H19 Genderdysforie, parafiele stoornissen en seksuele disfuncties

Question 1

Hoe worden seksuele stoornissen benaderd in de pyschiatrie?

Answer 1

Als biologische vs psychologische stoornis; distress –> seksuele stoornis

Question 2

Hoe luidt de DSM-5 classificatie van seksuele stoornissen?

Answer 2

Niet onomstreden of zonder problemen (sommige problemen niet aan bod want niet geclassificeerd als psychiatrische stoornis, vb seksueel geweld, hyperseksualiteit en seksverslaving)

Question 3

Wat is het verschil tussen hyperseksualiteit en seksverslaving?

Answer 3

Hyperseksualiteit: Hoog frequent seksueel gedrag, niet stuurbaar, ondanks aversieve beleving negatieve effecten op welbevinden en lichamelijke gezondheid

Seksverslaving: Herhalend gedragspatroon waarin omgang met seks tot overwegend negatieve consequenties leidt, zonder dat de betrokkene dit kan bijsturen terwijl hij/zij dat wel graag wil

Question 4

Wat is genderfysforie?

Answer 4

1. Lijdensdruk door incongruente ervaring tussen de ervaren of geuite gender vs toegewezen gender
2. Sterk verlangen eigen geslachtskenmerken niet te hebben
3. Sterk verlangen geslachtskenmerken van het andere gender
4. Sterk verlangen het andere gender te zijn
5. Sterk verlangen om als het andere gender te worden behandeld
6. Nadrukkelijke overtuiging te ervaren wat de andere gender ervaart

> / 6 mnd, min 2 weken

Question 5

Wat is gender?

Answer 5

1. Psychische, sociale en juridische aspecten van het man- of vrouw zijn
2. Genderidentiteit: subjectieve beleving. Fundamenteel onderdeel van de persoonlijkheid, culturele en evolutionaire determinanten

Question 6

Hoe verschillen de evolutionaire paringsstrategieën van mannen en vrouwen?

Answer 6

Mannen: minder seksueel selectief –> bevorderen genetische reproductieve succes

vrouwen: selectief –> beperkt aantal x zwanger kunnen worden

Question 7

Wat is transseksualiteit?

Answer 7

1. Personen met genderdysforie die het gevoel hebben anatomisch tot het verkeerde geslacht te behoren + wens zo volledig mogelijk andere geslacht te zijn –> medische behandeling
2. Transgenderisme
3. Genderrolgedrag

Question 8

Wat is transgenderisme?

Answer 8

Alle vormen van incongruentie tussen feitelijke sekse of toegewezen gender en de gewenste gender of sekse, zonder dat dit per se ervaren wordt als probleem

Question 9

Wat is de prevalentie van transseksualiteit?

Answer 9

man –> vrouw 1 op 11 900
vrouw –> man 1 op 30 400

Ratioverschil afgenomen van 3.5 op 1 (60s) naar 2 op 1 (‘90s); reden onbekend

Question 10

Hoe uit genderdysforie zich in de kindertijd?

Answer 10

1. Genderidentiteit ligt eerder dan 18-30 maanden vast (zoals eerst werd aangenomen)
2. Kenmerkende gedragingen
   vb: uitspraken, kleden, bewondering, nabootsing, voorkeur vrienden, motoriek van meisjes; afkeer seksuele anatomie

Question 11

Hoe ontwikkelt genderidentiteit zich?

Answer 11

1. (leren) onderscheiden van mannelijke en vrouwelijk kenmerken, zoals gezicht en stem
2. (leren) benoemen en ervaren van zichzelf als man of vrouw, ca 2 jr
3. zich steeds meer gedragen als vrouw of man

Question 12

Hoe uit genderdysforie zich in de adolescentie of volwassenheid?

Answer 12

Wensen tav geslachtsaanpassing
1. Niet iedereen
2. Shemales
3. Eunuchen
4. Sommige vrouwen alleen borsten verwijderen, penis behouden om sociaal als man te kunnen leven

Verdwijnt in 75% van kinderen na puberteit

Question 13

Wat is een shemale?

