Öndun barna og frávik í öndunarstarfsemi og veikindi tengd þeim Flashcards
Afhverju eru öndunarerfiðleikar og vandamál með önduna algengast í börnum yngri en 3 ára?
Ástæðan fyrir því er að ung börn eru berskjaldaðari fyrir ýmsum pestum í umhverfinu svo sem RS og influensu, því að ofnæmiskerfið er ekki fullþroskað og þau eru að kynnast þessum sýkingum í fyrsta skipti. Eins er börn útsettari til að fá öndunarerfiðleika því öndunarvegirnir eru smáir og þröngir og öndunarfærin eru ekki full þroskuð
Hvernig er öndunarvegur barna?
- Allt mun smærra og meiri líkur að slím og bólga valdi loftflæðiskerðingu um öndunarvegi
- Litlar nasir – börn anda aðallega með nefinu til 6 mán aldurs: Nefstíflur mikið vandamáli, t.d. barn á erfitt með að taka brjóst og sefur illa.
- Lítið nefkok
- Tungan er hlutfallslega stór og munnurinn lítill
- Háls – og nefkirtlar stórir: Háls og nefkirtlar eru að stækka á aldrinum 2-6 ára og geta valdið verulegum kæfisvefni í sumum tilfellum þar sem hálskirtlar eru verulega stórir
- Barkakýlislokið (epiglottis) er langt og lint, Erfiðara að sjá í barkaþræðingu
- Barkakýlið og raddböndin eru ofar í hálsi
- Brjóskmyndun á eftir að aukast
- Færri vöðvar starfhæfir í öndunarvegum: Meiri líkur á að öndunarvegur falli saman t.d þegar barn grætur
- Styttri og þrengri barki
- Greiðari leið í hægri berkju
- Lítið þvermál öndunarvega hjá ungabörnum
Hvað er öndunarvegur nbarna í þvermáli
4mm þannig að bólga um 1 mm skerðir þvermálið um 2 mm sem veldur mikilli teppu.
Er barkinn ofar eða neðar í hálsi barna?
Barkinn ofar í hálsi barna og greiðari leið ofan í hægri berkju, ekki óalgengt að lendi ofan í hægri berkju við intúberingu
Öndunarvegur barna - Neðri loftvegir , hvað felst undir það?
Berkjur (bronchi) og berkjungar (bronchiole)
- Lítið af sléttum vöðvavef
- Berkjungar eiga eftir að greinast frekar
Lungnablöðrur (alveoli)
- 25 milljónir hjá nýburum, 300 milljónir hjá fullorðnum
- Minni og óþroskaðri
Brjóstkassinn og vöðvar
- Þindaröndun til 5-6 ára aldurs
- Börn með þindarlömun þurfa því mikinn öndunarstuðning fyrstu ár lífs síns
- Rifbein að stórum hluta brjósk og gefur brjóstkassinn því eftir hjá ungbörnum og ungum börnum með öndunarerfiðleika = > inndrættir því oft áberandi hjá ungum börnum
Þegar þú ert að taka á móti barni þá skoðar þú líkamsstöðu barns, hvað þarftu að skoða?
- Getur barnið legið út af? Eða vill það sitja upprétt, ungbörnum með öndunarerfiðleika líður betur í halla
- Situr barnið og hallar sér fram? „Tripod staða“ s.s. Í astma, þrengsli í efri öndunarvegi
- “sniffing position“ s.s. Þrengsli í efri öndunarvegi: Bólgið barkakýlislok t.d.
- Ungbörn reigja sig aftur (þrengsli í efri öndunarvegi)
Þegar þú ert að taka á móti barni þá skoðar þú lit á húð/slímhúð, hvað þarftu að skoða varðandi það?
- Blámi/fölvi/marmorisering
- Blámi á slímhúðum í munni/tungu
- Mikill fölvi
- Hvað þarf súrefnismettun að vera lág til að maður sjái bláma á barni? Lægri en 80 – 85%. Það er miklivægt að mæla súrefnismettun hjá börnum sem eru með öndunarerfðileika
Mat á börnum með öndunarfæraeinkenni, skoðum lífmörkin, hvað þarf að skoða?
Öndunartíðni – Telja í ½ - 1 mín
- Ástæða fyrir hárri ÖT tíðni geta verið vot lungu eftir fæðingu, lungnabólga eða sjúkdóma utan lungna eins og hjaragallar og hjartabilun
Hjartsláttartíðni
- Mun meiri áhyggjur af barni með hraðari hjartslátt heldur en ef hann væri innan marka
- Þarf líka að mæla líkamshita samhliða
- Segir okkur hversu veikt barnið er
Líkamshiti
- Fyrir hverja gráðu hækkar púlsinn um 10sl/mín
- Værum með minni áhyggjur af barni með hita og púls upp að 180 heldur en ef það væri hitalaust og með sama púls
Súrefnismettun
Meta þörfina fyrir BÞ mælingar
- Endurteknr blþr mælingar mep barn fyrir öndunarerfiðleika eru auka áreiti, erfitt að mæla og verða falskar, alltaf að mæla hjá mjög veikum börnum
Hvað er mikilvægt að hafa í huga þegar verið er að mæla súrefnismettun?
