niet-aangeboren hersenletsels

Question 1

hersenletsel

Answer 1

1. betekenis
   - overkomt je plotseling + grote veranderingen met zich mee
   - niet in staat op oude niveau te functioneren
   - traumatische ervaring (zowel voor patiënt als naasten)
2. kenmerken
   - elk type hersenletsel = unieke uitdagingen +vereist aangepaste behandeling en herstelbenadering

Question 2

verschillende soorten hersenletsels

Answer 2

1. verworven hersenletsel of niet-degeneratief letsel:
   - door een eenmalige gebeurtenis (vb. hersenschudding, beroerte of traumatisch hersenletsel)
2. aangeboren hersenletsel:
   - aanwezig bij de geboorte (vb. cerebrale parese)
3. degeneratief hersenletsel:
   - progressieve achteruitgang van de hersenfunctie over de tijd (vb. dementie, ziekte van Parkinson)

Question 3

hoe beïnvloedt een hersenletsel het leven van de patiënt?

Answer 3

1. impact op het leven
   - verandert het leven onverwacht en plots
   - vaak langdurig herstelproces met acute fase, revalidatie en re-integratie
   - verlieservaring en rouwproces vanwege beperkingen
2. emotionele uitdaging
   - moeilijk te accepteren afhankelijkheid van anderen + verlies van oude niveau van functioneren

Question 4

herstelproces

Answer 4

1. algemeen
   - beschreven al een ‘breuk in de levenslijn’ met kloof tussen verwachtingen en de nieuwe realiteit
   - herstel = moeilijk te voorspellen (en volledig herstel is zeldzaam)
2. tijdsbepaling
   - in beginfase: herstelt ernstig functieverlies vaak snel (vb. zelfstandig wassen binnen een week)
   - cognitief herstel > trager en kan maanden tot jaren duren

Question 5

oorzaken van hersenletsel

Answer 5

1. externe oorzaken (traumatisch hersenletsel):
   - verkeersongeval of harde klap op het hoofd
   - herstel van zenuwen in de hersenen is beperkt
2. interne oorzaken (niet-traumatisch hersenletsel):
   - CVA (beroerte): bloedvaten verstopt of gescheurd, hersencellen sterven af door zuurstofgebrek
   - andere oorzaken: hartstilstand, infecties in de hersenen, tumoren;
   - bij mensen onder de 65 jaar veroorzaakt in een derde tot de helft van de gevallen
   - boven de 65 jaar = bijna altijd door CVA

Question 6

acute behandeling van hersenletsel

Answer 6

1. algemeen
   - slachtoffers worden snel naar spoedeisende hulp gebracht > onderzocht of er schade aan hersenen is
2. beeldvormingstechnieken
   - CT-scan: dwarsdoorsnede van de hersenen + grote schade zoals bloedingen of verschuiving detecteren
   - MRI-scan: magnetische golven voor gedetailleerdere beelden > na enkele weken of maanden schade nauwkeurig in kaart
   - soms toont CT-scan geen schade, maar MRI-scan wel

Question 7

Glasgow Coma Scale (GCS)

Answer 7

1. betekenis
   - de ernst van het hersenletsel wordt beoordeeld met behulp van GCS
   - meet de diepte van een coma op basis van 3 parameters:
   - oogopening
   - verbale reacties en motorische reacties
2. interpretatie
   - score loopt van 3 (diep coma) tot 15 (normaal bewustzijn)
   - score van 8 of lager > coma, waarbij persoon zich niet meer bewust is van zichzelf of omgeving
   - kunstmatige coma = score van 3

Question 8

gevolgen van hersenletsel

Answer 8

1. algemeen
   - diversiteit van gevolgen = divers en complex, afh van ernst en locatie van letsel
   - locatie: letsel in rechterhersenhelft > gevolgen linkerkant lichaam EN letsel linkerhersenhelft > gevolgen rechterkant lichaam
   - sommige mensen ervaren verlamming, anderen niet
2. onzichtbare gevolgen
   - neuropsychologische veranderingen
   - emotionele instabiliteit
   - gedragsveranderingen
   - persoonlijkheidsveranderingen
   - impact op dagelijks leven > later grote invloed (in het begin over het hoofd gezien)