Answer 13

biologische mannen die borsten wensen met behoud penis en teelballen

Question 14

Eunuchen

Answer 14

Biologische mannen die penis en scrotum willen verwijderen, zonder vagina

Question 15

Hoe ontstaat genderdysforie?

Answer 15

1. Biologsich: Intersekseconditie,
2. Psychologische visie: verstoring van de relatie met (en tussen) beide ouders in vroege jeugd –> angst –> identificeren met ouder van andere geslacht
3. Early vs late onset (hypothese lawrence, autogynefilie)

Question 16

Wat is autogynefilie?

Answer 16

1. Seksuele opwindende voorstelling van een man van zichzelf als vrouw
2. Deze parafiele voorstelling zou getransformeerd worden tot stabiele wens een vrouw te zijn - hypothese Lawrence

Question 17

Hoe wordt genderdysforie behandeld?

Answer 17

1. Initieel: psychotherapie. Geen bewijs effectiviteit
2. Nu: geslachtsaanpassende hormonale en chirurgische behandelingen. Effectief + recht

Question 18

Benoem 4 fasen van het behandeltraject van genderdysforie

Answer 18

1. Diagnose (genderdysforie of andere persoonlijke, sociale of psychiatrische problemen)
2. Behandeladvies (maatwerk)
3. Real-life-experience: sociale rol van gewenste gender vervullen
4. Psychologische begeleiding + hormonale geslachtsaapassende behandeling –> secundaire geslachtskenmerken; 12 mnd. Sociale transitiefase

vrouw –> man: androgenen (vermannelijkende hormonen)
man –> vrouw: andorgeendeprivatie (ontmannelijkende) + oestrogenen

Adolescenten: >/ 16 jr. Daarvoor puberteitsremmers

Diagnose en real-life experience langere duur als: patient jonger, diagnostiek ingewikkeld (bv psychopathologie)

Question 19

Wat zijn de gevolgen van geslachtsaanpassende behandeling?

Answer 19

1. Daling genderdysforie + toename psychisch welbevinden (vanaf eerste stappen)
2. Latere effecten gezondheid onduidelijk

Question 20

Hoe is de wet veranderd omtrent genderdysforie in Nederland?

Answer 20

1. Legale seksewijziging mogelijk met vruchtbaarheid, vanaf 16jr
2. –> meer mogelijkheden voor mensen met genderdysforie om stil te staan bij en vorm te geven aan eventuele kinderwens
3. Wet van 1985: seksewijziging onmogelijk zonder onvruchtbaar te zijn in de sekse van de geboorte

Question 21

Wat is parafilie?

Answer 21

Intense en aanhoudende seksuele interesse die afwijkt van seksuele belangstelling voor genitale stimulatie of het voorspel van fenotypsiche normale, lichamelijk volgroeide en instemmende menselijke partners

Question 22

Noem 3 kenmerken van parafiele stoornis

Answer 22

1. Lijdensdruk/beperkingen of bevrediging geeft persoonlijke schade of risico’s voor anderen
2. Aanwezigheid parafilie noodzakelijk, maar geen voldoende voorwaarde voor parafiele stoornis
3. Als: seksuele drang, fantasieën of handelingen > 6 mnd terugkeren (= verschil experimenteergedrag)
4. In gereguleerde omgeving (vb gevangenis)
5. Volledig in remissie: afwezig 5 jr in niet-gereguleerde omgeving; nvt op pedofiele stoornis

Question 23

Noem 8 soorten parafiele stoornissen

Answer 23

1. Voyeurismestoornis
2. Exhibitionismestoornis
3. Frotteurismestoornis
4. Seksueel-masochismestoornis
5. Seksueel-sadismestoornis
6. Pedofiele stoornis
7. Fetisjismestoornis
8. Transvestiestoornis
9. Andere gespecificeerde paraiele stoornis
10. Ongespecificeerde parafiele stoornis

(9+10 niet verder besproken in boek)

Question 24

Welke theorieën bestaan over parafiele stoornissen?

Answer 24

1. Psychoanalytische
2. Leertheoretische
3. Money’s theorie van het liefdesschema
4. Biologische

Question 25

Welke behandeling bestaat voor parafiele stoornissen?

