dementie

Question 1

prevalentie dementie

Answer 1

1. wereldwijd
   - schatting 2019: 57 miljoen
   - verwachting 2050: tot 153 miljoen
2. toepassing
   - dementie is de op twee na belangrijkste oorzaak van sterfte in Europa
   - de zevende wereldwijd

Question 2

classificatie dementie (McKahn, 2011)

Answer 2

1. cognitieve of gedragsmatige symptomen die:
   - interfereren met dagelijks functioneren;
   - duidelijk afgenomen zijn ten opzichte van eerder niveau van functioneren;
   - niet verklaard worden door een delier of depressie;
   - gediagnosticeerd zijn op basis van anamnese en hetero-anamnese en een objectieve cognitieve beoordeling
2. cognitieve beperking laten zien in tenminste twee van de volgende domeinen:
   - vermogen om nieuwe informatie op te slaan en te onthouden
   - redeneren en uitvoeren complexe taken, inschattingsvermogen
   - visuospatiële functies
   - taalfuncties
   - gedrag en persoonlijkheid

Question 3

syndromen en classificatie bij cognitieve problemen

Answer 3

1. geen diagnose (wel klachten)
   - klinisch beeld: cognitieve klachten, maar geen geobjectiveerde cognitieve stoornis
   - classificatie: klachten, geen stoornis
2. lichte cognitieve stoornissen (geen dementie)
   - klinisch beeld: geobjectiveerde lichte cognitieve stoornissen zonder belangrijke interferentie in het dagelijks leven
   - classificatie: MCI
3. dementie
   - classificatie: onderliggende ziekten vaststellen (Alzheimer, Fronto-temporaal, Vasculair, Lewy-Body, …)

Question 4

Mild Cognitive Impairment (MCI)

Answer 4

1. de patiënt voldoet niet aan de dementie criteria, maar:
   - bewijs uit screenend of nader neuropsychologisch onderzoek > sprake van achteruitgang in één of meer cognitieve domeinen;
   - patiënt > in staat tot zijn algemeen dagelijkse levensverrichtingen (soms vermindering van zelfstandigheid in meest complexe instrumentele taken van dagelijks leven, vb. administratie)

Question 5

soorten dementie

Answer 5

1. algemeen
   - verzamelnaam voor groep stoornissen = syndroom
   - mengbeelddementie: vb. Alzheimer + vasculaire dementie (meest voorkomend)
   - vb. Alzheimer + Lewy Body
2. onderliggend ziektebeeld
   - Alzheimer (60%)
   - vasculaire dementie (15%)
   - fronto-temporale dementie (10%)
   - Lewy Body (10%)
   - overig (5%)

Question 6

ziekte van Alzheimer

Answer 6

1. neurodegeneratie
   - het afsterven van hersencellen (hersenen zijn ziek)
   - zwarte vlakken = mindere doorbloeding
   - typisch: geheugenverlies (hippocampus)
2. onderzoek
   - vandaag de dag = geen medicijn die Alzheimer kan genezen of voorkomen (onderzoek daarom heel belangrijk!!)
   - veel geld vrijmaken > voor onderzoek naar ziekte van Alzheimer

Question 7

oorzaken/pathologie ziekte van Alzheimer

Answer 7

1. samenklontering van eiwit Amyloïde
2. kluwen van het eiwit Tau
3. gliacellen
4. bloed-hersenbarrière

Question 8

oorzaken ziekte van Alzheimer (1-2)

Answer 8

1. samenklontering van eiwit amyloïde
   - abnormale ophopingen van eiwit ‘amyloïde’ tussen de zenuwcellen in hersenen = plaques
   - gevolg: verstoren communicatie tussen hersencellen + leiden tot celbeschadiging
   - vaak het eerst in de hippocampus
2. kluwen van eiwit Tau
   - in hersencellen: ontstaat een kluwen van het Tau-eiwit
   - kluwen = het eiwit is anders gevouwen
   - gevolg: verstoort het transport van voedingsstoffen binnen de cel + uiteindelijk sterft cel hierdoor
   - cognitieve achteruitgang en neurodegeneratie

