het endocriene systeem

Question 1

het endocriene systeem

Answer 1

1. betekenis
   - endo = ‘inwendig’ en krinoo = ‘afscheiden’
   - tweede communicatiesysteem (naast zenuwstelsel)
   - onder controle zenuwstelsel en bestaat uit klieren die hormonen afscheiden, chemische boodschappers door bloed > organen
2. signalen
   - zenuwstelsel: elektrische en chemische signalen
   - endocriene stelsel: enkel chemische signalen (door hormonen vrij te laten in de bloedsomloop)

Question 2

de voornaamste endocriene klieren

Answer 2

1. pijnappelklier
2. hypofyse
3. schildklier
4. zwezerik
5. maag
6. bijnier
7. alvleesklier
8. twaalfvingerige darm
9. nier
10. eierstok of teelbal

Question 3

hypofyse

Answer 3

1. algemeen
   - structuur vlak onder hypothalamus
   - hersenen controleren endocriene stelsel doordat hypothalamus stoffen afscheidt, die hypofyse bereiken
   - stoffen hypothalamus beïnvloeden activiteit van hypofyse (hormonen afscheiden in bloedbaan)
2. hormonen
   - sommige direct effect, maar meeste werken indirect (omdat ze aanmaak en secretie van hormonen in andere klieren stimuleren of onderdrukken)
   - sommige voor als neurotransmitter (zoals noradrenaline en oxytocine)

Question 4

werking hypothalamus en hypofyse

Answer 4

1. algemeen
   - registreren of er van bepaald hormoon meer of minder nodig is
   - is de hormoonspiegel in evenwicht? (homeostase)
   - wanneer bloedspiegel te hoog of te laag is, scheiden ze hun hormonen af
   - bloedspiegel weer in orde? = stoppen met afgifte
2. feedbackmechanisme
   - zoals een thermostaat (is het huis voldoende verwarmd? slaat thermostaat af)

Question 5

bijnieren

Answer 5

1. bijniermerg (binnenste deel)
   - belangrijke structuur bij reactie op acute stress (samen met synaptische zenuwstelsel)
   - stresserende omstandigheden = scheidt hormonen adrenaline en noradrenaline af in bloedbaan;
   - zorgen voor energietoestand (meer glucose in bloed) > hart sneller begint te kloppen (zodat meer bloed naar skeletspieren gaat)
2. bijnierschors (buitenste deel)
   - speelt rol bij chronische stress
   - produceert mannelijke en vrouwelijke geslachtshormonen
   - stoornis: mannelijke kenmerken bij vrouw en omgekeerd (onevenwichtsheden > oorzaak: tumoren)

Question 6

bijnierschors en chronische stress

Answer 6

1. algemeen
   - drie soorten hormonen op basis van stofje cholesterol
2. aldosteron
   - belangrijkste voorbeeld van mineralocorticoïden
   - nieren natrium en vocht vasthouden + kalium uitplassen
3. cortisol
   - belangrijkste voorbeeld glucocorticoïden
   - stresshormoon of rem op immuunsysteem
4. testosteron en oestrogeen
   - mannelijke en vrouwelijke geslachtshormonen
   - androgenen of geslachtshormonen

Question 7

bijnieras en hoeveelheid cortisol

Answer 7

1. bijnieras
   - hypothalamus, hypofyse en bijnier vormen samen de bijnieras
2. hoeveelheid cortisol
   - gebruikt als negatieve feedback
   - genoeg cortisol? > activiteit via bijnieras onderbroken

Question 8

het syndroom van Cushing

Answer 8

1. algemeen
   - gevolg van een te veel aan cortisol
2. kenmerken
   - hyperaldosteronisme = leidt tot verhoogde bloeddruk en verlies aan kalium > gevolg: hartritmestoornissen, spierzwakte en bewustzijnsverlies

Question 9

de ziekte van Adison

Answer 9

1. algemeen
   - te weinig van alle bijnierschorshormonen
   - meestal gevolg van auto-immuunreactie waarbij eigen lichaam werking bijnier aanvalt
2. bijkomende gevolgen
   - geen mechanisme meer om met stress om te gaan > elke infectie tot levensbedreigende situatie (want geen stress-systeem om homeostase te herstellen) = Adison crisis;
   - dit gebeurt? moet er behandeling geven worden, anders is het dodelijk

Question 10

het feochromocytoom

Answer 10

1. betekenis
   - goedaardige tumor van het bijniermerg
   - te veel adrenaline geproduceerd
2. toepassingen
   - bij drukverhogende momenten (hoesten) komt er veel vrij wat leidt tot opvliegers
   - ernstige gevallen = hartritmestoornissen, hartinfarct, een CVA of zelf overlijden