Answer 25

1. CGT incl terugvalpreventieprogramma. Doel: afname ongewenste gedrag + aanleren gewenste (seksuele) gedrag; aanleren sociale en seksuele vaardigheden (vb contacten leggen, initiatieven nemen, communiceren over gevoelens, controle over parafiele seksuele opwinding).
2. Terugvalpreventie/Interventieprogramma’s. Weinig effectief. + hormonale interventie (andorgeendeprivatietherapie) en farmaca (SSRIs)
3. Accepterende behandelingen. Van parafilie als egosyntoon. Integreren in persoonlijke en sociale identiteit, prosociaal vormgeven; verhogen weerbaarheid tegen stigmatisatie en discriminatie

Question 26

Noem 2 redenen om mensen te behandelen met parafilie

Answer 26

1. Lijden onder het verlangen, de fantasieën, drang en de activiteiten
2. Conflict met anderen

Question 27

Wat weet je over de prevalentie en ontwikkeling van parafilieën?

Answer 27

1. 2-5% voor de meesten. Parafiele fantasieën man 62% vrouw 52%
2. Meeste mensen met parafilie geen behoefte aan hulpverlening
3. Ontwikkeling: adolescentie en neemt af met de leeftijd

Question 28

Noem 6 kenmerken van exhibitionismestoornis

Answer 28

1. Prevalentie 2-4%.
2. Geslachtsdeel tonen aan vreemden + fantasie daarover (meestal mannen); soms ook mastuberen. Lijdensdruk OF grensoverschrijdend gedrag vertoond >/ 6mnd
3. Redenen: 1) toeschouwer choqueren 2) hoop seksuele opwinding toeschouwer
4. Psychiatrische en forensische aandacht hiervoor klein. Niet ernstig beschouwd?
5. 5-10% ‘hands-on’ seksueel grensoverschrijdend gedrag
6. Negatieve effecten op toeschouwers

Question 29

Noem 4 kenmerken van frotteurismestoornis

Answer 29

1. 30% bij volwassen mannen
2. Seksuele opwinding bij aanraking persoon die daar niet mee instemt (bv trein) of terugkerende fantasieën over, herhaaldelijk. Lijdensdruk OF grensoverschrijdend gedrag. >/ 6 mnd
3. Vooral de aanraking is opwindend (niet de drang)
4. Onset adolescentie, neemt af met leeftijd (wss)

Question 30

Noem 7 kenmerken van seksueel-masochismestoornis

Answer 30

1. 10.7% mannen 9.1% vrouwen
2. Seksueel opgewonden raken van (fantasieën over) vernedering, geslagen, vastgebonden of andere vormen van lijden. Herhaaldelijk. Lijdensdruk of functiebeperking. >/ 6 mnd
3. Attributen
4. Asfyxiofilie
5. Onset ~ 19.3 jaar

Question 31

Wat is asfyxiofilie?

Answer 31

1. Seksueel opgewonden worden door het beperken van de eigen ademhaling.
2. –> niet-beoogde dood door onvoldoende functionerende veiligheidsmaatregelen (soms, onbekend)

Question 32

Noem 7 kenmerken van seksueel-sadismestoornis

Answer 32

1. <2%
2. Opwinding bij psychologisch of lichamelijk lijden van anderen. Oa vernederen, slaan, vastbinden, pijnigen. Herhaaldelijk, fantasieën, beperkingen OF grensoverschrijdend >/ 6 mnd
3. Verschil tussen uitvoeren met (on)/vrijwillige partner of ondergaan
4. Onset ~19.4 jaar
5. Gevaar: Vooral als comorbide met antisociale-persoonlijkheidsstoornis of hoge psychopathie, vb seksuele lustmoordenaars

Question 33

Noem 8 kenmerken van pedofiele stoornis

Answer 33

1. 3-5% bij mannen
2. Typen: exclusief (uitsluitend kids) en niet-exclusief (ook volwassenen)
3. Volwassene (>=16jr) die seksueel opwindende handelingen of fantasieën heeft of verricht met een prepuberaal kind (<13jr), herhaaldelijk, lijdensdruk OF gehandeld. >= 6 mnd
4. Leeftijdsverschil. >5 jr
5. Uitzondering: oudere adolescent met vaste seksuele relatie van kind van 12 of 13 jr
6. Classificatie lastig bij eerste manifestatie, ivm puberteit, nieuwsgierigheid
7. Dwang of agressie niet noodzakelijk
8. Verschil seksuele aantrekking en seksueel gedrag kind. Factoren actief verzet tegen pedofiele seksuele aantrekking en geen pedofiel seksueel gedrag onbekend