Question 9

gliacellen/afweersysteem op hol

Answer 9

1. algemeen
   - voor de ziekte van Alzheimer twee typen van belang: microglia & astrocyten
2. microglia = soldaten van ons brein
   - ons afweersysteem probeert de plaques op te ruimen, maar dat lukt vaak niet
   - ze kunnen iemand ‘arresteren’ > beweging nr eiwitophoping en eten die op
   - uit onderzoek: overijverige en agressieve aanpak van microglia > ook ziekteproces versnellen
   - brein heeft soldaten niet meer onder controle

Question 10

astrocyten (gliacellen)

Answer 10

1. overbelaste vuilnismannen
   - ondersteunen neuronen en regelen bloed-hersenbarrière
   - vuilnismannen = ruimen de amyloïde plaques op > taak kost veel energie, waardoor ze andere werk minder goed doen
   - bijkomend: vragen hulp aan microglia > doordat microglia te agressief zijn, maken die ontstekingen juist erger
2. chronische neuro-inflammatoire reacties
   - gevolg: verergeren neurodegeneratie

Question 11

bloed-hersenbarrière

Answer 11

1. werkt minder goed door chronische ontsteking > verergert neurodegeneratie:
   - verhoogde doorlaatbaarheid = schadelijke stoffen dringen binnen in hersencellen
2. verstoorde rol bij verwijderen amyloïde eiwit
   - normale werking = speciale ‘dragers’ brengen amyloïde naar barrière toe
   - blijven amyloïde aanvoeren > systeem loopt vast
   - opstapeling amyloïde in en rondom bloedvaten = ‘cerebral amyloïde angiopathy’
   - hoe meer ophopingen, hoe ernstiger de ziekte > ontsteking bloedvaten
   - activeert ons afweersysteem
   - afweersysteem slaat op hol > blijvende ontsteking > bloed-hersenbarrière verder beschadigd

Question 12

beeldvorming - ziekte van Alzheimer

Answer 12

1. beeldvorming
   - MRI scan
   - PET scan: biomarkers; amyloïde plaques en Tau kluwen > vroegdetectie
2. klinisch beeld
   - een progressieve ziekte
   - gemiddelde levensverwachting is 6,5 jaar (range: 3-20 jaar)
   - veelvoorkomende symptomen van Alzheimer: geheugenstoornissen, moeite met alledaagse handelingen, veranderingen in karakter en gedrag, problemen met taal

Question 13

eerste tekenen van Alzheimer

Answer 13

1. algemeen
   - heel kleine veranderingen in het gedrag of de capaciteiten van de persoon
   - eerste: recente gebeurtenissen of gesprekken vergeten
2. andere tekenen
   - zich herhalen;
   - nieuwe ideeën trager begrijpen;
   - de draad van een verhaal verliezen;
   - verward zijn;
   - minder vloeiend spreken;
   - het moeilijk vinden om beslissingen te nemen;
   - zijn interesses in andere mensen en activiteiten verliezen

Question 14

middenfase van Alzheimer

Answer 14

1. algemeen
   - veranderingen worden duidelijker
   - persoon heeft hulp nodig bij dagelijkse bezigheden (vb. eten, wassen en aankleden)
   - ook steeds meer vergeten, dingen gaan herhalen en moeite krijgen om mensen te herkennen
2. tekenen
   - sneller overstuur, boos, agressief of achterdochtig worden;
   - verward zijn (over de tijd), weglopen of de weg kwijtraken
   - ‘s nachts opstaan omdat hun slaap/waakritme verstoord raakt
   - vergeetachtigheid
   - zich op een ongewone manier gedragen
   - problemen hebben met de waarneming, soms met hallucinaties