- Hægt að setja á tá, fingureða eyrnasnepil
- Hreyfing hefur áhrif á mælinguna, getum notað athyglisdrefingu til að fá barnið til að vera kjurrt
- Ljós getur haft áhrif, gott að setja sokk yfir tásuna og helst þá líka betur
- Ganga úr skugga um að hjartsláttartíðnin sem mettunarmælirinn mælir sé rétt, ef börn eru í hraðtakti eða eð lélega perfusion eða blóðrás þá sýnir mælirinn ekki endilega rétt gildi
-Lélegt perfusion og kaldir útlimir gera það að verkjum að við erum lengur að fá rétta mælingu
Hvað segir okkur einna mest um hversu avarlegir öndunaerfiðleikarnir eru ?
Áreynsla við öndun
Hvað fylgjumst við með þegar við erum að skoða hvort það sé áreynsla við öndun?
Nasavængjablakt
Inndrættir
Notkun hjálparvöðva – head bobbing (notar hálsvöðvana til að hjálpa við öndun, hausinn færist fram og aftur)
Ósamhverf hreyfing brjóstkassa – see saw/paradoxical breathing
- Við ósamhverfa öndun dregst brjóstkassinn inn þegar baarnið er að draga inn andan og maginn út
- Venjulega þenst brjóstkassi og magi út við innöndun og fellur saman við innöndun
Auka hljóð s.s. Soghljóð (stridor), stunur (grunting), hvæs (Wheezing)
- Stunur merki um lungnabólgu eða alvarlega sjúkdóma
- Innöndunastreedor orsakast af bólgu í barka = barkabólga eða aðskotalutur í öndunarvegi, bráðaofnæmi ofl. – heyrist oftar í innöndun en í alvarlegum þrengslum getur það heyrst í bæði
- Wheezing eða hvæs heyrist stundum án stethoscope, merki um þrengsl eða teppu í neðri loftvegum oft vegna astma, bólgumyndunar, slímtappa eða vegna aðskotahlutar, heyrist oftast í útöndun
Mæði/andþyngsli
Hvernig skiptum við upp inndráttum?
Þegar við metum inndrætti metum við hvort séu fyrir ofan viðbein, supraclavicular eða ofan brjóstbein sem er suprasternal, ef inndættir á milli rifja þá er það intercostal, fyrirneðan supcostal og supsternal fyrir neðan brjóstbein
Hvað erum við að skoða þegar við erum að hlusta barnið?
- Heyrast öndunarhljóð beggja vegna?
- Minnkuð?
- Engin?
- Eru óeðlileg öndunarhljóð? Brak (Crackles), Hvæs (Wheezing) eða Slímhljóð (Ronchi)
Hæsi eða breyting í rödd gefur vísbendingu um ?
Hæsi eða breyting í rödd gefur vísbendingu um bjúg í kirngum raddbönd
Hrotur gefa vísbendingu um?
Hrotur gefur vísbendingu um fyrirferð í koki svosem stóra hálskirtla epa mögulega abcess í hálsi
Mikilvægt að spurja hvort barn geti drukkið og kyngt, hversvegna?
barn sem getur ekki kyngt
Og slefar er með mikla bólgu eða fyrirferð í hálsi sem þarf að bregðast tafarlaust við
Afhverju þurfum við að spyrja út í hósta?
Hóstinn er oft vísbending um hvað er í gangi, þurr geltandi hósti er einkennandi fyrir barkabólgu, blautur hósti er einkennandi fyrir berkjungabólgu eða bronchiolitis t.d. af völdum RS vírusins, oftast svona hósti þegar foreldrar leita með barn á bráðamóttöku vegna hóstakasta. Svo er það kíghósti en þá fær barnið mjög slæm hóstaköst sme enda jafnvel með endarlegu lokun á öndunarvegi og oft bláma því það nær engu lofti inn í. Þess vegna bólusetjum við fyrir kíghósta
Mat á börnum með öndunarfæraeinkenni Breyting á atferli eða meðvitund, hvað þarf að skoða?
