Genderdysforie, parafiele stoornissen en seksuele disfuncties

Question 1

Seksuele stoornis

Answer 1

De DSM ziet seksuele stoornissen als psychische stoornissen. Een ander gezichtspunt vat seksuele stoornissen primair op als biologische stoornissen van de seksuele
functies. Een twistpunt betreft het al dan niet noodzakelijk zijn van distress om te kunnen spreken van een seksuele stoornis. De aanhangers van het functieverstorings- perspectief vinden last een subjectieve reactie op een seksuele stoornis en daarom overbodig als diagnostisch criterium. GGZ-clinici vinden distress een voorwaarde om van een psychiatrische stoornis te spreken. De DSM heeft drie aparte categorieën voor seksuele stoornis: genderdysforie, parafiele stoornis en seksuele disfuncties.

Question 2

Seksuele
functiestoornissen
v.s. seksuele
disfunctie

Answer 2

Seksuele functiestoornissen. Stoornissen in een of meer facetten van de seksuele respons. Seksuele disfunctie. Seksuele functiestoornissen die significant lijden of interpersoonlijke problemen veroorzaken. Er zijn meer functiestoornissen dan dat er daadwerkelijk onder geleden wordt.

Question 3

Hyperseksualiteit

Answer 3

Seksueel gedrag dat hoogfrequent is en (in toenemende mate) als niet stuurbaar door de persoon wordt ervaren, ondanks aversieve beleving en negatieve effecten.

Question 4

Sekse vs genderidentiteit

Answer 4

Sekse: biologische facetten van met man- of vrouw zijn.
Genderidentiteit: subjectieve beleving van man of vrouw zijn.

Question 5

Genderdysforie

Answer 5

De lijdensdruk die gepaard kan gaan met de incongruentie tussen het ervaren of geuite gender versus het toegewezen gender. Kenmerken: De ervaring/uiting van het gender is niet in overeenstemming met het toegewezen gender. Wat zich, gedurende minstens zes maanden, uit in minstens twee van de volgende kenmerken:
* Duidelijke incongruentie tussen de ervaring/uiting van het gender en het geslacht
* Sterk verlangen de eigen geslachtskenmerken niet te hebben.
* Sterk verlangen naar de geslachtskenmerken van het andere gender.
* Sterk verlangen het andere gender te zijn.
* Sterk verlangen om als het andere gender te worden behandeld.
* Nadrukkelijke overtuiging te ervaren wat het andere gender ervaart.
Vaak van jongs af aan al duidelijk maar kan ook op latere leeftijd ontstaan

Question 6

Transseksualiteit

Answer 6

Verwijst naar personen met genderdysforie die het gevoel hebben anatomisch tot het verkeerde geslacht te behoren en de wens hebben zo volledig mogelijk het andere geslacht te zijn

Question 7

Transgenderisme

Answer 7

Een verzamelbegrip dat verwijst naar alle vormen van incongruentie tussen feitelijke sekse/toegewezen gender en gewenste gender/sekse (zonder dat dit direct wordt ervaren als een probleem).

Question 8

Verloop genderontwikkeling

Answer 8

1. Het (leren) onderscheiden van man en vrouw kenmerken, zoals stem en gezicht.
2. Het (leren) benoemen en ervaren van zichzelf als vrouw of man, vanaf +/- 2 jaar.
3. Het zich steeds meer gedragen als vrouw of man.

Question 9

Ontstaan van genderdysforie

Answer 9

• Biologische determinanten, vooral genetische afwijkingen en (hormonaal beïnvloede) verstoringen van de hersendifferentiatie. Populaire hypothese is dat genderdysforie het resultaat is van een intersekseconditie, waarbij de geslachtsorganen congruent zijn met de genetische code, maar de hersenen zich ontwikkelen volgens de andere sekse. (early onset)
• Psychologische factoren. Een verstoring van de relatie met en tussen beide ouders zou leiden tot ondraaglijke angst bij sommige kinderen, die zich gaan identificeren met de ouder van het andere geslacht en zodoende zelfvertrouwen opbouwen (late onset)

Question 10

Autogynefilie

Answer 10

Verwijst naar de seksueel opwindende voorstelling van zichzelf als vrouw. Autogynefilie zou bij biologische mannen met een postpubertair begin van genderdysforie, leiden tot de gevoelens van onvrede met de sekse man.

