H4: Gametogenese

Question 1

Wat is gametogenese?

Answer 1

= proces dat ervoor zorgt dat rijpe geslachtscellen gevormd worden vanuit primordiale kiemcellen (2n)

Question 2

Wat is spermatogenese?

Answer 2

= proces dat ervoor zorgt dat er rijpe spermacellen gevormd worden vanuit primordiale kiemcellen

Question 3

Wat is oögenese?

Answer 3

= proces dat ervoor zorgt dat er rijpe eicellen gevormd worden vanuit primordiale kiemcellen

Question 4

Waar vindt de gametogenese plaats?

Answer 4

In de interne genitale, vanuit voorlopercellen (= kiembaancellen/stamcellen)

Question 5

Wat gebeurt met ‘foutjes’ of therapeutische aanpassingen bij de kiembaancellen?

Answer 5

Deze worden doorgegeven aan het nageslacht

Question 6

Welke processen spelen een belangrijke rol bij de gametogenese?

Answer 6

Mitose en meiose

Question 7

Wat zijn de algemene principes van de spermatogenese?

Answer 7

• Start vanaf de puberteit
• Doel: groot aantal gameten produceren > 150 tot 275 miljoen spermatozoa per dag
• 4 spermatozoa uit 1 rijpe kiemcel
• Man is continu & levenslang vruchtbaar

Question 8

Wat zijn de algemene principes van de oögenese?

Answer 8

• Start tijdens foetale ontwikkeling
• Doel: 1 sterk eicel produceren
• Mitose van de kiemcellen enkel tijdens de foetale ontwikkeling
• Organisatie gameten in follikels die constant afnemen in aantal
• Meiotische deling: 2 periodes van lange pauze
• 1 ovum + 3 kleine poollichaampjes uit 1 rijpe kiemcel
• Vrouw is cyclisch vruchtbaar vanaf de puberteit tot de menopauze

Question 9

Wat zijn de gelijkenissen tussen spermatogenese en oögenese?

Answer 9

Maar 1 echte gelijkenis:
De gameten worden gevormd uit kiembaancellen

Question 10

Hoe verloopt de spermatogenese?
kiembaancel => spermatide

Answer 10

1. Hormonale verandering in puberteit > ontwaken primordiale kiemcellen in testiculaire zaadbuisjes: kiembaancellen > ° spermatogonia
2. Mitose zorgt voor groot aantal spermatogonia
3. Deel spermatogonia start met meiose > °primaire spermatocyten
4. Na meiose I > °secundaire spermatocyten
5. Na meiose II > °spermatiden

1 primaire spermatocyten (2n) resulteert in 4 haploïde spermatiden (n)

Question 11

Hoe verloopt de spermiogenese?
spermatide => spermatozoön

Answer 11

= rijpingsproces van 64 dagen
1. Vorming van het acrosoom
2. Condensatie (samendrukken) chromatine in celkern
3. Verlies van groot deel cytoplasma
4. Vorming middenstuk & zweepstaart

Question 12

Wat is het acrosoom?

Answer 12

= een celorganel dat talrijke enzymen bevat die assisteren in het doordringen van de beschermlaag rond de eicel > kop van de zaadcel

Question 13

Wat bevat het middenstuk van de spermatozoön? Functie?

Answer 13

Mitochondriën die dienen als motor voor de zweepstaart

Question 14

Wat is een synoniem voor de zweepstaart?

Answer 14

Flagellum

Question 15

Wat gebeurt er na de spermiogenese?

Answer 15

De spermatozoa worden vanuit de testiculaire zaadkanaaltjes naar de epididymus (bijbal) gestuwd voor opslag en verdere maturatie

Question 16

Wat is de gespecialiseerde functie van een spermatozoön?

Answer 16

Zelfstandig voortbewegen + pakketje DNA afleveren aan de eicel

Question 17

Wat zijn dysmorfe fouten bij spermatozoa?

Answer 17

= afwijkend uitzicht
* ontdubbelde kop of staart
* defect flagellum
* malformatie van het acrosoom

Question 18

Hoeveel van de spermatozoa is dysmorf?

Wanneer vruchtbaarheidsproblemen?

