Hoofdstuk 10: Het endocriene systeem Flashcards
Endocriene systeem
Verzameling gespecialiseerde celweefsels en klieren die circulerende chemische boodschappermoleculen produceren en afscheiden (= hormonen)
Steroïde hormonen
Structureel verwant aan cholesterol en dus oplosbaar in lipiden → kunnen celmembraan passeren, dringen cel binnen en binden zich aan intracellulaire receptor
Cortisol, aldosteron, testosteron, oestrogeen, progesteron
Werkingsmechanisme steroïde hormonen op doelcel
- Steroïde hormonen kunnen makkelijk door het cel- en kernmembraan diffunderen omdat ze in lipiden oplosbaar zijn; binden zich aan specifieke hormoonreceptoren en vormen hormoonreceptorencomplex in kern of cytoplasma
- Hormoon-receptorcomplex hecht zich in kern aan DNA, waardoor specifieke genen worden geactiveerd en boodschapper-RNA wordt gevormd, dat de kern verlaat en synthese van bepaalde eiwitten regelt
- Eiwitten voeren de cellulaire reactie op het hormoon uit
Niet-steroïde hormonen
Structureel verwant aan eiwitten en dus onoplosbaar in lipiden → kunnen celmembraan niet passeren, binden zich aan receptoren op het celoppervlak wat reeks gebeurtenissen in gang zet die uiteindelijk cellulaire activiteit veranderen
Werkingsmechanisme niet-steroïde hormonen op doelcel
- De binding van hormoon aan receptor veroorzaakt een verandering in de vorm van het membraaneiwit, die op zijn beurt verandering in de cel op gang brengt (inactief → actief)
- Het geactiveerde molecuul dat in de cel wordt gegenereerd noemt ‘tweede boodschapper’ omdat het de boodschap overdraagt die door hormoon wordt geleverd zonder dat het hormoon ooit de cel binnenkomt (bv. cyclisch AMP, geproduceerd uit APT)
- Cyclisch AMP activeert een enzym dat al in de cel aanwezig is, wat een ander enzym activeert, dat op zijn beurt een ander activeert, enzovoort
- Het laatste enzym katalyseert de omzetting van inactief molecuul naar uiteindelijk product, dat vervolgens de celactiviteit verandert
Hypothalamus
Klein gebied in de hersenen dat dient als homeostatisch controlecentrum
Belangrijke schakel tussen zenuwstelsel en endocrien systeem
Controleert hormoneafscheiding van hypofyse
Hypofyse
Bevindt zich net onder hypothalamus en is ermee verbonden met dun stukje weefsel
Scheidt acht verschillende hormonen af die op hun beurt veel andere endocriene klieren reguleren
Acht hormonen van de hypofyse
Antidiuretisch hormoon
Oxytocine
Adrenocorticotropisch hormoon
Schildklierstimulerend hormoon
Follikelstimulerend hormoon
Luteïniserernd hormoon
Prolactine
Groeihormoon
Antidiuretisch hormoon (ADH)
Aangemaakt in achterste hypofyse
Nieren
Beperkt hoeveelheid water die verloren gaat in urine
Oxytocine
Aangemaakt in achterste hypofyse
Baarmoeder en melkklieren
Veroorzaakt baarmoedercontracties + afscheiding melk
Adrenocorticotropisch hormoon (ACTH)
Aangemaakt in voorste hypofyse
Bijnier(schors)
Stimuleert bijnier om glucocorticoïde af te scheiden
Schildklierstimulerend hormoon (TSH)
Aangemaakt in voorste hypofyse
Schildklier
Stimuleert de aanmaak en afscheiding van schildklierhormonen
Follikelstimulerend hormoon (FSH)
Aangemaakt in de voorste hypofyse
Eierstokken, teelballen
Stimuleert rijping van eitjes en afscheiding van oestrogeen of stimuleert aanmaak van sperma
Luteïniserend hormoon (LH)
Aangemaakt in de voorste hypofyse
Eierstokken, teelballen
Stimuleert ovulatie en de afscheiding van progesteron of stimuleert aanmaak sperma
Prolactine (PRL)
Aangemaakt in de voorste hypofyse
Melkklieren
Stimuleert ontwikkeling van melkkliercellen en productie van melk
Groeihormoon (GH)
Aangemaakt in de voorste hypofyse
Meeste cellen
Stimuleert groei bij jongeren, centrale rol bij celdeling
Pancreas
= Alvleesklier
Zowel endocrien (scheidt hormonen af in bloed) als exocrien (scheidt enzymen, … af in spijsverteringskanaal)
Eilandjes van Langerhans
Kleine clusters verspreid over de pancreas waarin zich endocriene cellen bevinden