Question 9

cognitieve gevolgen

Answer 9

1. aandachts- en geheugenstoornissen
   - problemen met aandacht, concentratie en geheugen
   - veelvoorkomende stoornissen bij NAH
2. waarnemingsstoornissen
   - visueel-ruimtelijke stoornissen, afh van locatie van letsel in hersenen
3. executieve stoornissen
   - problemen met plannen, organiseren en uitvoeren van taken
   - gerelateerd aan specifieke plek van letsel in hersenen

Question 10

aandachts- en geheugenstoornissen (1-2)

Answer 10

1. vertraagde informatieverwerking en aandachtsproblemen
   - problemen met het vasthouden van aandacht
   - in acute fase: slechts enkele seconden concentreren
   - gevolg: snelle vermoeidheid en stoppen activiteiten voortijdig
2. selectieve aandacht
   - moeite met concentreren in drukke of lawaaierige omgevingen
   - moeite met filteren van irrelevante prikkels, waardoor snel afgeleid door achtergrondgeluid of visuele stimuli
   - gevolg: overprikkeling > overweldigd en vermoeid

Question 11

aandachts- en geheugenstoornissen (3-4)

Answer 11

3. trage informatieverwerking
   - trager reageren en spreken doordat hersenen informatie niet snel genoeg verwerken
   - bij taken die snelle reacties vereisen > gemiddeld een derde trager
   - moeite met complexe of snel uitgelegde opdrachten en omgaan met tijdsdruk
4. impact op verdeelde aandacht
   - moeite met multitasken

Question 12

aanpak aandachtsproblemen bij hersenletsel

Answer 12

1. omgevings- en taakbeheer
   - prikkelarme omgeving
   - minimale verstoringen
   - taken opdelen
   - één taak tegelijk
   - korte duidelijke instructies
2. tijd- en energiebeheer
   - geen tijdsdruk
   - recuperatiepauzes
   - grenzen aangeven
3. cognitieve training
   - aandachtstraining: begin met korte opdrachten van 15 min, gevold door een pauze > bouw geleidelijk op

Question 13

geheugenstoornissen na hersenletsel (1-2)

Answer 13

1. retrospectief geheugen
   - geheugen, waarmee mensen zich eerdere gebeurtenissen kunnen herinneren, blijft vaak bewaard
   - kunnen nog herkennen waar ze wonen, hun familieleden herkennen en gebeurtenissen uit het verleden navertellen
   - soms lichte problemen > geheugen blijft meestal intact
2. leren van nieuwe informatie
   - in beginfase: moeite met basale zaken zoals het onthouden van ziekenhuislocatie of namen van mensen
   - veel herhaling nodig en ervaren minder studierendement > ontmoedigend

Question 14

geheugenstoornissen na hersenletsel (3-4)

Answer 14

3. verlies van recente herinneringen
   - vergeten recent uitgevoerde activiteiten
   - verwarring en herhaling van vragen, omdat ze vergeten dat ze deze al eerder gesteld hebben
4. prospectief geheugen
   - problemen met het geheugen voor toekomstige acties, zoals het vergeten van afspraken of geplande acties
   - aanzienlijke impact op dagelijks functioneren van de persoon

Question 15

amnesie en post-traumatische amnesie (PTA)

Answer 15

1. fase 1: post-traumatische amnesie
   - geheugen volledig verstoord
   - mensen herinnering zich niets van de periode na het letsel + vaak verward
   - onjuiste informatie geven > verwarrende verklaringen na ontwaken uit coma
2. verbetering van PTA
   - geheugen verbetert geleidelijk > vaak geheugenverlies voor de periode net voor het letsel
   - herinneren ongeval zelf of wat eraan voorafging niet
3. verwarring en desoriëntatie
   - mensen in PTA = vaak gedesoriënteerd en kunnen confabuleren
   - onberekende informatie aanvullen met verzinsels