Question 15

laatste fase van Alzheimer

Answer 15

1. algemeen
   - in dit stadium: persoon heeft nog meer hulp nodig
   - geleidelijk wordt hij volledige afhankelijk van anderen
   - groot geheugenverlies: bekende voorwerpen, mensen of plekken niet meer herkennen, moeite met kauwen en slikken
2. tekenen
   - veel afvallen, ondanks te veel eten
   - incontinent raken, eerst voor urine en later ook voor ontlasting
   - geleidelijk de spraak verliezen, hoewel hij soms een paar woorden blijft herhalen of van tijd tot tijd schreeuwt
   - onrustig worden en op zoek zijn naar iets of iemand
   - verdrietig of agressief zijn, vooral als ze zich bedreigd voelen
   - tijdens persoonlijke verzorging boos worden, meestal omdat hij niet begrijpt wat er van hem wordt gevraagd

Question 16

klinisch beeld - fronto-temporale dementie

Answer 16

1. de gedragsvariant
   - opmerkelijke veranderingen in gedrag, persoonlijkheid, emoties en het beoordelen van situaties
   - vaak ook ‘de ziekte van Pick’ genoemd
2. de taalvariant
   - problemen in de taalvaardigheid, zoals moeite met spreken, begrijpen, lezen en schrijven
   - primair progressieve afasie of semantische dementie
3. de bewegingsvariant: veranderingen in iemand motoriek en moeilijkheden met bewegen, zoals trillen, moeite met lopen, vaak vallen en problemen met de coördinatie

Question 17

verloop fronto-temporale dementie

Answer 17

1. algemeen
   - komt voor op relatief jonge leeftijd (tussen 40 en 60 jaar)
   - levensverwachting: gemiddeld 6-8 jaar na de diagnose:
   - veel mensen overlijden aan een longontsteking door slikstoornissen (tgv aantasting motorisch deel van hersenen)
2. onvoorspelbaar verloop
   - veranderingen in sociaal gedrag vallen eerst op en worden steeds duidelijker
   - in de late fase: geen onderscheid tussen de drie varianten van FTD

Question 18

vasculaire dementie

Answer 18

1. algemeen
   - gevolg van een gebrekkige doorbloeding (tgv reanimatie of beroerte)
   - witte stof beschadigd > zenuwcellen kunnen moeilijker communiceren met elkaar
   - bloedvaten beschadigd > minder voeding en zuurstof hersenen
2. oorzaken
   - vaak tgv hart- en vaatziekten (vb. hoge bloeddruk, hartritmestoornissen, suikerziekte of TIA’s)
   - tgv één of meerdere beroertes (maar ook vaak zonder dat er een beroerte geweest is)

Question 19

klinisch beeld - vasculaire dementie

Answer 19

1. algemeen
   - symptomen zijn afhankelijk van welk hersengebied geraakt is > veel verschillen in klinisch beeld
2. tekenen
   - opvallend: langzamer denken, spreken en handelen
   - moeilijker concentreren
   - moeilijke meerdere dingen tegelijk doen
   - wankeler of langzamer stappen
   - soms verlamming of gevoelsverlies

Question 20

verloop vasculaire dementie

Answer 20

1. grillig en onvoorspelbaar verloop
   - ziekte begint vaak plotseling
   - stapsgewijze ontwikkeling met mogelijke stabiele periodes met weinig achteruitgang of zelfs een beetje vooruitgang
2. levensverwachting: loopt sterk uiteen
   - gemiddeld vijf jaar na de diagnose
   - maar het komt ook voor dat mensen meer dan 15 jaar met ziekte leven
   - fatale beroerte of herseninfarct = meestal de reden van overlijden

Question 21

diffuse Lewy Body Disease (DLBD)

Answer 21

1. oorzaken
   - hersenstam is eerst beschadigd (regelt alert zijn, slaap en beweging darmen)
2. komt door alfa-synucleïne eiwit:
   - vermoedelijk aangemaakt in hersencel wanneer die gevaar loopt (vb. giftige stof)
   - vormt klompjes in de zenuwcellen van hersenen = ‘Lewy bodies’
   - die verspreiden zich verder door hersenen, vnml in hersenschors > dementie beeld
   - niet erfelijk

