Rafael i inni malarze XVI wieku Flashcards
Raffaello Santi, znany w Polsce jako Rafael (1483–1520), był najmłodszym z trójki
wielkich mistrzów renesansu, do których zalicza się też Leonarda da Vinci i Michała
Anioła. Nie był tak wszechstronny, jak dwaj pozostali artyści, zasłynął przede wszystkim
jako malarz, ale zajmował się też architekturą.
Artysta urodził się w miejscowości Urbino jako syn nadwornego malarza rodziny
Montefeltro. Jego daty urodzin i śmierci wypadły w Wielki Piątek i w ten sam dzień miesiąca (6 kwietnia), co biografowie – począwszy od Giorgia Vasariego – uznali za szczególny
znak. Warsztat poznawał w pracowni ojca, a potem u innych artystów, a zwłaszcza Pietra
Perugina, który zapoznał go z techniką malarstwa olejnego. Wczesne obrazy Rafaela
przypominają styl Perugina. Rafael już w wieku siedemnastu lat został malarzem cechowym w rodzinnym mieście. Na
dworze księcia Montefeltra poznał wybitnego pisarza – Baldassarego Castiglionego, z którym
łączyła go zażyła przyjaźń. Artysta spędził też 4 lata we Florencji, gdzie podziwiał dzieła
Leonarda da Vinci. Namalował wówczas obrazy, które przyniosły mu rozgłos, a wśród
nich Madonnę ze szczygłem oraz Piękną ogrodniczkę. W 1508 roku Donato Bramante, krewny Rafaela, zaprosił go do Rzymu. Artysta, na
zlecenie papieża Juliusza II, wykonał tam wielkie dzieło – udekorował freskami połączone
amfiladowo stanze, czyli komnaty, w Pałacu Apostolskim. Obok prac nad dekorowaniem Pałacu Apostolskiego Rafael wykonywał także zlecenia
innych mecenasów. Dla bogatego bankiera Agostina Chigiego w Villa Farnesina, jego
rzymskiej rezydencji, namalował ze swoim uczniem cykl fresków o tematyce mitologicznej,
a wśród nich Tryumf Galatei – temat zaczerpnięty z poematu epickiego Owidiusza – Metamorfozy.
W tym czasie malował też przedstawienia Madonn – wśród nich Madonnę Sykstyńską oraz
tondo Madonna della Sedia.
Rafael malował też portrety wybitnych osobistości tamtych czasów. Ostatnim dziełem Rafaela było Przemienienie Pańskie. W obrazie tym widoczna jest
nieobecna wcześniej w jego twórczości dynamika i ekspresja. Prace nad dziełem przerwała
śmierć artysty, który zmarł w wieku zaledwie 37 lat. Pochowano go, zgodnie z jego życzeniem, w Panteonie w Rzymie. Rafael inspirował się sztuką wielkich artystów renesansu,
ale nie tworzył dzieł eklektycznych. Wypracował indywidualny styl oparty na idealizacji,
który był naśladowany przez innych twórców w XVI stuleciu i w czasach późniejszych,
aż do XIX wieku włącznie, kiedy to uważano Rafaela za największego malarza renesansu.
W zbiorach Izabeli Czartoryskiej znajdował się Portret młodzieńca pędzla Rafaela. Dzieło
to zaginęło podczas II wojny światowej i do dziś uważane jest za jedną z największych
polskich strat wojennych w dziedzinie kultury. Jego poszukiwania nadal trwają.
Rafael, Zaślubiny Marii z Józefem
wzorowane
na niemal identycznym obrazie starszego malarza. Kompozycja dzieła została podzielona wyraźnie na dwie części, z których dolna ukazuje moment ślubu Marii z Józefem.
W górnej części widoczna jest idealna budowla renesansowa na planie centralnym. Scenę, ską-
paną w delikatnym, rozproszonym świetle, cechują harmonia i spokój. Artysta posłużył się bogatą świetlistą kolorystyką, wyraźnie jednak oddzielając od siebie poszczególne
plamy barwne
Rafael, Piękna ogrodniczka
przedstawia wprawdzie
Madonnę z Chrystusem i św. Janem Chrzcicielem, ale swoją nazwę zawdzięcza bogactwu
roślin w pejzażu. Zostały one odtworzone w wyniku studiów z natury. W wizerunkach
Marii widać wyraźny wpływ Leonarda, zwłaszcza w powiązaniu postaci z tłem pejzażowym
oraz w technice sfumato
Rafael Madonna ze szczygłem
Obraz został namalowany w latach
1505–1506 farbami olejnymi na desce
o wymiarach 77 x 107 cm. Dzieło miało
swoją burzliwą historię, gdyż zostało
zniszczone na skutek zawalenia
się domu jego właściciela
i zrekonstruowane. Przedstawia
siedzącą na kamieniu Madonnę
z Dzieciątkiem i małego św. Jana
Chrzciciela. Jezus spogląda na
trzymanego przez św. Jana szczygła,
który zgodnie z tradycją chrześcijańską
symbolizuje mękę Chrystusa. Postacie
zostały ukazane w charakterystyczny
dla malarstwa renesansowego sposób
– na tle pejzażu. Piramidalny układ
postaci powiązanych gestami
i spojrzeniami wskazuje na inspirację
dziełami Leonarda da Vinci. Obraz
znajduje się w Galerii Uffizi we Florencji.