Question 34

Noem 5 kenmerken van fetisjismestoornis

Answer 34

1. Prevalentie onbekend
2. Opwinding door niet-levende voorwerpen of materialen (fetisjen). Dragen, strelen, ruiken. Masturbatie of met partner. Aanhoudend, lijdensdruk of functiebeperking, crossdressing. >= 6 mnd
3. DSM-5 tov andere DSM: partialisme: exclusieve seksuele gerichtheid op een lichaamsdeel als fetisj
4. Onset puberteit, soms eerder

Question 35

Noem 7 kenmerken van transvestiestoornis

Answer 35

1. Mannen 3%, vrouwen <3%, onbekend
2. Seksuele aantrekking tot, verlangen naar of opwinding bij crossdressing. Lijdensdruk of functiebeperking. Kenmerken en fantasieën/druk/handeling >= 6mnd
3. Samen met fetisjisme en autogynefilie
4. Vanaf kindertijd, in adolescentie geseksualiseerd kan
5. Heterogene groep. Tussen fetisjisten en genderdysforie
6. Spectrum incidenteel tot regelmaat
7. Verdwijnt soms spontaan met leeftijd

Question 36

Noem 2 kenmerken van psychoanalytische theorieën over parafilie

Answer 36

1. Symptoom van problematisch verlopen vroegkinderlijke ontwikkeling
2. Toenemende aandacht voor integreren van neurobiologische facetten van seksualiteit en hechting en rol lustbeleving in etiologie van parafilieën

Question 37

Welke 3 facetten staan centraal in de multifactoriële modellen van leertheoretische opvattingen over parafilie?

Answer 37

1. Associatie van een object met seksuele opwinding, vooral orgasme; onset in puberteit; conditionering mn bij masturbatie
2. Aan/afwezigheid sociale sanctionering –> sociaal geproblematiseerd of niet. Niet negatief –> herhaald gedrag, versterkt dmv belonende (masturbatie)orgasmen. Wel negatief en besproken –> alternatieve normale leerervaringen + kans op verdwijning
3. Opnemen parafilie in identiteit –> moeilijker te problematiseren (door belangrijkere plaats in identiteit betrokkene)

Neurobiologische aspecten geintergeerd in modellen (oa dopamine)

Question 38

Noem 5 kenmerken van Money’s theorie van het liefdesschema

Answer 38

1. 3 fasen in seksueele paarvorming (proceptief/voorbereiding, acceptief/feitelijk, conceptief/reproductie)
2. Basis seksueel gedrag op jonge leeftijd gelegd
3. Lovemap: ontwikkeld 5-10e jaar –> mentale blauwdruk ideale liefdespatner en ideale scenario van seksueel-erotische repressie, seksueel misbruik
4. ‘Oneigelijke’ elementen in liefdesschema (voor repressie, misbruk, etc) –> object van seksuele verlangen geen ‘normaal’ persoon
5. Als biologische puberteit het beschadigde liefdesschema seksualiseert –> parafilie

Question 39

Noem 2 kenmerken van biologische theorieën van parafilie

Answer 39

1. Ontregeling hercencircuits die ‘normale’ seksualiteit regelen: balans DA, 5-HT, norepinefrine verstoord
2. Pedofielen: lagere intelligentie, linkshandig, schedeltrauma’s voor 30e

Question 40

Noem 4 soorten seksuele disfunctie

Answer 40

1. Levenslang
2. Verworven. Na periode van niet-verstoord functioneren
3. Gegeneraliseerd
4. Situationeel

Question 41

Noem 3 kenmerken van seksuele disfunctie

Answer 41

1. Heterogene groep
2. Gemeenschappelijk kenmerk: problemen vermogen om seksueel te reageren of seksueel genot te ervaren
3. Klinisch significant als: Onwelzijn of relatieproblemen
4. Problemen: vraag of partners bij elkaar willen blijven –> sterkere relationele aanpak nodig
5. Diagnose: als klachten ‘ondanks adequate seksuele stimulatie’.

