H1: Erfelijk Materiaal Flashcards
Wat voor organisme is de mens?
Eukaryoot organisme
Wat wil eukaryoot zeggen?
Al het erfelijk materiaal zit in een duidelijk aflijnbare celkern.
vb. mens = 46 chromosomen in de celkern van alle menselijke cellen behalve de gameten
Wat is de nucleus?
Celkern
Hoe wordt het genetisch materiaal opgeslagen in de celkern?
Niet delende cel: als chromatine
Delende cel: als chromosomen
Wat zijn chromosomen?
Zijn draadjes kernmateriaal die enkel met een microscoop te zien zijn als de cel zich aan het delen is.
Wat is de functie van chromosomen?
Ze dragen het erfelijk materiaal & zorgen tijdens de celdeling voor het gelijk verdelen van dit erfelijk materiaal.
Ze kunnen het DNA heel compact opslaan, waardoor het makkelijker is voor de cel om ermee te werken.
Wat is chromatine?
Donkere gevlekte kernsubstantie in een niet-delende cel
Uit welke delen bestaat een chromosoom? (opbouw)
P korte arm met telomeer bovenaan
C centromeer
Q lange arm met telomeer onderaan
T twee kapjes aan de uiteinden
Wat is een centromeer?
Is het ankerpunt tijdens de celdeling, hier klikken de chromosomen vast aan de spoeldraden.
Wat zijn telomeren?
Beschermkapjes, die ervoor zorgen dat de uiteinden van de chromosomen niet uitrafelen en aan elkaar kleven.
Voor welk proces zijn telomeren belangrijk?
Belangrijke rol verouderingsproces.
Wat gebeurt er met de telomeren tijdens de celdeling? Gevolg?
Bij elke celdeling worden ze korter. Hierdoor worden de chromosomen gevoeliger voor schade.
Wat zijn zusterchromatiden?
duplicaat van elk chromosoom
Wanneer ontstaan de zusterchromatiden?
Tijdens de S-fase en worden zichtbaar tijdens de profase van de celdeling
Wat verkrijg je door de zusterchromatiden?
Een verdubbeld chromosoom ofwel 2 zusterchromatiden (92 = 46 x 2)
Hoe verkrijg je een karyogram?
Uit de kern van een witte bloedcel worden chromosomen geplukt en onder de microscoop gerangschikt van groot naar klein.
Wat is een karyogram? Synoniem?
= karyotype
Van groot naar klein gerangschikte chromosomen. (23paar) met nummering.
Welke informatie kunnen we halen uit een karyogram?
- Nummering van de chromosomen: welke chromosomen zijn aan- of afwezig
- Grote, structurele afwijkingen opsporen (defecten)
=> ruw onderzoek > kleine beschadigingen niet zichtbaar
Hoe ontstaat een banderingspatroon? Wat is het?
Door het toevoegen van bepaalde kleurstoffen verschijnen horizontale strepen op de chromosomen die uniek zijn voor elk chromosomenpaar.
Welk chromosomenpaar is het kleinst?
Chromosoom 21 (behalve Y)
Inzicht dat 22 groter is, kwam pas na nummering.
Wat zijn autosomen? Hoeveel zijn er bij de mens?
22 paar homologe chromosomen
Lichaamsbepalende chromosomen
Wat betekent homoloog?
= gelijkwaardige, even groot
Wat zijn geslachtschromosomen? Hoeveel zijn er bij de mens?
1 paar niet homoloog
XX vrouw
XY man
Waarom zijn mannen het genetisch zwakke geslacht?
Niet homoloog: X veel groter en meer erfelijke info dan Y (10-15 keer)
Wat is de functie van het Y-chromosoom?
Embryo te doen ontwikkelen als man
Andere erfelijke info is verdwenen
ISCN-nomenclatuur
International System for Human Cytogenomic Nomenclature
1️⃣ totaal aantal chromosomen ,
2️⃣ geslachtschromosomen
3️⃣ overtollige/ontbrekende autosomen + -
vb. 46, XX
of 47, XX + 21
of 45, XY - 21
Komma niet vergeten!
