. Porządkowi toskańskiemu odpowiadał fryz, który
przypominał swobodnie potraktowane układy tryglifów i metop, natomiast nad kolumnami jońskimi
znajdował się fryz ciągły z girland urozmaiconych figurkami puttów. Całość wieńczyła balustrada
tralek, którą zdobiły posągi.
Andrea Palladio (1508–1580),
jego dzieła przez długie wieki były źródłem inspiracji dla architektów europejskich.
Duże znaczenie dla artysty miała podróż do Rzymu, gdzie zajmował się studiowaniem
antycznych ruin oraz dzieła Witruwiusza. Teoretyczne rozważania zawarł w traktacie
I quattro libri dell’architettura (wł. ‘Cztery księgi o architekturze’), w którym opisał m.in. zasady
projektowania architektury rezydencjonalnej.
pierwszym istotnym dziełem Andrei Palladia była przebudowa fasady Palazzo della Ragione
(pałacu Rozumu), zwanego bazyliką, w Vicenzie i pełniącego funkcję ratusza miejskiego.
Loggia, którą zaprojektował dla średniowiecznego budynku, w dużym stopniu nawiązywała
do Biblioteki św. Marka w Wenecji i cechowała się prostotą podziałów architektonicznych.
Andrea Palladio, Villa Rotonda w Vicenzie
Inspirując się budowlami
starożytnymi, a zwłaszcza Panteonem rzymskim, stworzył budynek na planie centralnym
z czterema identycznymi portykami. Idealne proporcje uzyskał na drodze matematycznych
obliczeń z wykorzystaniem zasad geometrii. Wymiary poszczególnych pomieszczeń i całej bryły
były oparte na zestawieniu przenikających się figur krzyża greckiego, kół i kwadratów. Budowla
była trójkondygnacyjna, składała się z niskiego przyziemia i odpowiadającej mu wysokością
najwyższej kondygnacji oraz z reprezentacyjnego pierwszego piętra, piano nobile. Ta prywatna rezydencja, usytuowana na wzgórzu z dala od centrum miasta, została wzniesiona
ok. 1567 roku, ale prace nad jej ukończeniem kontynuowano też po śmierci Palladia, częściowo
zmieniając projekt. Główny korpus wraz z portykami kolumnowymi, do których wiodą wysokie schody,
tworzy plan krzyża greckiego wpisanego w kwadrat. Pośrodku budynku znajduje się duża, wysoka
na trzy kondygnacje, reprezentacyjna sala nakryta spłaszczoną kopułą i bogato dekorowana freskami
oraz stiukami. W obrębie kwadratowej przestrzeni całego gmachu znajduje się osiem pomieszczeń
połączonych amfiladowo. Portyki jońskie otwierają się na cztery strony świata i stanowią dominantę
każdej z czterech elewacji. Oryginalność
projektu polegała na tym, że po raz pierwszy w prywatnej rezydencji wykorzystano takie
elementy budownictwa antycznego jak wydatne portyki inspirowane architekturą świątynną.
Villa Rotonda należy do tych budowli renesansowych, które stanowiły pierwowzór
dla wielu obiektów architektonicznych tworzonych w wiekach późniejszych. W Anglii
jej odbiciem jest Chiswick House, a w Polsce była inspiracją dla zbudowanej w czasach
stanisławowskich Królikarni w Warszawie oraz pałacu w Lubostroniu.
Palladio zaprojektował też kilka kościołów w Wenecji, a wśród nich Il Redentore
(Zbawiciela) oraz San Giorgio Maggiore.
W ich projektach skrystalizował się styl artysty. Fasady obu kościołów zdobią półkolumny w wielkim porządku, który scala dwie
kondygnacje, nadając budowli monumentalny charakter. Charakterystyczne jest też
stosowanie kilku frontonów o różnej skali wielkości.
Andrea Palladio, kościół Il Redentore w Wenecji
Budowę świątyni rozpoczęto w 1577 roku jako wotum dziękczynne za opanowanie zarazy, która
nawiedziła miasto. Kościół został zbudowany na planie podłużnym. Składał się z dwóch części
– prostokątnej nawy i chóru w kształcie trefla. Palladio zamiast naw bocznych zaplanował po każdej
stronie po trzy kaplice otwarte arkadami w kierunku poszerzonej nawy głównej. Kaplice te połączono
wąskimi przejściami. Elementem dominującym w części centralnej była kopuła z latarnią, do której
z zewnątrz dostawiono okrągłe kampanile. Do głównego wejścia od strony kanału prowadziły schody.
Fasada kościoła była podzielona półkolumnami i pilastrami, zgodnie z zasadą wielkiego porządku,
charakterystyczną dla projektów artysty.
Teatro Olimpico w Vicenzie
Jednym z najwybitniejszych dzieł Palladia był Teatro Olimpico (Teatr Olimpijski) w
Vicenzie – pierwszy teatr nowożytny stworzony w celu popularyzacji antycznych dramatów. Architekt połączył w nim wiedzę zdobytą w wyniku gruntownych studiów nad
architekturą starożytnych teatrów oraz dziełem Witruwiusza z osobistym doświadczeniem.
Zdobył je, projektując okolicznościowe sceny teatralne dla spektakli odbywających się na wolnym powietrzu. Palladio w swoim projekcie w mistrzowski sposób powiązał elementy
architektury z iluzjonistyczną scenografią teatralną, przy której pracował już po jego śmierci
Vincenzo Scamozzi. Budowę teatru zainaugurowano w 1580 roku na zlecenie Accademii Olimpico w Vicenzie. Projekt
wykonał Andrea Palladio, dekoracje zaś Vicenzo Scamozzi. Theatron, przestrzeń przeznaczona dla
widowni, miał kształt półeliptyczny, czym nawiązywał do antycznych teatrów na planie półkola, i był
zamknięty półkolistą kolumnadą zwieńczoną balustradą. Sufit zdobił fresk przedstawiający niebo,
co przypominało o tym, że w starożytności spektakle odbywały się w plenerze. Scenografię cechował
mistrzowski iluzjonizm. Stanowiła ją konstrukcja z drewna, cegły i stiuku ukazująca rozchodzące się
promieniście uliczki z antykizującymi budowlami, częściowo namalowanymi. Widok na centralną
uliczkę otwierał prześwit w kształcie łuku. W 1585 roku w teatrze odbył się pierwszy spektakl – wystawienie
dramatu Sofoklesa.
Scamozzi zaprojektował też idealne miasto renesansowe, Palma Nova, oddalone
10 km od Wenecji.
Jego geometryczny kształt – dziewięcioramiennej gwiazdy – był porównywany do płatka śniegu. Układ nawiązywał do założeń militarnych. Rozlokowanie ulic,
a także ich szerokość i długość współgrały z wielkością placów i wysokością kamienic. Centrum miasta stanowił sześciokątny plac główny, wokół którego zaplanowano najważniejsze
budynki. Stąd rozchodziło się sześć ulic o identycznej szerokości – trzy prowadziły do bram
miasta, a trzy pozostałe do wejść na mury obronne, którymi Palma Nova była otoczona.
W renesansie projektowano miasta idealne w różnych częściach Europy.
Budowle wznoszone przez Palladia oraz jego kontynuatorów i naśladowców były źródłem
inspiracji dla architektów późniejszych czasów.
Szczególnie chętnie przyjmowano je
w krajach protestanckich, a zwłaszcza w Holandii i Anglii, w opozycji do form barokowych identyfikowanych jako styl „papieski”. Dążenie do naśladownictwa było tak wyraziste,
że w historii sztuki zostało nazwane stylem palladiańskim lub palladianizmem.