Question 42

Wat is het incentive-motivation model?

Answer 42

Motivatie hangt sterk samen (verwachte) uitkomst verachte vrijen (incentive, bv lust, intimiteit, plezier van partner

Question 43

Welke theoretisch model hanteert de DSM-5 voor de indeling van de seksuele disfuncties en wat zijn de gevolgen daarvan voor de verschillende indelingen van de seksuele disfuncties bij vrouwen en mannen?

Answer 43

DSM-5: Seksuele-responscyclus van mannen en vrouwen verschillen: verlangen en opwinding in 1e fase cyclus.

Mannen: aparte fase –> aparte seksuele disfuncties
Vrouwen: samen in diagnostische categorie –> seksuele interesse-/ opwindingsstoornis

Question 44

Noem 2 manieren hoe problemen bij seksuele responscyclus zich uiten

Answer 44

1. Meestal in fasen van verlangen, opwinding en orgasme
2. Ontevredenheid met vrijen: nagaan intimiteit, communicatie en relationele context

Question 45

Noem 5 kenmerken van seksuele interessse-/opwindingsstoornis bij de vrouw

Answer 45

1. 12-22%
2. Minder/geen zin in seksuele handelingen/initiatief nemen/opwinding/fantasieën/plezier ervaren/sensaties.
3. Globaal of situationeel (vb: wel willen masturberen, maar geen zin hebben om met eigen partner te vrijen)
4. Geen seksuele opwindingsrespons
5. Diagnose: lastig; afh verschillen tussen partners over frequentie van het vrijen. Relationele problemen

Question 46

Noem 3 kenmerken van hypoactief-seksueelverlangenstoornis bij de man

Answer 46

1. Prevalentie?
2. Afwezigheid gebrek aan seksuele, erotische gedachten, fantasieën en verlangens seks. >= 6 mnd
3. Vergelijkbaar verminderd seksueel verlangen bij de vrouw. Verschil DSM-5: Smallere set van diagnostische criteria bij de man, om scheiding ‘erectiestoornis’
4. ‘geen zin’ vaak effect van eerdere opwindings-/erectie- of orgasmestoornis

Question 47

Noem 3 kenmerken van erectiestoornis

Answer 47

1. 8%, 60-70 jr 40-50%
2. Onvermogen erectie bereiken/volhouden, terugkerend, bij aanhoudende stimulatie. >= 6 mnd in 75-100% van seksuele activiteit
3. Soms helemaal geen erectie
4. Correlatie angst, somberheid, negatief zelfbeeld

Question 48

Noem 4 kenmerken van orgasmestoornis vrouw/vertraagde ejaculatie bij de man

Answer 48

1. Diagnose: herhaaldelijk/altijd uitblijven/vertragen na normale seksuele opwindingsfase
2. Mannen: 1%, bij coïtus, niet bij masturbatie. >50jr klachten toename. >=6mnd in 75-100% seksuele activiteit
3. Vrouwen: 11%, vertraagd/uitblijven OF duidelijk minder intens orgasme. Niet bij clitoraal orgasme. >=6 mnd in 75-100%Moeilijke diagnose doordat vrouwen in het algemeen minder vaak orgasmeren. Diagnose als psychologishce remmingen klaarkomen verhinderen (vb sterke angst controleverlies).

Question 49

Noem 4 kenmerken van voortijdige ejaculatie

Answer 49

1. 10%
2. Ejaculatie <1 min na penetratie en voordat gewenst. Herhaaldelijk. >= 6 mnd 75-100%.
3. Partners vinden het onplezierig
4. Leeftijd, nieuwheid seksuele partner/situatie, frequentie seksuele activiteit, gewenste tijdstip klaarkomen

Question 50

Noem 3 kenmerken van vaginistische verschijnselen

Answer 50

1. 1-5%
2. Spieren rond ingang vagina/bekkenbodem (onbewust) aangespannen –> gemeenschap moeilijker/verhindert. Ook niet-coïtale aanraking trigger
3. Effect op gynaecologisch onderzoek of tampon inbrengen
4. Jonge vrouwen zoeken vaker hulp

Question 51

Hoe werden genitopelviene pijn/penetratiestoornis in eerdere versies van de DSM genoemd?

