Hjúkrun barna með truflanir á vökva og saltbúsakp Flashcards
Hvenær eru börn sérstaklega útsett fyrir vökvatapi og afhverju?
Fyrstu 2 árin
- Vegna þess að hlutfall vatns í líkamanum er meira hjá eldri börnum og þar hefur mest að segja aukið magn utanfrumuvökva, þessi vökvi tapast auðveldlega hjá börnum.
- Vökvatap um húð og nýru eru meira en hjá eldri börnum
- Yfirborð ´huðar er hlutfallslega meira og nýrun eru óþroskuð til tveggja ára sem gerir það að verkum að hæfni þeirra til að hafa stjórn á vökva og saltbúskapi er takmörkuð
- ökvaþörf barna er meiri þar sem efnaskiptahraðinn er meiri
- getur líka verið vandamál að fá börn til aðdrekka þegar þau eru veik.
Talað um Isotonic vökvatap hvað er það?
Isotonic – vökva og natrium tap í jöfnum hlutföllum (Na innan eðlilegra marka) – mesta vökvatapið er úr utanfrumuvökvanum d. uppköst og niðurgangur
Talað um hypotonic vökvatap hvað er það?
Hypotonic – Meira tap af natrium en vatni (Na er lágt) – tilfærsla verður á vökva inn í frumur d. viðvarandi uppköst og niðurgangur, brunar, nýrnasjúkdómar, gjöf saltsnauðra vökva í æð
Talað um hypertonic vökvatap
Hypertonic – Meira tap af vatni en natrium (Na er hátt) – tilfærsla verður á vökva út úr frumum – einkenni koma seint d. diabetes insipidus, vökva og næringargjöf með háu salthlutfalli
Barn kemur inn á bmt búin að vera með uppköst og niðurgang, Saga/upplýsingar – aðdragandi veikinda hvaða upplýsingar þurfum við?
- Hiti samfara? ( flestar magapestir eru veirusýkingar, erfitt að greina á milli en út frá klínískum einkennum þá er hiti yfir 40, blóð í gæðum og kviðverkir þá er þetta oft bakteríusýking)
- Er barnið með kviðverki? (noro t.d. miklir kviðverkir)
- Hversu lengi hefur ástandið varað? (fá nákvæma sögu, flestir sem fá magapest gengur yfir á 1-2 dögum, Rótaveirusýking er sú veirusýking sem oftast veldur langvarandi einkennum og þörf er að meðhöndla inn á sjúkrahúsi)
- Magn og tíðni uppkasta (grænleit)? (ef grænleit getur verð illleus)
5.Magn og tíðni niðurgangs (blóðugur/slímkenndur)? - Hversu mikið drukkið? Hvað er barnið að drekka? Borða?
- Þvaglát sl. Sólarhring?
- Eru aðrir veikir á heimilinu?
- Ferðalög erlendis
- Ofnæmi
Hvernig eru áhættuþættir fyrir þurrk
o yngri börn, léttari, vanþrif fyrir
o ekki á brjósti (brjóstagjöf verndandi)
o ónæmisbæling
o langvinnir sjúkdómar s.s. short gut
Mat og eftirlit með vökva- og saltbúskap hvaða lífmörk þarf að taka
NEWS og bþ gefur ekki alltaf merki þar sem það er oft seint. Hann er eðlilegur þangað til að um 40% af blóðrúmmáli er farið úr líkamanum þannig það er mjög seint einkenni
Muna að mæla þyngd!
Hvernig reiknar maður út umfang vökvataps?