Wat is een genoom?
Alle erfelijke informatie in 1 celkern
De complete genetische samenstelling van een organisme, cel of virus
Wat wil ploïdie zeggen?
Het aantal complete sets chromosomen (n) per celkern
Wat wil diploïd zeggen?
Alle erfelijke info tweevoud aanwezig = 2n
vb. mensen zijn diploïde wezens met uitzondering van de gameten
Wat is het voordeel van diploïdie?
In theorie is er altijd een back-up chromosoom als 1 chromosoom schade heeft geleden.
Wat is haploïd?
Van elk chromosoom slechts 1 exemplaar = n
Vb. Gameten = rijpe eicel of spermacel
Wat is polyploïdie?
Het aantal complete sets chromosomen (n) per celkern is groter dan 2
Wat is triploïd?
Alle erfelijke info drievoud aanwezig = 3n
> spontane abortus of beperkte levensverwachting
vb. bananen
Wat is tetraploïd?
Alle erfelijke info viervoud aanwezig = 4n
> bij mens onmogelijk
Waarom wordt een diploïde cel tijdens S-fase van de mitose niet tetraploïd?
Het erfelijk materiaal verdubbelt maar blijft aan het origineel hangen > 92 zusterchromatiden bij de mens = 4c
Deze splitsen wanneer de cel splitst in 46 afzonderlijke chromosomen in elke cel.
Wat is aneuploïdie?
Het aantal chromosomen in een celkern is geen veelvoud van n
Wat is het meest voorkomende gevolg van aneuploïdie?
Spontane abortus of levendgeborenen met trisomie 13, 18 of 21
Wat is trisomie 21?
2n + 1 bij chromosoom 21
> totaal 47 chromosomen
Wat is het karyotype bij trisomie 21?
Vrouwelijk: 47, XX + 21
Mannelijk: 47, XY + 21
Wat is DNA?
= Desoxyribonucleïnezuur
Een gespecialiseerde molecule die toelaat om erfelijke informatie op te slaan en door te geven
Hoe zijn chromosomen opgebouwd?
Opgerolde DNA-moleculen rond histonen
Wat zijn histonen?
Verpakkingseiwitten of steuneiwitten
Hoe is een DNA-molecule opgebouwd?
= lange, spiraalvormige vlecht van nucleotiden
= dubbele helix
Wat zijn de bouwstenen van DNA?
Nucleotiden
Waaruit bestaat elke nucleotide?
- Deoxyribose
- Fosfaatgroep
= het lint van de streng - Base
Wat is deoxyribose?
= vijfhoekige suikermolecule
> koolstofatomen genummerd 1’ => 5’
Wat is de functie van de fosfaatgroep?
Die lijmt de deoxyribosen aan elkaar
ALTIJD ter hoogte van 5’ ene deoxyribose naar 3’ andere deoxyribose
Welke basen zijn er?
Adenine
Thymine
Guanine
Cytosine
Wat is antiparallel?
Twee tegengesteld lopende strengen van nucleotiden, zoals dubbel helix
Wat wil polariteit zeggen?
Elke streng heeft zijn richting van 5’ (start) naar 3’ (einde)
Wat zijn waterstofbrugjes?
Chemische verbindingen tussen de tegenover elkaar liggende basen van de strengen > voldoende krachtig om te zorgen dat een dubbele helix ontstaat
Wat is een basenpaar? Welke?
= basen die tegenover elkaar liggen
=bp
AT of CG
Welk gevolg hebben de basenparen voor de nucleotidestrengen?
De strengen moeten altijd precies complementair zijn met elkaar > code in de ene streng precies tegengesteld aan code in andere streng
Wat ontstaat door de complementaire eigenschap van de strengen?
Een coderende & niet-coderende streng
Wat zijn de functies van DNA?
