Hjúkrun barna með truflanir á vökva og saltbúsakp

Question 1

Hvenær eru börn sérstaklega útsett fyrir vökvatapi og afhverju?

Answer 1

Fyrstu 2 árin

1. Vegna þess að hlutfall vatns í líkamanum er meira hjá eldri börnum og þar hefur mest að segja aukið magn utanfrumuvökva, þessi vökvi tapast auðveldlega hjá börnum.
2. Vökvatap um húð og nýru eru meira en hjá eldri börnum
3. Yfirborð ´huðar er hlutfallslega meira og nýrun eru óþroskuð til tveggja ára sem gerir það að verkum að hæfni þeirra til að hafa stjórn á vökva og saltbúskapi er takmörkuð
4. ökvaþörf barna er meiri þar sem efnaskiptahraðinn er meiri
5. getur líka verið vandamál að fá börn til aðdrekka þegar þau eru veik.

Question 2

Talað um Isotonic vökvatap hvað er það?

Answer 2

Isotonic – vökva og natrium tap í jöfnum hlutföllum (Na innan eðlilegra marka) – mesta vökvatapið er úr utanfrumuvökvanum d. uppköst og niðurgangur

Question 3

Talað um hypotonic vökvatap hvað er það?

Answer 3

Hypotonic – Meira tap af natrium en vatni (Na er lágt) – tilfærsla verður á vökva inn í frumur d. viðvarandi uppköst og niðurgangur, brunar, nýrnasjúkdómar, gjöf saltsnauðra vökva í æð

Question 4

Talað um hypertonic vökvatap

Answer 4

Hypertonic – Meira tap af vatni en natrium (Na er hátt) – tilfærsla verður á vökva út úr frumum – einkenni koma seint d. diabetes insipidus, vökva og næringargjöf með háu salthlutfalli

Question 5

Barn kemur inn á bmt búin að vera með uppköst og niðurgang, Saga/upplýsingar – aðdragandi veikinda hvaða upplýsingar þurfum við?

Answer 5

1. Hiti samfara? ( flestar magapestir eru veirusýkingar, erfitt að greina á milli en út frá klínískum einkennum þá er hiti yfir 40, blóð í gæðum og kviðverkir þá er þetta oft bakteríusýking)
2. Er barnið með kviðverki? (noro t.d. miklir kviðverkir)
3. Hversu lengi hefur ástandið varað? (fá nákvæma sögu, flestir sem fá magapest gengur yfir á 1-2 dögum, Rótaveirusýking er sú veirusýking sem oftast veldur langvarandi einkennum og þörf er að meðhöndla inn á sjúkrahúsi)
4. Magn og tíðni uppkasta (grænleit)? (ef grænleit getur verð illleus)
   5.Magn og tíðni niðurgangs (blóðugur/slímkenndur)?
5. Hversu mikið drukkið? Hvað er barnið að drekka? Borða?
6. Þvaglát sl. Sólarhring?
7. Eru aðrir veikir á heimilinu?
8. Ferðalög erlendis
9. Ofnæmi

Question 6

Hvernig eru áhættuþættir fyrir þurrk

Answer 6

o yngri börn, léttari, vanþrif fyrir
o ekki á brjósti (brjóstagjöf verndandi)
o ónæmisbæling
o langvinnir sjúkdómar s.s. short gut

Question 7

Mat og eftirlit með vökva- og saltbúskap hvaða lífmörk þarf að taka

Answer 7

NEWS og bþ gefur ekki alltaf merki þar sem það er oft seint. Hann er eðlilegur þangað til að um 40% af blóðrúmmáli er farið úr líkamanum þannig það er mjög seint einkenni

Muna að mæla þyngd!

Question 8

Hvernig reiknar maður út umfang vökvataps?

Answer 8

• 8500 g (hún var þetta fyrir viku) – 7900 g (núna þetta) = 600 g (lést um þetta síðan veikindi byrjuðu
• 600 g/8600 g = 0,07 x 100 = > 7% vökvatap

Question 9

Mat og eftirlit með vökvabúskap, skoðum AVPU hvað er það?