- Skert meðvitund (AVPU)
- Það hvernig barni líður segir okkur mjög mikið um ástand öndunar börn geta verið með væga indrætti en nærast og drekka vel -> Happy weesers. Maður þarf hins vegar að hafa áhyggjur börnumsem eru móð drekka lítið, eru óróleg og jafnvel agiteruð og enþámeira ef þau eru sljó, mörg börn með öndunarerfiðleika leggjast inn vegna lélegrar næringarinntöku, ekki það að þurfa súrefni heldur jafnvel sondugjöf
Mat á börnum með öndunarfæraeinkenni
Mat á vökvabúskap- einkenni um vökvaskort, hvað þarf að skoða?
o Þurrar slímhúðir, engin tár
o Sokkin augu, sokkin hausamót (< 2 ára)
o Seinkaður húðturgor
o Seinkuð háræðafylling
o Minnkaður þvagútskilnaður
o Börn sem eru móð drekka lítið, eru óróleg og jafnvel agiteruð og enþámeira ef þau eru sljó, mörg börn með öndunarerfiðleika leggjast inn vegna lélegrar næringarinntöku, ekki það að þurfa súrefni heldur jafnvel sondugjöf
Hvað þurfum við að gera þegar við erum að taka á móti barni með öndunarerfiðleika?
Nálgast barnið með rósemi og yfirvegun – nota athyglisdreifingu
- Grátur veldur auknum öndunarerfiðleikum og álagi, meiri þrýstingur í öndunarerfiðleikum sem veldur samdrátti öndunarvegar og auknum inndráttum og meiri andþyngslum
Hafa barnið í þeirri stellingu sem það kýs
Náið eftirlit með öndun því barninu getur hrakað hratt
Forðast óþarfa áreiti EMLA fyrir stungur ef ástand barns leyfir bið
Fræðsla og stuðningur
- Foreldrar oft hræddir og barnið getur fundið fyrir því
Flest börn sem koma inn með öndunarerfiðleika eru yngri en 3 ára og eru því oftast öruggari í fangi foreldra, nálgast barnið rólega og nota athyglisdreifingu. Forðast óþarfa áreiti
Hver eru klínísk einkenni um öndunarbilun?
Öndunarbilun einkennist af aukinni ÖT, versnandi öndunarerfðileikum og lækkandi súrefnismettun, þegar öndunarbilun ágerist veðrur aukin HT, barnið verður tachycard og órólegt og agiterað, að lokum verður barnið úrvinda og jafnvel sljótt og missir meðvitund -> vaxandi súrefnisþörf, barnið verður hypoxiskt og bradycard -> jafnvel öndunarstopp
Börn geta líka öndunarbilast vegna og of hægrar öndunartíðni (hypoventilation) of lítið ventilation, getur t.d. gerst vegna lyfjainntöku, morfínskyld lyf t.d. og fer að anda hægt, orsök getur verið einhversskonar vanstarfsemi í heila eða sjúkdómar sem valda tauga og vöðvarýrnun og þá verður uppsöfnun koldíoxíðs og verður í raun ekki með mikla öndunarerfiðleika heldur verður sljótt og missir meðvitund og öndunarbilast þannig
Viðmið fyrir súrefnisgjöf hjá börnum?
o Öndunarfærasjúkdómar 90 – 92%
o Skert blóðflæði/heili/lungnaháþrýstingur > 94%
o Meðfæddir hjartagallar (blámagallar) lægri viðmið 70 – 90% (verður blöndun á slagæða og bláæðablóði) eru ekkert endilega að erfiða mikið en metta kannski lítið
o Reykeitrun 100% súrefni þar til blóðgös liggja fyrir
Flest börn sem koma inn vegna öndunarerfðileika eru að metta illa í kringum
87-90%
Hvenær ætti maður að gefa súrefni með trekt?
- Súrefni með trekt gefur < 30% súrefni
- Til lengri tíma óheppileg, gefur lítið súrefni og ef barnið snýr sér frá þá fær það ekkert súrefni
Hvað gefa súrefnisgleraugu mikið súrefni?
- Súrefnisgleraugu gefa 22 – 44% súrefni eftir flæðishraða
- Þarf oft smá tíma aðundirbúa börn til að fá súrefnisgleraugu, þarf að líma á gervihúð og festa vel
- Almennt viðmið fyrir hámarskflæði á gleraugu fyrir börn eru svon 2L fyrir ungabörn (undir 1.árs) þurfa yfirleitt meira eins og high flow ef hitt dugar ekki til
Er hægt að stjórna súrefnisprósentu í hitakassa?
Já
Hvert er viðmið fyrir hámarksflæði á gleraugum
o 2 L fyrir ungbörn
o 4 L fyrir börn
o 6 L fyrir unglinga
* Meira skipta yfir í high flow eða maska
Hvernig á að gefa súrefnisgrímur?
o Gefa 40 – 60% súrefni
o Ekki gefa flæði < 4 L/mín því annars er hætta á uppsöfnun koldíoxíðs
o Hægt að gefa alveg 6-9L af O2 í svona grímu