Rafael, stanze w Pałacu Apostolskim
W stanzy della Segnatura
namalował Szkołę ateńską, Dysputę o Najświętszym Sakramencie i Parnas. Każdy z tych
fresków odnosi się do jednej z naczelnych idei triady platońskiej. Filozofowie w szkole
ateńskiej poszukują prawdy, debata o Eucharystii odnosi się do dobra, a przedstawienie
Apolla, Muz i słynnych poetów – do piękna. We wszystkich tych malowidłach Rafael
połączył postacie starożytne (filozofów, poetów, bohaterów biblijnych i mitologicznych)
z żyjącymi współcześnie. Tym samym podkreślił, że czasy, w których żyje, są kontynuacją dawnych tradycji. W stanzy Heliodora powstały m.in. freski Uwolnienie św. Piotra
z więzienia i Wypędzenie Heliodora ze świątyni. Po śmierci Juliusza II, papież Leon X zlecił
artyście dalsze wykonywanie zdobień pałacu, a także kontynuację prac nad projektem
Bazyliki Świętego Piotra. Zostały wówczas pokryte freskami kolejne komnaty. Artysta
malował jednak wraz z pomocnikami i dlatego nie do końca wiadomo, które malowidła
wyszły spod jego ręki, a które są dziełem innych malarzy. Od 1515 roku Rafael był konserwatorem pamiątek antycznego Rzymu, co sprawiło, że wprowadzał do swoich prac wiele
motywów dawnej architektury.
Rafael Szkoła ateńska, fresk w stanzy della Segnatura w Pałacu Apostolskim w Watykanie
Fresk ukazuje słynnych filozofów greckich zgromadzonych w budynku o antykizujących formach ukazanym
w idealnie rozrysowanej perspektywie linearnej z jednym punktem zbiegu. W centrum stoją: Platon
z ręką wzniesioną ku niebu – źródle wszelkiej inspiracji i idei – oraz Arystoteles, który wskazuje ziemię
jako źródło wszelkiego poznania. Reprezentują oni dwa systemy filozoficzne – platonizm i arystotelizm, na
których była zbudowana filozofia chrześcijańska. Starzec na schodach to Diogenes, a mężczyzna opierający
się o blok kamienny – Heraklit. Na drugim planie, obok Platona, w brązowawej szacie został namalowany
Sokrates, który prowadzi dysputę z grupą młodych ludzi. U dołu Euklides tłumaczy swoim uczniom zasady
geometrii, a Pitagoras wpisuje cyfry do księgi. Przedstawienie różnych szkół filozoficznych wiąże się
z renesansowym przekazem, że droga do prawdy wiedzie przez rozum i poznanie. Według badaczy malarz
w postaciach filozofów uwiecznił rysy najznakomitszych artystów renesansu. Platon ma twarz Leonarda
da Vinci, Heraklit – Michała Anioła, Euklides to Donato Bramante, a Arystoteles – Giuliano da Sangallo.
Nie zabrakło także autoportretu artysty, który przedstawiony jest po prawej stronie z półprofilu
(w ciemnym berecie). Identyfikacja osób nie jest oczywista i ciągle stanowi przedmiot badań. Ukazanie
współczesnych artystów pod postaciami antycznych mędrców miało pokazać, że sztuka w dobie
renesansu była narzędziem poznawania i oswajania świata. Z ideą tą współgra przedstawienie w niszach
architektonicznych Ateny i Apolla – bogów mądrości i sztuki. Fresk, ograniczony od góry łukiem sklepienia,
wpisuje się w prostokąt o wymiarach 7 x 5 m. Dzieło powstało w latach 1509–1512.
Rafael, Madonna della Sedia
obraz, który imponuje pogłębionym studium psychiki małego
dziecka. Spogląda ono z ciekawością, a jednocześnie nieśmiało, tuląc się do ramienia matki.
Artysta znakomicie wkomponował grupę figuralną w kształt tonda, posługując się głównie
łukami i formami zaokrąglonymi oraz operując gamą barw podstawowych i zieleni.
dawnych tradycji.