Answer 9

o Alert – vakandi, rólegt og athugult um umhverfið
o pirrað/órólegt, sljótt, fylgist ekki með, sofnar auðveldlega, mótmælir ekki líkamsskoðun. – merki að barnið sé veikt (jafnvel lágan bs)
o Verbal – Minnkuð meðvitund, bregst við ávarpi/snertingu
 Flokkast ekki verbal en er samt ekki alveg alert
o Pain – Bregst einungis við sársaukaáreyti
o Unresponsive – Svarar ekki áreiti

Question 10

Hvað er Clouding of counsciousness

Answer 10

væg skerðing á meðvitund þar sem einstaklingur fylgist ekki með, sýnir skerta árvekni, og syfju

Question 11

Mat á umfangi vökvaskorts – klínísk einkenni

Answer 11

• Áreiðanlegast að meta út frá þyngdartapi barns. Sjaldnast að það sé til nýleg þyngd þannig þá metum við klíníska þætti
• 10 kg barn hefur lést um 1 kg = > 10% vökvatap
• Húðlitur/Húðhiti
• Háræðafylling
• Húðturgor
• Púlsar
• Slímhúðir
• Augu/hausamót

Question 12

Mat á vökvabúskap og blóðflæði

Answer 12

• Blóðflæðið fer ekki að vera skert nema að barnið sér orðið mjög þurrt eða yfir 5% vökvatap
• Húðlitur/húðhiti: Föl, marmoreruð húð
  , Ef það er blátt þá þarf að ganga úr skugga að barnið sé með alvarlega sýkingu, köld á höndum og fótum (Getur samt líka verið útaf umhverfisáhrifum)

Háræðafylling : Seinkuð er merki um mikinn þurrk
- Metið á fingri við herbergishita (20 – 25 °C)
: hitastig í umhverfi hefur áhrif eins og í köldu umhverfi þá getur hún verið seinkuð
- Þrýstingur í 5 sek og mælt í sek. hversu fljótt húðlitur verður eðlilegur : Hafa hendi í hjartahæð: 3 sek og yfir telst seinkuð hjá börnum (> 7 daga), 2 – 3 sek telst “borderline” seinkuð
- Skrá niðurstöður í sekúndum: Háræðafylling út úlimum nýfæddra barna er oftastt seinkuð því ekki hægt að nota það sem viðmoið (acrosiagnosis), Orskast af æðasamdrátti til útlima

Question 13

hvar er best að meta húðturgur

Answer 13

Best að meta á brjóstkassa, kvið og efri hluta læra

Question 14

Mat á vökvabúskap og blóðflæði hvað þarf að skoða varðandi púls

Answer 14

Styrkur og útslag
- Styrkleikamunur á miðlægum og útlægum púlsum
- Ungbörn < 1 árs - Miðlægir púlsar (brachialis, femoralis): Erfitt að meða hásinn þannig metum frekar þessa
- Eldri börn > 1 árs - miðlægir púls
- Hálspúslinn og femoralis hér

Question 15

Önnur einkenni sem tengjast vökvabúska p og blóðflæði

Answer 15

o Sokkin augu
o Innfallin hausamót
o Þurrar slímhúðir
o minnkuð táraframleiðsla
o Minnkaður þvagútskilnaður
 < 1 ml/kg/klst hjá börnum yngri en 1 árs
 < 0,5 ml/kg/klst hjá börnum eldri en 1 árs

Question 16

Mat á vökvabúskap - Klínísk einkenni um vökvatap

Answer 16

o Sljóleiki/pirringur – þorsti
o Þurrar slímhúðir
o Sokkin augu
o Minnkaður þvagútskilnaður
o Minnkaður húðturgor
o Hraður hjartsláttur og hröð öndunartíðni (breyting á öndunarmynstri)
o Seinkuð háræðafylling, kaldir útlimir
o Lækkaður BÞ (seint teikn)
o Í hypertone þurrki (1 – 4%) – koma klínísk einkenni um þurrk seint – einkenni geta verið aukin ÖT, þorsti, skjálfti, hyperreflexia og aukin vöðvaspenna – sky

Question 17

Meðferð Vökva um munn/sondu eða setja upp æðalegg?

Answer 17

• Klínískt mat hvort maður gerir en því veikara sem barnið er þá þarf að setja æðalegg
• Gefa vökva í æð eða sondu þar sem þau hafa ekki orku í að drekka sjál
• Þau sem drekka sjálf bjóða þeim sykursaltlausnir

Question 18

Vökvaskortur – meðferð um munn/sondu tegundir vökva?