Question 22

klinisch beeld en verloop Lewy-Body dementie

Answer 22

1. algemeen
   - in begin: geen geheugenproblemen of moeite met het uitvoeren van handelingen
   - moeilijk te herkennen > uiteenlopende geestelijke en lichamelijke klachten die variëren dag tot dag
   - wisselend verloop (regelmatig verward, depressiviteit of wanen)
   - levensverwachting: 5-12 jaar na diagnose
2. eerste symptomen:
   - verstoorde aandacht- en executieve functies (vb. concentratie, planning, initiatief)
   - visuele hallucinaties (+ erg gevoelig voor de bijwerkingen van de medicijnen tegen hallucinaties)
   - heldere periodes (frustratie door besef ziekte)

Question 23

ziekte van Huntington

Answer 23

1. betekenis
   - minder voorkomende vorm van dementie
   - erfelijke, neurodegeneratieve ziekte
   - progressief verloop
2. symptomen tussen 30-40 jaar
   - lichamelijk: extreme onwillekeurige bewegingen (vb. handen en gezicht)
   - gedragsstoornissen: decorumverlies, dwangmatig gedrag en ontremming (vb. agressie, roken)

Question 24

ziekte van Creutzfeldt-Jakob

Answer 24

1. betekenis
   - zeldzame en dodelijke aandoening
   - meeste patiënten tussen 50 en 60 jaar
   - snel ziekteverloop: veel overlijden na gemiddeld 14 maanden
2. symptomen
   - begint met lichte gedragsstoornissen (angst, depressie) > evenwichts- en geheugenstoornissen (overgaan in dementie)

Question 25

syndroom van Korsakov

Answer 25

1. betekenis - overmatige alcoholgebruik en/of slechte voeding > vitaminetekort > gevolg: korsakovsyndroom of alcohol-dementie - stoornissen nemen niet toe over de tijd (>< alzheimer) - soms is het beeld gedeeltelijk omkeerbaar 2. kenmerken - acuut ontstaan - ernstige geheugenstoornissen voor feiten en gebeurtenissen en gebeurtenissen kort voor ontstaan syndroom - geen nieuwe info meer leren (beperkt probleemoplossend vermogen en niet meer leren uit fouten) - gedrag: passief, desinteresse, gebrek aan inzicht, prikkelbaarheid

Question 26

stap 1: diagnostiek dementie

Answer 26

1. gesprek met huisarts - aantal vragen (geheugen) - urine- en bloedonderzoek (indien nodig) > andere verklaring voor de klachten uitsluiten (vb. hormoonstoornissen, vitaminetekort) - vermoeden van geheugenproblemen of dementie > MMSE, MoCa of kloktest = screeningsinstrumenten (geen diagnose) 2. toepassing: tests - lagere score = indicatie voor cognitieve achteruitgang - MMSE: afkappunt gezond vs. vermoeden (≤24/30) - MoCa: afkappunt gezond vs. vermoeden (≤26/30)

Question 27

diagnostiek dementie (2-3)

Answer 27

2. vervolgonderzoek: heteroanamnese - huisarts maakt afspraak > directe omgeving - bespreking van problemen met geheugen en taal + veranderingen in gedrag; - toetst of omgeving van patiënt de klachten herkent = heteroanamnese - na onderzoek: besluit + klachten opvolgen 3. doorverwijzing naar het ziekenhuis - specialist bij een geheugenpoli of afdeling neurologie van ziekenhuis - neurologisch en neuropsychologisch onderzoek > diagnose dementie bevestigen - eventueel aanvullend onderzoek (MRI-scan) - ziekte vaststellen die dementie veroorzaakt

Question 28

delier vs. dementie vs. depressie (algemeen)

Answer 28

1. delier - bewustzijnsstoornis - acuut (in uren tot dagen) - symptomen fluctueren, vaak toename in avond en nacht - duur: uren tot dagen 2. dementie - cognitieve stoornis met vaak geheugenstoornis - sluipend (maanden tot jaren) - langdurig progressief - duur: jaren 3. depressie - stemmingsstoornis met somberheid en/of interesseverlies - geleidelijk (meestal in enkele weken) - dagschommelingen: doorgaans zijn de klachten 's morgens erger dan 's avonds - tenminste twee weken, maanden tot jaren