- 8500 g (hún var þetta fyrir viku) – 7900 g (núna þetta) = 600 g (lést um þetta síðan veikindi byrjuðu
- 600 g/8600 g = 0,07 x 100 = > 7% vökvatap
Mat og eftirlit með vökvabúskap, skoðum AVPU hvað er það?
o Alert – vakandi, rólegt og athugult um umhverfið
o pirrað/órólegt, sljótt, fylgist ekki með, sofnar auðveldlega, mótmælir ekki líkamsskoðun. – merki að barnið sé veikt (jafnvel lágan bs)
o Verbal – Minnkuð meðvitund, bregst við ávarpi/snertingu
Flokkast ekki verbal en er samt ekki alveg alert
o Pain – Bregst einungis við sársaukaáreyti
o Unresponsive – Svarar ekki áreiti
Hvað er Clouding of counsciousness
væg skerðing á meðvitund þar sem einstaklingur fylgist ekki með, sýnir skerta árvekni, og syfju
Mat á umfangi vökvaskorts – klínísk einkenni
- Áreiðanlegast að meta út frá þyngdartapi barns. Sjaldnast að það sé til nýleg þyngd þannig þá metum við klíníska þætti
- 10 kg barn hefur lést um 1 kg = > 10% vökvatap
- Húðlitur/Húðhiti
- Háræðafylling
- Húðturgor
- Púlsar
- Slímhúðir
- Augu/hausamót
Mat á vökvabúskap og blóðflæði
- Blóðflæðið fer ekki að vera skert nema að barnið sér orðið mjög þurrt eða yfir 5% vökvatap
- Húðlitur/húðhiti: Föl, marmoreruð húð
, Ef það er blátt þá þarf að ganga úr skugga að barnið sé með alvarlega sýkingu, köld á höndum og fótum (Getur samt líka verið útaf umhverfisáhrifum)
Háræðafylling : Seinkuð er merki um mikinn þurrk
- Metið á fingri við herbergishita (20 – 25 °C)
: hitastig í umhverfi hefur áhrif eins og í köldu umhverfi þá getur hún verið seinkuð
- Þrýstingur í 5 sek og mælt í sek. hversu fljótt húðlitur verður eðlilegur : Hafa hendi í hjartahæð: 3 sek og yfir telst seinkuð hjá börnum (> 7 daga), 2 – 3 sek telst “borderline” seinkuð
- Skrá niðurstöður í sekúndum: Háræðafylling út úlimum nýfæddra barna er oftastt seinkuð því ekki hægt að nota það sem viðmoið (acrosiagnosis), Orskast af æðasamdrátti til útlima
hvar er best að meta húðturgur
Best að meta á brjóstkassa, kvið og efri hluta læra
Mat á vökvabúskap og blóðflæði hvað þarf að skoða varðandi púls
Styrkur og útslag
- Styrkleikamunur á miðlægum og útlægum púlsum
- Ungbörn < 1 árs - Miðlægir púlsar (brachialis, femoralis): Erfitt að meða hásinn þannig metum frekar þessa
- Eldri börn > 1 árs - miðlægir púls
- Hálspúslinn og femoralis hér
Önnur einkenni sem tengjast vökvabúska p og blóðflæði
o Sokkin augu
o Innfallin hausamót
o Þurrar slímhúðir
o minnkuð táraframleiðsla
o Minnkaður þvagútskilnaður
< 1 ml/kg/klst hjá börnum yngri en 1 árs
< 0,5 ml/kg/klst hjá börnum eldri en 1 árs
Mat á vökvabúskap - Klínísk einkenni um vökvatap
o Sljóleiki/pirringur – þorsti
o Þurrar slímhúðir
o Sokkin augu
o Minnkaður þvagútskilnaður
o Minnkaður húðturgor
o Hraður hjartsláttur og hröð öndunartíðni (breyting á öndunarmynstri)
o Seinkuð háræðafylling, kaldir útlimir
o Lækkaður BÞ (seint teikn)
o Í hypertone þurrki (1 – 4%) – koma klínísk einkenni um þurrk seint – einkenni geta verið aukin ÖT, þorsti, skjálfti, hyperreflexia og aukin vöðvaspenna – sky
Meðferð Vökva um munn/sondu eða setja upp æðalegg?