Question 11

Behandeling genderdysforie

Answer 11

• Vrouw naar man: toedienen androgenen. Vrouw krijgt lichaamsbeharing, lage stem en mannelijke veredeling. (beide 12 mnd)
• Man naar vrouw: androgeen deprivatie en toedienen oestrogeen. Man krijgt borsten en vrouwelijke veredeling, minder lichaamshaar en erecties blijven uit. Alleen wanner adolescent psychisch stabiel is en ernstig lijdt kan voor 18e gestart maar na 16e. daarvoor wel puberteitsremmers.

Question 12

Parafiele stoornissen

Answer 12

Para = naast, filie = liefde. Parafilie is een intense en aanhoudende seksuele interesse die afwijkt van de seksuele belangstelling voor genitale stimulatie of het voorspel van fenotypisch normale, lichamelijk volgroeide en instemmende menselijke partners. Een parafiele stoornis is een parafilie die lijdensdruk of beperkingen bij de betrokkene veroorzaakt of waarbij de bevrediging persoonlijke schade of risico’s of schade aan anderen veroorzaakt. Volgens de DSM-5 kan pas van een parafiele stoornis worden gesproken als de seksuele drang, fantasieën of handelingen gedurende een periode van ten minste een half jaar steeds terugkeren. Dit criterium wordt gebruikt om onderscheid te maken met experimenteergedrag en fantasieën. De grens tussen een parafiele stoornis en fantasieën en handelingen is niet altijd duidelijk.

Question 13

Vormen van parafiele stoornissen

Answer 13

De DSM-5 onderscheidt tien parafiele stoornissen:
* Voyeurismestoornis.
* Exhibitionismestoornis.
* Frotteurismestoornis.
* Seksueel-masochismestoornis.
* Seksueel-sadismestoornis.
* Pedofiele stoornis.
* Fetisjismestoornis.
* Transvestiestoornis.
* Andere gespecificeerde parafiele stoornis.
* Ongespecificeerde parafiele stoornis.

Question 14

Andere
gespecificeerde
parafiele stoornis

Answer 14

Verwijst naar andere dan de eerste acht stoornissen. Voorbeelden: telefoonscatologie (obsceniteiten via telefoon) necrofilie, zoöfilie, coprofilie (feces) klysmafilie, urofilie

Question 15

Ongespecificeerde
parafiele stoornis

Answer 15

Verwijst naar parafiele beelden die niet voldoen aan de diagnostische criteria van een van de andere parafiele stoornissen.

Question 16

Twee specificaties
voor de parafiele
stoornissen

Answer 16

• In een gereguleerde omgeving (in een institutionele of organisatorische context)
• Volledig in remissie (als de stoornis niet aanwezig is gedurende ten minste vijf jaar in een niet-gereguleerde omgeving). Het remissiecriterium is nvt op de pedofilie

Question 17

Voyeurismestoornis

Answer 17

• Herhaaldelijke intense seksuele opwinding bij het kijken naar een nietsvermoedende persoon die naakt is, zich uitkleedt of seksueel actief is, die zich uit in seksuele fantasieën, drang of gedrag.
• De kenmerken zijn al minstens zes maanden aanwezig.
• De fantasieën, de drang of het gedrag veroorzaken significante lijdensdruk of beperken de betrokkene in het functioneren, of de betrokkene heeft naar deze drang gehandeld met iemand die hiermee niet instemde.
• De betrokkene is minstens 18 jaar oud.
  Prevalentie: 12%mannen, 4% vrouwen

Question 18

Exhibitionisme-
stoornis

Answer 18

• Herhaaldelijke intense seksuele opwinding bij het tonen van de eigen genitaliën aan een nietsvermoedende persoon, die zich uit in seksuele fantasieën, drang of gedrag.
• De kenmerken zijn al minstens zes maanden aanwezig.
• De fantasieën, de drang of het gedrag veroorzaken significante lijdensdruk of beperken de betrokkene in het functioneren, of de betrokkene heeft naar deze drang gehandeld met iemand die hiermee niet instemde.
  Prevalentie: 2-4% bij mannen en 5 tot 10% zullen later overgaan tot seksueel geweld.