- Opslag
- Replicatie
- Regulatie
- Recombinatie
Wat houdt de opslagfunctie van DNA in?
- Bewaren alle info die nodig is voor bouw en functie van organisme > schaalverkleining: compact & ordelijk opbergen DNA dmv chromosomen
- Op stabiele manier erfelijke info doorgeven over generaties > DNA kan veel langer overleven dan zijn gastheer
Wat is denaturatie?
Waterstofbruggen worden verbroken bij > 70°C en helix gaat verloren MAAR DNA is niet verloren!
Wat houdt de replicatiefunctie van DNA in?
Vermenigvuldigen om:
* weefsels te laten groeien door nieuwe cellen aan te maken
* info door te geven naar nageslacht
=> DNA kan zichzelf in stand houden
+ organisme is de verpakking
> kopie maken van originele dubbelstrengige helix
Wanneer vindt de replicatie van DNA plaats?
Tijdens de S-fase van de celcyclus
zie H2
Wat houdt de regulatiefunctie van DNA in?
Welke erfelijke info uit ons genoom komt tot expressie
zie H2
Wat houdt de recombinatiefunctie van DNA in?
= herordenen van erfelijk materiaal > bevorderen van variatie
vb. vorming gameten, crossing over, spontane mutaties, ontstaan zygote na bevruchting
Waarvoor zorgt variatie in het DNA?
Het ontstaan van nieuwe eigenschappen die het organisme geschikter maken om te overleven in een bepaalde omgeving
Hoeveel mutaties ontstaan er bij elke menselijke gameet?
Ongeveer 30 nieuwe mutaties bij elke menselijke gameet
Wat is een gen? definitie
= kleinste, ondeelbare drager van een stuk erfelijke info. Elk gen is een stukje DNA dat codeert voor een specifiek eiwit > °genproduct
Hoe groot is het aantal menselijke genen ongeveer?
20687 genen
Wat is een polypeptide?
Een klein eiwit
Wat is INS?
Locus?
= gen voor insuline op chromosoom 11
Locus 11p15.5
Wat is een locus?
= unieke plaats in het genoom
Waaruit bestaat een locus?
- Chromosoomnummer
- Chromosoomarm
- Plaatsnummer
vb. INS 11p15.5
Hoe wordt de lengte van een gen uitgedrukt?
In eenheden van baseparen (bp)
Wat is 1 kilobase?
= kb
= 1000 bp
Wat is 1 Megabase?
= Mb
= 1 000 000 bp
Wat is 1 Gigabase?
= Gb
= 1 000 000 000 bp
Hoe lang is 1 menselijk haploïd genoom?
3,2 Gb lang
Wat is de gemiddelde lengte van een gen?
24 kb lang
Wat is er uitzonderlijk aan het SRY-gen?
= Sex Determining region Y
slechts 828 bp lang (0,828 kb)
op locus Yp11.2
> bepaalt dat embryo mannelijk of vrouwelijk ontwikkelt
Wat is er uitzonderlijk aan het DMD-gen?
= Duchenne Muscular Dystrophy
2 241 933 bp lang (2,241 Mb)
op locus Xp21.1 én Xp21.2
> zorgt voor verankering van spierfilamenten
Geef de gegevenskaat van het gen albumine
ALB, 24369 basen, locus 4q13.3
= positie 13.3 op lange arm van chromosoom 4
Definitie
Wat is embryologie?
Embryologie bestudeert de ontwikkeling van een menselijk organisme vanuit één cel
Wanneer spreken we van een embryo?
Vanaf de bevruchting (zygote) tot en met de 2de maand (8ste week) van de ontwikkeling
Wanneer spreken we van een foetus?
Welke periode breekt dan aan?
Vanaf de 3de maand van de ontwikkeling (9de week) tot de geboorte
Foetale periode
Wat is rostraal?
Gebruiken bij?
Aan de kant van de neus
Bij plaatsaanduiding embryo