Question 11

de geslachtsklieren

Answer 11

1. algemeen
   - synthetiseren evenals bijnierschors geslachtshormonen onder invloed van hypothalamus en tussenkomst hypofyse
   - hormonen = geslachtsspecifiek (weefsel mannelijke of vrouwelijke kenmerken)
2. geslachtshormonen
   - mede verantwoordelijk voor verschillen in prestatie op cognitieve taken (onderzoek: vrouw of man extra hormonen toedienen)
   - eierstokken = oestrogeen en progesteron (die regelen de cyclus en menstruatie) ≠ testosteron bij mannen

Question 12

vrouwelijke geslachtshormonen

Answer 12

1. algemeen
   - boosdoeners stemmingswisselingen zijn estradiol en progesteron;
   - geslachtshormonen die lichaam aanmaakt en gedurende de maand schommelen
2. hormonen
   - stomen lichaam klaar voor eventuele zwangerschap;
   - estradiol = piekt vlak voor eisprong en zorgt dat eierstokken een eicel afgeven
   - progesteron = dikker worden van baarmoederwand

Question 13

extra: kun je depressief worden van de pil

Answer 13

1. algemeen
   - kunstmatige varianten van estradiol en progesteron
   - gevolg: lichaam zelf minder van deze hormonen aanmaken > niet meer pieken en dalen uit normale cyclus = constante hormoonspiegel
2. effecten
   - depressie = afh van jouw gevoeligheid voor hormonen (iedere vrouw verschillend)
   - depressieve stemming en stemmingswisselingen
   - hormonen beïnvloeden hersengebieden die belangrijk zijn voor reguleren van emoties (= stemming, angsten en ervaren van plezier)

Question 14

extra: welke emoties

Answer 14

1. stemming
   - hangt direct samen met of je je depressief voelt
   - estradiol = invloed op serotoninesysteem (= bepaald hoe lekker je in je vel zit)
   - pil > lichaam minder estradiol, waardoor je ook minder serotonine (gelukhormoon) zou kunnen hebben
2. angsten
   - minder estradiol betekent minder activiteit in hersengebied belangrijk voor controle over angsten
   - gevolg: minder goed met angst omgaan
   - pil > minder estradiol en dus consequenties voor angst
3. plezier
   - nieuw hormoon = testosteron
   - testosteron wordt verlaagd door gebruik van de pil
   - gebrek aan testosteron = minder signalen naar beloningsnetwerk (dus minder plezier ervaren)

Question 15

de pijnappelklier

Answer 15

1. algemeen
   - Griekse benaming ‘epifyse’ = bult of groei
   - klier tussen thalamus en kleine hersenen
2. circadiaans ritme (slaap-waakcyclus)
   - wat zorgt er nu voor dat je wakker of slaperig wordt?
   - samenspel biologische processen > 2 hormonen hoofdrol: melatonine en cortisol

Question 16

melatonine of slaaphormoon

Answer 16

1. betekenis
   - hormoon wordt door epifyse afgescheiden
   - teveel aan melatonine = oorzaak ‘seizoensgebonden stemminsstoornissen’: depressief tijdens winter en herfst
   - zonlicht verminderd productie melatonine
2. zogenaamde ‘slaapdruk’
   - begin avond > langzaam neemt concentratie van melatonine in bloed toe (signaal aan lichaam dat het nacht wordt)
   - hoe langer wakker, hoe sterker ‘slaapdruk’ + melatonine = impuls om te willen slapen

Question 17

cortisol

Answer 17

1. cortisol
   - niet alleen bij stress vrij > reguleert ook functies van je metabolisme en immuunsysteem
2. de ‘Cortisol Awakening Response’ (CAR)
   - piek in cortisolniveau halfuur na het ontwaken = goed wakker, alert en klaar voor de dag
   - onderzoek: gezonde functie van cortisol, beste indicatie van goed werkend energiesysteem + na piek neemt niveau geleidelijk af (rond 4u ‘s middags een dip)

Question 18

lichaamstemperatuur

Answer 18

1. algemeen
   - cortisol en melatonine wisselen elkaar doorheen de dag en nacht af (= circadiaans ritme, interne biologische cyclus van 24h)
   - en ook in relatie tot je lichaamstemperatuur

Question 19

toepassing: melatonine

Answer 19

1. toediening van melatonine;
   - vlak voor bedtijd: gebruik bij behandeling van slapeloosheid
   - bij blinde personen: moeite om dag-nachtcyclus synchroon houden (geen visuele input over lichtniveau)
2. gebruik van kunstlicht
   - bij seizoensgebonden gemoedsstoornis = dagritme verschuiven
   - bij een jetlag of andere drastische tijdsverandering
   - ook innemen van melatonine (vb. in nieuwe tijdszone = daarom slaaphormoon)

Question 20

wat zijn hormonen?