Question 19

Frotteurisme-
stoornis

Answer 19

• Herhaaldelijke intense seksuele opwinding bij het aanraken van iemand die hiermee niet instemt, die zich uit in seksuele fantasieën, drang of gedrag.
• De kenmerken zijn al minstens zes maanden aanwezig.
• De fantasieën, de drang of het gedrag veroorzaken significante lijdensdruk of beperken de betrokkene in het functioneren, of de betrokkene heeft naar deze drang gehandeld met iemand die hiermee niet instemde.
  Prevalentie: 30% mannen

Question 20

Seksueel-
masochisme-
stoornis

Answer 20

• Herhaaldelijke intense seksuele opwinding bij het zelf ondergaan van geslagen worden, vernederd worden, vastgebonden worden of andere vormen van lijden.
• De kenmerken zijn al minstens zes maanden aanwezig.
• De fantasieën, de drang of het gedrag veroorzaken significante lijdensdruk of beperken de betrokkene in het functioneren.
  Prevalentie: 10,7% mannen en 7% voert uit, 9,1% vrouwen en 7% voert uit.

Question 21

Asfyxiofilie

Answer 21

Een persoon wordt seksueel opgewonden door het beperken van de ademhaling. Is een specificatie van de SMstoornis

Question 22

Seksueel-
sadismestoornis

Answer 22

• Herhaaldelijke intense seksuele opwinding bij het veroorzaken van lichamelijk of psychisch leed bij een ander, die zich uit in fantasieën, drang of gedrag.
• De kenmerken zijn al minstens zes maanden aanwezig.
• De fantasieën, de drang of het gedrag veroorzaken significante lijdensdruk of beperken de betrokkene in het functioneren, of de betrokkene heeft naar deze drang gehandeld met iemand die hiermee niet instemde.
  Er kan alleen gesproken worden van deze stoornis mits er sprake is van lijdensdruk of uitvoer onvrijwillig is bij ander. Prevalentie 2%. De gevaarlijkheid van de stoornis stijgt sterk als deze samen voorkomt met de antisociale persoonlijkheidsstoornis of met hoge psychopathologie. Een extreem vb zijn de seksuele lustmoordenaars.

Question 23

Pedofiele stoornis

Answer 23

• Aanhoudende intense opwinding bij seksuele handelingen met kinderen, die zich uit in seksuele fantasieën, drang of gedrag.
• De kenmerken zijn minstens zes maanden aanwezig.
• De fantasieën of drang veroorzaken significante lijdensdruk of interpersoonlijke moeilijkheden, of de betrokkene heeft naar deze drang gehandeld.
• De betrokkene is minimaal 16 jaar oud en minstens vijf jaar ouder dan het kind.

Question 24

Fetisjismestoornis

Answer 24

• Aanhoudende intense seksuele opwinding bij voorwerpen of een specifiek nietgenitaal lichaamsdeel, die zich uit in seksuele fantasieën, drang of gedrag.
• De kenmerken zijn minstens zes maanden aanwezig.
• De fantasieën of drang veroorzaken significante lijdensdruk of beperken betrokkene in het functioneren.
• De fetisj is niet beperkt tot kleding voor crossdressing, noch tot objecten ontworpen ter stimulering van de geslachtsdelen (bijvoorbeeld een vibrator)

Question 25

Partialisme

Answer 25

Fetisj naar de exclusieve seksuele gerichtheid op een lichaamsdeel. B.v. hoofdhaar.

Question 26

Transvestiestoornis

Answer 26

• Aanhoudende intense seksuele opwinding bij crossdressing, die zich uit in seksuele fantasieën, drang of gedrag.
• De fantasieën of drang veroorzaken significante lijdensdruk of beperkingen.