Rafael Madonna Sykstyńska
Obraz został namalowany w latach 1513–1514
farbami olejnymi na płótnie o wymiarach
1,95 x 2,65 m i należy do najbardziej znanych
dzieł artysty. Istnieją hipotezy, że miał on
zdobić nagrobek Juliusza II. Rafael stworzył
malarską iluzję, w której odsłania się kotara,
a Madonna z Dzieciątkiem przekraczają
granice światów, objawiając się wiernym
na prośbę świętych orędowników. Po lewej
stronie adoruje Madonnę św. Sykstus o twarzy
papieża Juliusza II, a po prawej – św. Barbara,
patronka umierających. Dwa, wyglądające na
nieco znudzone, aniołki, ukazane na granicy
świata rzeczywistego i wyobrażonego, stały
się motywem często wykorzystywanym
we współczesnym designie. Obraz został
kupiony przez Augusta III Sasa i jest jednym
z najcenniejszych dzieł Galerii Obrazów
Starych Mistrzów w Dreźnie w Niemczech.
Rafael Portret Baldassarego Castiglionego
Portret pisarza, wybitnego humanisty i krzewiciela idei
neoplatońskich, namalował artysta w latach 1514–1515
farbami olejnymi na płótnie o wymiarach 73 x 82 cm.
Castiglione, podobnie jak Rafael, pochodził z Urbino. Został
zaproszony na dwór papieża Leona X i osiadł w Rzymie.
Najwybitniejszym dziełem literata był Dworzanin, w którym
propagował zasady życia towarzyskiego. Portret, znajdujący
się obecnie w zbiorach Luwru w Paryżu, jest jednym
z najpiękniejszych dzieł Rafaela. Nic więc dziwnego, że
nawiązywali do niego, a nawet kopiowali, tacy wybitni artyści
jak np. Peter Paul Rubens i Rembrandt Harmensz van Rijn.
Rafael Przemienienie Pańskie
Obraz jest wielofiguralną
kompozycją namalowaną farbą
olejno-temperową na desce
o wymiarach 2,78 x 4,05 m
w latach 1516–1520. Przedstawia
scenę Przemienienia Chrystusa
na górze Tabor. Kompozycja jest
dwustrefowa. W górnej części
ukazano Chrystusa między
Mojżeszem a Eliaszem oraz
oślepionych blaskiem apostołów
Piotra, Jakuba i Jana Ewangelistę.
W dolnej części znajduje się scena
przyprowadzenia przez uczniów
epileptyka, aby został uzdrowiony
przez pozostałych apostołów. Górna
strefa dzieła przywodzi na myśl
hellenistyczną Grupę Laokoona,
którą odkryto w 1506 roku
i umieszczono w zbiorach
papieskich. Pracę nad obrazem
przerwała śmierć artysty,
a dokończył go uczeń Rafaela
– Giulio Romano. Obraz znajduje
się w zbiorach Muzeów
Watykańskich (Musei Vaticani)
We Florencji tworzył Andrea del Sarto.
Artysta został zaproszony do Francji na dwór
Franciszka I. W jego dziełach widoczne są wpływy Leonarda da Vinci i Rafaela. Był on też
jednym z pierwszych florentczyków, którzy wzbogacili temperę domieszką oleju. Tworzył
głównie obrazy religijne, które cechowała idealizacja, świetlisty koloryt i atektoniczna
kompozycja zapowiadająca manieryzm.
jedna z pierwszych malarek Sofonisba Anguissola
tworzyła w Cremonie, a potem przeniosła się na Sycylię. Przez pewien czas przebywała
także w Hiszpanii na zaproszenie króla Filipa II. Przełamała ona stereotyp, że malarstwo
jest dyscypliną przeznaczoną wyłącznie dla mężczyzn. Zasłynęła malowaniem portretów,
głównie kobiecych. Jedno z jej najsłynniejszych dzieł, Gra w szachy, znajduje się w Muzeum
Narodowym w Poznaniu
Sofonisba
Anguissola
Gra w szachy
Obraz o wymiarach 97 x 72 cm został namalowany w 1555 roku farbą olejno-temperową na płótnie.
Przedstawia trzy siostry malarki i ich opiekunkę. Dwie z nich, Lucia i Europa, grają w szachy.
Artystka chciała pokazać, że jej siostry są nie tylko piękne i elegancko ubrane, lecz także dorównują
umysłem mężczyznom, gdyż szachy to rozrywka wymagająca logicznego i strategicznego myślenia.
Szachownica może być też symbolem przewrotnej gry ludzkiego losu, a ukazanie dziewczynki,
nastolatki, młodej i dojrzałej kobiety można odczytywać jako symboliczne przedstawienie kolejnych
okresów ludzkiego życia. Artystka wykazała się znajomością metod budowania iluzji głębi, stosując
w swoim dziele perspektywę linearną i powietrzną.