Question 16

aanpak van geheugenproblemen na hersenletsel

Answer 16

1. structuur en routine
   - vaste routines en dagstructuur
   - consistentie in de plaatsing van dingen
2. geheugensteun en hulpmiddelen
   - gebruik van hulpmiddelen: lijstjes, agenda’s
   - oriëntatiehulpmiddelen: klokken of kalenders met datum duidelijk zichtbaar
   - labels en visuele hulpmiddelen
3. communicatie en ondersteuning
   - geef opdrachten één voor één
   - vertrouwde voorwerpen
   - Confabulatie niet corrigeren, maar afleiden
   - duidelijke communicatie
   - voorkom het maken van fouten

Question 17

afasie is een taalstoornis (vooral links hemisferisch) (1-2)

Answer 17

1. expressieve afasie of Broca
   - moeite om woorden te vinden of zich verbaal uit te drukken
   - milde vorm: zoeken naar worden of het gebruik van omschrijvingen
   - ernstige gevallen: bijna niet spreken of geen woorden uit hun mond (moeite met eenvoudige ja- of nee-antwoorden)
2. receptieve afasie of Wernicke
   - praten, maar niet begrijpen wat ze zelf zeggen
   - woorden gebruiken zonder betekenis of woorden die niet bestaan
   - verwarring

Question 18

afasie is een taalstoornis (vooral links hemisferisch) (3-4)

Answer 18

3. verstoorde taalverwerking
   - beide aspecten verstoord > begrijpen en uiten van taal
   - grotere moeilijkheden bij communiceren
4. anomische afasie
   - moeite met woordvindingsproblemen > ze weten wet ze willen zegge, maar kunnen het woord niet vinden
   - lange omschrijving of vervangingen van juiste woord door onnauwkeurig woord

Question 19

aanpak afasie

Answer 19

1. op gemak en zonder stress
2. betrek de persoon actief in het gesprek
3. vermijd figuurlijke taal en humor
4. alternatieve communicatiemethoden
5. betrek familieleden

Question 20

apraxie (vooral links hemisferisch)

Answer 20

1. algemeen
   - moeite met het uitvoeren van complexe handelingen, ondanks geen motorische stoornis
   - uitvoering van aangeleerde bewegingen en gebruik van voorwerpen (niet goed ‘programmeren’ vb. een kam)
2. behandeling
   - aanleren van vaardigheden: zoals een mes vasthouden of voorwerp gebruiken
   - begeleide oefeningen
   - stappenplannen > helpt handelingen systematisch aan te leren

Question 21

hersenbeschadiging in rechterhelft

Answer 21

1. algemeen
   - gevolg: visueel-ruimtelijke stoornissen
   - beïnvloedt de manier waarop iemand objecten en ruimte waarneemt
2. verlies van oriëntatie in de ruimte
   - moeite hebben te weten waar ze vb. auto hebben geparkeerd > niet goed lokaliseren in representatie van ruimte
3. verstoord lichaamsbesef
   - locatie lichaamsdelen niet goed herkennen of voelen (vb. bepaalde lichaamsdelen als vreemd ervaren)

Question 22

hersenbeschadiging in rechterhelft: problemen met visueel-ruimtelijke taken

Answer 22

1. natekenen van figuren
   - moeite met het begrijpen van ruimtelijke relaties tussen onderdelen
   - gevolg: figuren niet goed nagetekend
2. blokpatronen en puzzels
   - uitdagingen bij het leggen van een blokpatroon of het samenstellen van een puzzel
   - verhoudingen tussen stukken niet goed worden begrepen

Question 23

neglect (rechter hemisferisch)