Answer 51

Twee aparte seksuele-pijnstoornissen: vaginisme en dyspareunie

Question 52

Noem 6 kenmerken van dyspareunie

Answer 52

1. Vrouwen 5%, piek 25-30 jaar en rond 50 jaar
2. Pijn in geslachtsdelen na gemeenschap
3. Diagnose: soms niet gesteld door gebrek aan vochtigheid agv onvoldoende opwinding of somatische aandoening
4. Combi pijnklachten en seksuele functiestoornissen samen; causatie lastig (opwinding of lubricatie problemen/); behandeling meerdimensionaal
5. Diepe dyspareunie: Pijn in onderbuik. Lichamelijke oorzaken mogelijk
6. Vulvovaginale pijn: oppervlakkige dyspareunie, bij binnengaan vagina

Question 53

Hoe worden diagnose van seksuele disfuncties gesteld?

Answer 53

1. Diagnose + behandeling vanuit biopsychosociaal paradigma
2. Info oorzaak uit omstandigheden seksuele disfunctie
3. Lichamelijke oorzaak uitsluiten lastig –> lichamelijk onderzoek (psychofysiologisch, hormonaal, urologisch, gynaecologisch, neurologisch)

Question 54

Welke behandeling voor seksuele disfuncties bestaan?

Answer 54

Psychologische interventies effectief. Recent ook mindfullness

Question 55

Hoe ontstaat de vicieuze cirkel van angst en bij (bij vrouwen)?

Answer 55

1. Na 1 of meer pijnlijke vrij-ervaringen
2. Herinnering aan pijn –> cognities over pijnlijkheid seksuele contact –> anticipatieangst –> pijn –> instandhouding seksuele-pijnstoornis

Question 56

Noem 5 nabije/directe oorzaken van seksuele disfuncties

Answer 56

1. Belemmerende factoren die binnen seksuele interactie zelf
2. Concrete seksuele situatie
3. Factoren: Gebrek aan kennis, schaamte, preoccupatie seksuele prestatie, onrealistische verwachtingen, negatieve uitkomstverwachtingen, negatief seksueel zelfbeeld/onhandigheid
4. (ernstige) psychische problemen ten grondslag niet noodzakelijk
5. Behandeling: voorlichting, communicatietraining, seksuele oefeningen

Question 57

Noem 3 verwijderde/verre oorzaken van seksuele disfuncties

Answer 57

1. Gevolg van psychopathologische ontwikkeling of partnerrelatie-problematiek (bv onverwerkte incestervaring, hechtingsproblematiek, seksuele identiteitsproblematiek)
2. Onderliggende/verre eerst behandelen, daarna seksuele respons / nabije oorzaak

Question 58

Wat is het verschil tussen parafilie en parafiele stoornis?

Answer 58

Stoornis als >= 6 mnd, steeds terugkerend.

Grens niet altijd duidelijk. Empirische aanwijzingen dat vele volwassenen geregeld parafiele fantasieën hebben.

Question 59

Welke seksuele disfuncties onderscheidt de DSM-5 voor vrouwen en mannen?

Answer 59

1. ‘andere specifieke seksuele disfuncties’
2. Ongespecificeerde seksuele disfunctie
3. Seksuele disfunctie door middel of medicijn

Vrouwen:
1. Seksuele-interesse/ opwindingsstoornis
2. Orgasmestoornis
3. Genitopelviene pijn-/penetratiestoornis

Mannen:
1. Hypoactief-seksueelverlangenstoornis
2. Erectiestoornis
3. Vertraagde ejaculatie
4. Voortijdige ejaculatie

Question 60

Noem de subtypen van genitopelviene-pijn-/penetratiestoornis

Answer 60

1. In DSM-5 1 categorie: genitopelviene-pijn-/penetratiestoornis.
2. Vaginistische verschijnselen: aanspanning spieren vagina
3. Dyspareunie: pijn in geslachtsdelen na gemeenschap.
4. Oorzaken verwijderde of verre oorzaken.