- Klínískt mat hvort maður gerir en því veikara sem barnið er þá þarf að setja æðalegg
- Gefa vökva í æð eða sondu þar sem þau hafa ekki orku í að drekka sjál
- Þau sem drekka sjálf bjóða þeim sykursaltlausnir
Vökvaskortur – meðferð um munn/sondu tegundir vökva?
o Sykursalt lausnir - kolvetni 20 - 25 g/L, Na 45 - 50 mmol/L
o Sykursalt lausnir á frostpinna formi virkar oft vel
o Gatorate - kolvetni 60 g/L og Na 20 mmol/L
o Epladjús 100 g/L af kolvetnum (þynntur epladjús 1:1 við vægum þurrki???)
o Of mikill sykur getur aukið niðurgang og barnið getur farið að skilja út sykri
Vökvaskortur – meðferð um munn/sondu magn?
o Vægur þurrkur – miða við að gefa 10 ml/kg/klst. og endurmeta eftir 1 klst. –
o Meðal þurrkur – 50 ml/kg á 4 klst. – bæta þarf vökvatap upp á lengri tíma ef vökvatapið er mikið
Ekki senda barnið heim fyrr en vökvi er komin inn og að þú sérð bata
Vökvaskortur – meðferð um munn , hvernig?
o Gefa oft og í litlum skömmtum
Byrja smátt 5 – 10 ml í einu á 5 mín fresti
o Gefa með teskeið, sprautu, glasi, pela – hvað sem gengur fyrir barnið
o Ef barn vill ekki drekka er hægt að gefa vökva með sondu
o Bæta upp áframhaldandi vökvatap
o Bæta upp uppköst og niðurgangsskot með 5 ml/kg af sykursaltlausn
o Áframhaldandi brjóstagjöf/pelagjöf
Hvað á að gera eftir að vökvatap hefur verið bætt upp?
- Vanalegt fæði (kornmeti, ávexti, grænmeti) –
- Frðast of mikinn sykur og mjög feitt fæði
- Kúamjólk er í lagi ef barnið þolir - Sum þola það illa, gott að hafa í huga
Vökvagjöf í æð ábendingar?
o Klínísk einkenni um skert blóðflæði/lost
o Slappt/veikindalegt, breyting á meðvitund
o Blóðsýring (acidosis)
o Versnandi ástand þrátt fyrir vökvagjöf um munn/sondu
o Barn er með viðvarandi uppköst og ekki gengur að vökva um munn/sondu
o Miklir kviðverkir eða mjög þaninn kviður
o Grunur um ileus
Vökvaskortur – Vökvagjöf í æð, hvað á maður að gefa?
Lost = > 10 ml/kg af RA hratt í bolus og endurmat á frekari vökvagjöf (barnið er metið eftir hvernig bólus)
Mikill þurrkur (ekki í losti samt)= > 20 ml/kg af isotoniskum vökva (RA eða NaCl 0,9%) gefið á 2 klst. hér er einnig hægt að gefa hægara flæði yfir lengri tíma, þá er gefin viðhaldsvökvi + áætlað vökvatap á 24 – 48 klst. (eins og börn með ketoacidosu, ómeðhöndluð sykursýki)
Viðhaldsvökvi – eftir að vökvatapi hefur verið bætt upp og barnið þarf áfram vökva er settur upp viðhaldsvökvi sem er þá Plasmalyte með glúkósu 5% eða Benelyte sem er með 1% glúkósu
Eftirlit með vökvabúskap/elektrólýtatruflunum
Meta og skrá vökvainntekt
o Skrá vökvainntekt p.o. / i.v.
o Mjólkurvigta ef á brjósti
Vigta fyrir og eftir brjóstagjöf
Meta og skrá Þvagútskilnað
o Lágmarks þvagútskilnaður er 1 ml/kg/klst fyrir ungbörn og 0,5 ml/kg/klst fyrir börn – Mæla eðlisþyngd
o Viðmið - ef barn hefur ekki pissað í 4 klst. og er ekki mál er um minnkaðann þvagútskilnað að ræða
o Vigta bleyjur
Vigta bleyjuna fyrst oft um 30-40g
Meta og skrá annað tap
o Fjöldi og magn uppkasta/niðurgangs/taps um stomiur
o Því minna sem barnið er því nákvæmara þarf maður að vera