Question 29

delier vs. dementie vs. depressie (cognitie)

Answer 29

1. delier - gedaald of wisselend bewustzijn, verminderd vermogen de aandacht ergens op te richten, vast te houden of te wisselen - oriëntatie: verstoord - verstoord kortetermijngeheugen 2. dementie - bewustzijn en alertheid normaal, aandacht en concentratie meestal ongestoord; verstoring in het laatste stadium - oriëntatie: verstoord - verstoord kortetermijngeheugen, in latere fase is ook langetermijngeheugen verstoord 3. depressie - helder bewustzijn, aandacht meestal ongestoord, maar ook interesseverlies soms moeilijk te trekken (één onderwerp gericht), concentratie vaak verminderd - oriëntatie: niet verstoord - soms verstoord door verminderde concentratie

Question 30

delier vs. dementie vs. depressie (andere toepassingen)

Answer 30

1. delier - spraak: onsamenhangend, langzaam of versneld - vaak aanwezig en dan meestal visuele hallucinaties, soms wanen - slaap-waakcyclus: verstoord, cyclus omgedraaid - meetinstrument: Delirium Observatie Screening Schaal (DOS) 2. dementie - moeite met vinden van woorden, afnemende woordenschat, trage spraak - hallucinaties en wanen: doorgaans afwezig in beginstadium (soms paranoïde wanen) - slaap-waakcyclus: verstoord en gefragmenteerd - meetinstrument: MMSE en MoCa 3. depressie - monotoon, traag en weinig praten - hallucinaties en wanen: zelden, bij psychotische depressie wel - slaap-waakcyclus: verstoord, meestal vroegtijdig ontwaken, patiënt ligt veel in bed - meetinstrumenten: Geriatrische Depressie Schaal (GDS 15) en bij bekende dementie > Cornell Scale for Depression in Dementia (CSDD)

Question 31

behandeling dementie

Answer 31

1. algemeen - er bestaat (nog) géén medicijn om dementie te genezen - wel: medicijnen die ziekte afremmen en effecten verminderen (vb. voor Alzheimer of Lewy Body dementie) - ook symptomen bestrijden (zoals somberheid, angst en slapeloosheid) - behandelingen voor bevorderen van kwaliteit van leven van persoon met dementie (zoals bewegen, logopedie, zoveel mogelijk (sociaal) actief blijven)

Question 32

risicofactoren verminderen

Answer 32

1. algemeen - 14 modificeerbare risicofactoren > voorkomen +/- 50% gevallen dementie 2. risicofactoren - vroege levensfase: minder onderwijs - late levensfase: sociale isolatie, - luchtvervuiling, - onbehandeld visueel verlies

Question 33

risicofactoren: midden levensfase

Answer 33

1. fysieke factoren - gehoorverlies - verhoogde cholesterol (LDL) - diabetes (type 2) - hypertensie - obesitas - traumatisch hersenletsel 2. mentale factoren: depressie 3. leefstijlfactoren - lichamelijke inactiviteit - roken - overmatig alcoholgebruik

Question 34

gezonde veroudering hersenen

Answer 34

1. algemeen - afname grijze + witte stof - hersengezondheid trainen > cognitieve reserve (doel: klachten die bij veroudering horen uitstellen) 2. veroudering - 20-25 jaar: hersenen biologisch volgroeid > hersenen groeien niet meer, veranderen wel - 30 jaar: vanaf deze leeftijd neemt hersenvolume af > merk je niet zo veel van - 50+ jaar: bepaalde functies merkbaar minder goed werken > vb. lastiger om op een naam te komen of iets nieuws aan te leren

Question 35

aanbevelingen Lancet Comission (2024) ikv preventie

Answer 35

1. levensloop en holistische benadering - stimuleren van cognitieve uitdagende activiteiten - stimuleren van lichaamsbeweging - hoog LDL-cholesterol behandelen - alcoholgebruik beperken - roken verminderen - depressie behandelen - visueel verlies behandelen