Hebben drie soorten cellen die drie hormonen produceren (allemaal gelinkt met regulatie bloedsuikerspiegel): alfacellen, betacellen, deltacellen
Alfacellen
Scheiden glucagon af
Doen bloedsuikerspiegel stijgen
Zorgt in lever voor afbraak van glycogeen tot glucose
Betacellen
Scheiden insuline af
Doen bloedsuikerspiegel dalen
Stimuleert omzetting van glucose in glycogeen in lever
Deltacellen
Scheiden somatostatine af
Remmen afscheiding van glucagon en insuline
Bijnieren
Twee kleine endocriene organen die zich net boven de nieren bevinden
Bijnierschors
Buitenste laag
Produceert kleine hoeveelheden oestrogeen en testosteron + glucocorticoïden (bloedsuikerspiegel) en mineralocorticoïden: aldosteron (steroïde hormonen)
Glucocorticoïden
Helpen de bloedsuikerspiegel te reguleren
95% bestaande uit cortisol
Mineralocorticoïden
Helpt natrium en kalium te reguleren
Vooral bestaande uit aldosterone
Bijniermerg
Binnenkern
Produceert epinefrine (adrenaline) en norepinefrine (noradrenaline) die als hormoon en als neurotransmitter functioneren
Schildklier
Produceert thyroxine (eigenlijk thyroxine + triiodothyronine, maar bijna identiek) en calcitonine
Bijschildklieren
Produceren parathyroïdhormoon (PTH)
Teelballen
Produceren testosteron, wat de ontwikkeling en normaal functioneren van sperma en mannelijke voortplantingsorganen reguleert
Verantwoordelijk voor bot- en spiergroei tijdens pubertijd
Eierstokken
Produceren oestrogeen en progesteron
Dehydro-epiandrosteron (DEA)
Bij vrouwen verantwoordelijk voor versterken puberale groei, ontwikkeling oksel- en schaamhaar
Geen aantoonbaar effect bij mannen
Thymus
Bevindt zich tussen longen, achter borstbeen en vlakbij het hart
Scheidt petidehormone af: thymosine en thymopoëtine, laten lymfocyten rijpen tot T-cellen
Pijnappelklier
Klier die zich diep in derde ventrikel van hersenen bevindt
Scheidt melatonine af: belang in synchronisatie lichaamsritme met licht/donker-cyclus
Histamine
Belangrijk bij ontsteking
Verhoogt lokale aanmaak van slijm, verwijdt bloedvaten en verhoogt lekkage van haarvaten
Prostaglandines
Controle van bloedstroom
Rol bij ontstekingsreactie
Betrokken bij bloedstolling
Stikstofoxide
Reguleren lokale bloedstroom, samentrekking van gladde spieren in spijsverteringskanaal, stolling
Controleren erectie
Neurotransmitter in de hersenen
Diabetes mellitus
Ziekte suikerregulatie; onvermogen om glucose in cellen te krijgen die het nodig hebben → abnormaal hoge glucoseconcentratie in bloed → glucose in urine → uitdroging en dorst
Type 1-diabetes
Veroorzaakt door pancreas die te weinig insuline produceert → ‘insulineafhankelijke diabetes’ omdat de persoon afhankelijk is van insuline-injecties om glucose de cel binnen te laten dringen
Type 2-diabetes
Insulineresistentiecellen reageren inadequaat op insuline
Kan genetisch zijn maar levensstijl is belangrijkste factor
Meest voorkomende vorm
Hypothyroïdie
Te trage werking van schildklier wat lichaamsgroei kan vertragen, ontwikkeling van hersenen veranderen en begin van pubertijd vertragen
→ Cretinisme: mentale retardatie
Hyperthyroïdie
Overactieve schildklier en hypersecretie van schildklierhormonen
Veroorzaakt hyperactiviteit, nervositeit, opwinding en gewichtsverlies
Meest voorkomende vorm: ziekte van Graves
Ziekte van Graves
Auto-immuunziekte waarbij de antilichamen van een persoon de schildklier stimuleren om te veel thyroxine te produceren
Ziekte van Addison
Bijnierschors scheidt onvoldoende cortisol en aldosteron uit, wat de bloedsuikerspiegel en het natriumgehalte in bloed verlaagt
Syndroom van Cushing
Te veel cortisol door overmatige productie van glucose uit glycogeen en vasthouden van te veel zout en water
Hypogonadisme
Veroorzaakt door abnormaal lage testosteronniveaus
Voor geboorte: mannelijk kind kan geboren worden met dubbelzinnige, onderontwikkelde of vrouwelijke geslachtsorganen
Na geboorte maar voor pubertijd: vertraagde of onvolledige seksuele rijping van man