Answer 20

1. betekenis
   - signaalstof die door klieren in bloedbaan worden afgegeven (invloed werking cellen)
   - via weg in doelcellen, waar ze activiteit regelt;
   - de groei en ontwikkeling, de voortplanting en geslachtskenmerken
   - invloed op hoe lichaam energie gebruikt en opslaat (vloeistofvolume en zout- en bloedglucosespiegels)

Question 21

hoe werkt een hormoon?

Answer 21

1. algemeen
   - bindt op receptor (ontvanger) of in cel (zo werking cel veranderen);
   - kenmerk: soort slot waar maar één sleutel op past
   - gevolg: veel veranderen, maar ook weinig tot niets
2. effect
   - hoeveelheid: hoe meer hormonen, hoe sterker
   - aantal receptoren: sommige cellen één en andere tot honderdduizenden
   - affiniteit: hoe graag zien hormoon en cel elkaar? > hoe meer, hoe sterker

Question 22

hormonen in hypofyse

Answer 22

1. algemeen
   - hormonen die door hypofyse worden afgescheiden
   - hormonen vaak maar de aangevers (stimulerend) van uiteindelijke hormonen, de afmakers (in bijnier of schildklieren worden aangemaakt)
2. belangrijkste hormonen
   - LH en FSH
   - geslachtshormonen
   - groeihormoon (GH)
   - prolactine
   - ACTH en cortisol
   - TSH en schilklierhormoon
   - ADH
   - oxytocine

Question 23

LH en FSH

Answer 23

1. algemeen
   - luteïniserend hormoon en follikelstimulerend hormoon zijn geslachtsklierstimulerende hormonen
   - zetten geslachtsklieren aan tot productie van geslachtshormonen
   - reguleren vruchtbaarheid en voortplanting
2. verschillen
   - bij vrouw: reguleren afgifte oestrogeen en progesteron = stimulatie eierstokken tot aanmaak eicellen;
   - belangrijk voor menstruatiecyclus
   - bij man: hormoon naar teelballen > LH stimuleert productie mannelijk hormoon testosteron;
   - FSH belangrijk voor productie zaadcellen

Question 24

groeihormoon (GH)

Answer 24

1. algemeen
   - essentieel voor de groei van botten
   - houdt lichaamsgewicht, energiebalans en hartfunctie op peil
   - rol: suikerstofwisseling, handhaving van balans tussen spier- en vetmassa en vetstofwisseling
   - invloed op botstructuur en eventuele bloedvatverkalking
   - regelt mogelijk = verouderingsprocessen, denktempo en geestelijk welbevinden
2. bijwerkingen
   - gebrek aan = depressie, gebrek aan energie, spierzwakte en toename lichaamsvet
   - groeihormoon producerende tumor = ‘acromegalie’ > bij volwassenen: (de acra), zoals handen, voeten, kaak en oren, groter worden

Question 25

prolactine

Answer 25

1. algemeen
   - altijd aanwezig in het bloed, bij vrouwen én mannen
   - bij mannen: geen functie
   - bij vrouwen: stimuleert na bevalling de melkproductie
2. toepassing
   - enkel tijdens de zwangerschap en periode van borstvoeding wordt prolactine in grote hoeveelheden aangemaakt

Question 26

ACTH en cortisol

Answer 26

1. algemeen
   - ACTH stimuleert de schors van de bijnieren
   - bijnierschors maakt het hormoon cortisol aan (of stresshormoon);
   - elke cel van lichaam heeft cortisol nodig (in grote hoeveelheden aangemaakt > lichaam in stress of gevaar of wanneer ziek is)
   - belangrijke rol bij afweerreacties en handhaving van de vet-, eiwit- en koolhydratenbalans

Question 27

schildklierhormoon (TSH)

Answer 27

1. algemeen
   - stimuleert schildklier tot afgeven van eigen hormoon
   - schildklierhormoon: 2 hormonen = thyroxine (T4) en tri-joodthyronine (T3) > schildklier 4 keer zoveel T4 als T3 (en lichaam maakt zelf T3 van T4)
   - regulatie lichaamsfuncties: hartslag, lichaamstemperatuur, energiebehoefte en (cel)stofwisselingsprocessen
2. toepassing
   - metronoom en thermostaat van lichaam: te veel/snel (+), sneller transpireren en vaak te warm, overactief: je vermagert, je slaapt niet goed ≠ te traag (-), heb je het koud, geen energie
   - tekort = ‘hypothyreoïdie’ of traag werkende schildklier (symptomen: abnormale vermoeidheid, gewichtstoename, droge huid en haaruitval + sterke behoefte warmte)

Question 28

antidiuretisch hormoon (ADH)

Answer 28

1. algemeen
   - hypofyse stuurt ADH op juiste moment en hoeveelheid naar nieren
   - reguleert hoeveelheid urine en concentratie
   - zorgt dat nieren voldoende water vasthouden en niet te veel loslaten
2. vaatvernauwende werking
   - samen met bijnierschorshormoon ‘aldosteron’ regelt het hoogte bloeddruk