Answer 23

1. betekenis
   - stoornis waarbij een persoon deel van de ruimte, meestal linkerzijde negeert of geen aandacht
   - ondanks dat ze dit visueel kunnen zien
2. kenmerken
   - tekenen: alleen de rechterzijde is uitgewerkt
   - lezen: start in het midden, negeert de linkerkant
   - verzorging: alleen rechterzijde
   - botst tegen objecten of mensen aan de linkerkant

Question 24

neglect gevolgen

Answer 24

1. gevolgen
   - moeite met dagelijkse activiteiten zoals lezen, eten en verplaatsen
   - risico’s in het verkeer (vaak geen toestemming auto te rijden)
2. aanpak
   - bewustwording creëren over linkerzijde lichaam en ruimte
   - training in aandachtstechnieken, zoals verplaatsen van de ogen naar links
   - herhaalde toepassing = verbetering (maar neglect blijft gedeeltelijk aanwezig)

Question 25

executieve functies

Answer 25

1. betekenis
   - vaardigheden die ons helpen te anticiperen, flexibel zijn, problemen oplossen, zelfstandig opereren, …
   - essentieel in nieuwe en complexe situatie
2. kenmerken van problemen met executieve functies
   - moeite met doelen stellen en plannen
   - chaotisch werken (zonder duidelijk begin of plan)
   - geen initiatief nemen of in staat zijn problemen op te lossen
   - onvermogen om voortgang te controleren en fouten te corrigeren
   - snel afgeleid raken en taken onafgemaakt laten

Question 26

executieve functies: aanpak

Answer 26

1. vaste dagplanning
2. voorbereiding op veranderingen: kondig tijdig aan
3. duidelijke communicatie
4. ondersteuning bij taken

Question 27

welke emotionele en gedragsveranderingen kunnen optreden na hersenletsel? (1-4)

Answer 27

1. prikkelbaarheid en agressie: snel boos worden bij stress of veranderingen
2. initiatiefverlies
3. apathie: weinig emotionele expressie, niet verward met depressie
4. rigiditeit: vasthouden aan idee-fixen en moeite met flexibiliteit > frustratie en boosheid

Question 28

welke emotionele en gedragsveranderingen kunnen optreden na hersenletsel? (5-8)

Answer 28

5. impulsiviteit: handelen zonder na te denken, weinig zelfcontrole en soms ongepaste opmerkingen
6. ongeremd eetgedrag
7. financieel beheer: moeite met geldbeheer, soms leidend tot de noodzaak van bewindvoering
8. sociaal ongemak: moeite met omgangsvormen, zoals interrupties, luid gedrag en niet naleven van sociale normen

Question 29

welke uitdagingen ervaren mensen met hersenletsel bij ziekte-inzicht en acceptatie?

Answer 29

1. gebrek aan ziekte-inzicht
2. ontkenning
3. rouwproces: zowel patiënt als familie moet omgaan met het verlies van oude capaciteiten en nieuw leven accepteren
4. moeilijkheden in revalidatie
5. geduld en ruimte

Question 30

hoe kun je omgaan met gedragsproblemen na hersenletsel? (1-2)

Answer 30

1. identificeer uitlokkende en omgevingsfactoren
   - zorg voor voldoende slaap
   - vermijd overprikkeling
   - creëren van rustige en veilige omgeving > ongepast gedrag verminderen
2. structuur en consistentie
   - zorg voor duidelijke regels en afspraken
   - hele team = dezelfde aanpak

Question 31

hoe kun je omgaan met gedragsproblemen na hersenletsel? (3-4)

Answer 31

3. gebruik bekrachtigingsprincipes
   - geen negatieve aandacht aan ongepast gedrag > negeren en persoon afleiden
   - geef kort duidelijk aan dat gedrag ongepast is, zonder verdere discussie
4. de time-out techniek
   - indien nodig een korte time-out
   - handel direct > niet in op verdere argumentatie