Answer 18

o Sykursalt lausnir - kolvetni 20 - 25 g/L, Na 45 - 50 mmol/L
o Sykursalt lausnir á frostpinna formi virkar oft vel
o Gatorate - kolvetni 60 g/L og Na 20 mmol/L
o Epladjús 100 g/L af kolvetnum (þynntur epladjús 1:1 við vægum þurrki???)
o Of mikill sykur getur aukið niðurgang og barnið getur farið að skilja út sykri

Question 19

Vökvaskortur – meðferð um munn/sondu magn?

Answer 19

o Vægur þurrkur – miða við að gefa 10 ml/kg/klst. og endurmeta eftir 1 klst. –
o Meðal þurrkur – 50 ml/kg á 4 klst. – bæta þarf vökvatap upp á lengri tíma ef vökvatapið er mikið
 Ekki senda barnið heim fyrr en vökvi er komin inn og að þú sérð bata

Question 20

Vökvaskortur – meðferð um munn , hvernig?

Answer 20

o Gefa oft og í litlum skömmtum
 Byrja smátt 5 – 10 ml í einu á 5 mín fresti
o Gefa með teskeið, sprautu, glasi, pela – hvað sem gengur fyrir barnið
o Ef barn vill ekki drekka er hægt að gefa vökva með sondu
o Bæta upp áframhaldandi vökvatap
o Bæta upp uppköst og niðurgangsskot með 5 ml/kg af sykursaltlausn
o Áframhaldandi brjóstagjöf/pelagjöf

Question 21

Hvað á að gera eftir að vökvatap hefur verið bætt upp?

Answer 21

• Vanalegt fæði (kornmeti, ávexti, grænmeti) –
• Frðast of mikinn sykur og mjög feitt fæði
• Kúamjólk er í lagi ef barnið þolir - Sum þola það illa, gott að hafa í huga

Question 22

Vökvagjöf í æð ábendingar?

Answer 22

o Klínísk einkenni um skert blóðflæði/lost
o Slappt/veikindalegt, breyting á meðvitund
o Blóðsýring (acidosis)
o Versnandi ástand þrátt fyrir vökvagjöf um munn/sondu
o Barn er með viðvarandi uppköst og ekki gengur að vökva um munn/sondu
o Miklir kviðverkir eða mjög þaninn kviður
o Grunur um ileus

Question 23

Vökvaskortur – Vökvagjöf í æð, hvað á maður að gefa?

Answer 23

Lost = > 10 ml/kg af RA hratt í bolus og endurmat á frekari vökvagjöf (barnið er metið eftir hvernig bólus)

Mikill þurrkur (ekki í losti samt)= > 20 ml/kg af isotoniskum vökva (RA eða NaCl 0,9%) gefið á 2 klst. hér er einnig hægt að gefa hægara flæði yfir lengri tíma, þá er gefin viðhaldsvökvi + áætlað vökvatap á 24 – 48 klst. (eins og börn með ketoacidosu, ómeðhöndluð sykursýki)

Viðhaldsvökvi – eftir að vökvatapi hefur verið bætt upp og barnið þarf áfram vökva er settur upp viðhaldsvökvi sem er þá Plasmalyte með glúkósu 5% eða Benelyte sem er með 1% glúkósu

Question 24

Eftirlit með vökvabúskap/elektrólýtatruflunum

Answer 24

Meta og skrá vökvainntekt
o Skrá vökvainntekt p.o. / i.v.
o Mjólkurvigta ef á brjósti
 Vigta fyrir og eftir brjóstagjöf

Meta og skrá Þvagútskilnað
o Lágmarks þvagútskilnaður er 1 ml/kg/klst fyrir ungbörn og 0,5 ml/kg/klst fyrir börn – Mæla eðlisþyngd
o Viðmið - ef barn hefur ekki pissað í 4 klst. og er ekki mál er um minnkaðann þvagútskilnað að ræða
o Vigta bleyjur
 Vigta bleyjuna fyrst oft um 30-40g

Meta og skrá annað tap
o Fjöldi og magn uppkasta/niðurgangs/taps um stomiur
o Því minna sem barnið er því nákvæmara þarf maður að vera

Question 25

Hvað er viðhaldsvökvagjöf?

Answer 25

• Viðhaldsvökvaþörf er sá vökvi sem barn þarf á sól til að viðhalda efnaskiptum og tap um húð og lungu
• Þar sem efnaskiptahraði er hærri hjá yngri börnum og vökvatap meira þá er viðhaldsvökvaþörfin hærri

Question 26

Hvernig reiknum við viðhaldsvökvaþörf?

Answer 26

Við notum holliday segar formúluna