Answer 18

10%

Verlaagde vruchtbaarheid vanaf >20%

Question 19

Hoe verloopt de oögenese?
kiembaancel => primaire oöcyt

Answer 19

1. Zwangerschapsleeftijd 2mnd: primordiale kiemcellen > ° oögonia
2. Mitose van de oögonia > groot aantal oögonia
3. Deel oögonia start meiose > °primaire oöcyten
4. Primaire oöcyten met voedende follikelcellen & een beschermlaag (zona pellucida) > °primordiale follikels

Question 20

Hoe verloopt het aantal follikels tijdens de zwangerschap?

Answer 20

Van enkele duizenden in de 2de maand tot maximum 7 miljoen in de 5de maand

Question 21

Wat gebeurt er tijdens de folliculaire atresie?

Wanneer?

Answer 21

Grootste deel van primordiale follikels gaan verloren door geprogrammeerde celdood
+ mitose van oögonia stopt > totale aantal follikels neemt af

Vanaf de 5de maand van de zwangerschap

Question 22

Worden er nog nieuwe follikels gevormd na de geboorte?

Answer 22

Nee, alle follikels die in het leven van de vrouw aanwezig zijn, zijn er bij de geboorte

600 000 tot 800 000 follikels bij geboorte

Question 23

Wat is het gevolg van folliculaire atresie na de geboorte?

Answer 23

Bij start van de puberteit slechts 40 000 follikels en minder dan 500 zullen uitrijpen en eisprong ondergaan

Question 24

Wat gebeurt er met de follikels bij de menopauze?

Answer 24

Alle follikels zijn atretisch geworden

Question 25

Wat bevindt zich in een primordiale follikel?

Answer 25

1 primaire oöcyt

Question 26

Hoe verloopt de oögenese vanaf primaire oöcyt tot rijpe eicel?

Answer 26

1. Meiose I was gestart bij primaire oöcyt tijdens foetale leven > stop meiose I einde profase net na crossing over = **dictyoteen** 2. **Uitrijpen** vanaf puberteit oiv follikelstimulerend hormoon + piek luteïniserend hormoon > **afwerken meiose I**: °1 poollichaampje & 1 oöcyt met grootste deel cytoplasma = **secundaire oöcyt** 3. Start **meiose II**> stop meiose II in metafase (3tal uur voor ovulatie) 4. Elke cyclus slechts 1 follikel volwassen (15-20mm) = tertiaire, **Graafse follikel** <> andere follikels atresie 5. **Ovulatie** 6a. Geen bevruchting > na 24u sterft eicel af 6b. **Afwerken meiose II = enkel bij bevruchting!** > °polair lichaampje & 1 rijpe eicel met alle cytoplasma

Question 27

Wanneer eindigt het dictyoteen?

Answer 27

Vanaf de **puberteit**, maandelijks 15 à 20 follikels uitrijpen (dictyoteen eindigt voor de oöcyten die per cyclus uitrijpen, anderen blijven in dictyoteen!)

Question 28

Wat gebeurt er bij de ovulatie?

Answer 28

De **Graafse follikel barst**> secundaire oöcyt komt vrij > opgevangen in fimbriae van de eileider

Question 29

Hoe ziet de secundaire oöcyt eruit bij ovulatie?

Answer 29

Omgeven door zona pellucida & een krans granulosacellen (**corona radiata**)

Question 30

Wat is het non-disjunctiefenomeen?

Answer 30

= een **fout** tijdens mitose, meiose I of meiose II waarbij chromosomen tijdens de **anafase** niet op de correcte manier uiteengaan

Question 31

Wat ontstaat er bij non-disjunctie?

Answer 31

**Gameten** die **niet precies haploïd** zijn: sommigen extra chromosoom, anderen ontbreken een chromosoom

Question 32

Waarom komt non-disjunctie vaker voor bij de oögenese?

Answer 32

Oöcyten in rustfase tijdens **dictyoteen** (meiose I) > hoe langer deze pauze, hoe meer kans op non-disjunctie

Question 33

Waarom is leeftijd een belangrijke factor voor de kans op non-disjunctie?

Answer 33

Hoe ouder de moeder, hoe groter de kans op non-disjunctie Vanaf 35jaar : risico neemt exponentieel toe < meiose I ligt al stil sinds foetale leven!

Question 34

Wat gebeurt er bij fertilisatie van aneuploïde gameten?

Answer 34

Dit kan ook leiden tot het vormen van aneuploïde zygote (bevruchte eicel) vb. Trisomie 13, 18 of 21

Question 35

Welke twee rustmomenten treden op tijdens de oögenese?

Answer 35

Dictyoteen Secundaire oöcyt gaat zich pas verder ontwikkelen (meiose II) na fertilisatie