Question 27

Accepterend normaliteits-
perspectief vs psychopathologisch
perspectief

Answer 27

Accepterende theorieën beschouwen parafiele variatie als een seksuele uitingsvorm die niet intrinsiek pathologisch is. Menselijke seksualiteit is een ongedifferentieerd vermogen tot lichamelijke lustbeleving welke ontstaat onder invloed van historische en culturele omstandigheden.
Psychopathologische theorieën vatten de parafilie op als een stoornis in de psychoseksuele ontwikkeling.

Question 28

Psychoanalytische
theorieën over
parafilie

Answer 28

Hedendaagse psychoanalytische theorieën formuleren de uitkomst van een gezonde ontwikkeling niet meer als heteroseksualiteit, maar als seks met een persoon die instemming kan geven. Wanneer de ontwikkeling verstoord raakt kan een parafilie ontstaan. Onverwerkte conflicten uit de kindertijd kunnen de volgende thema’s betreffen: de ontwikkeling van het zelf, de genderidentiteit of objectrelaties.

Question 29

Leertheoretische
opvattingen over
parafilie

Answer 29

Multifactoriële model, waarin drie factoren centraal staan:
1. Associatie van een object met seksuele opwinding en het orgasme. Er vindt conditionering plaats.
2. De aan- of afwezigheid van sociale sanctionering, waardoor de parafilie sociaal geproblematiseerd wordt of niet.
3. Opname van de parafilie in de identiteit. Hierdoor wordt de parafilie steeds moeilijker te problematiseren.

Question 30

Money’s theorie
van het
liefdesschema

Answer 30

Volgens het model van Money kent seksuele of erotische paarvorming drie fasen: de proceptieve, de acceptieve en de conceptieve fase. De basis voor het gedrag dat in de proceptieve fase nodig is om tot seksueel gedrag te komen wordt al op jonge leeftijd gelegd. Kinderen ontwikkelen tussen het vijfde en tiende jaar een lovemap, dit is een mentale blauwdruk van de ideale liefdespartner en van het ideale scenario voor seksuele activiteiten met die partner. Door seksuele repressie, seksueel misbruik of te vroege blootstelling aan seksuele spelletjes kunnen oneigenlijke elementen in het liefdesschema worden opgenomen. Als de puberteit het beschadigde liefdesschema seksualiseert, zal een parafilie het gevolg zijn.

Question 31

Biologische
theorieën mbt
parafilie

Answer 31

De kernhypothese van biologische perspectieven is dat parafilie een gevolg is van de ontregeling van de hersencircuits die ‘normale’ seksualiteit regelen. Parafilie zou het resultaat zijn van een verstoring in de balans tussen de neurotransmitters dopamine, serotonine en norepinefrine. Hormonale afwijkingen zijn zelden gevonden. Genetische invloed levert een significante bijdrage aan het ontstaan van parafilie.

Question 32

Behandeling parafilie

Answer 32

Wordt ingezet omdat cliënt zelf ernstig lijdt of omdat ze hiertoe gedwongen worden.
* CGT met als doel afname van ongewenste parafiele gedrag en toename van gewenst gedrag. Aandacht voor aanleveren van sociale en seksuele vaardigheden en controle houden op parafiele opwinding. Significant, bescheiden effectief
* Hormonale interventies, vaak als aanvulling op CGT middels androgeendeprivatie
* Psychofarmaca, ook vaak aanvullend op CGT, vaak SSRI’s.
* Accepterende behandelingen. Met focus op acceptatie ze te integreren in de persoonlijke en sociale identiteit en ze prosociaal vorm te geven. Effect onbekend

Question 33

Seksuele disfuncties

Answer 33

Seksuele disfuncties vormen een heterogene groep stoornissen met als gemeenschappelijk kenmerk de aanwezigheid van klinisch significante problemen met het vermogen om seksueel te reageren of seksueel genot te kunnen ervaren. Volgens de DSM-5 moet er sprake zijn van lijdensdruk

Question 34

Vormen van seksuele disfuncties

Answer 34

• Andere specifieke seksuele disfunctie
• Ongespecificeerde seksuele disfunctie
• Seksuele disfunctie door een middel of medicijn
• Seksuele interesse-opwindingsstoornis (vrouw)
• Orgasmestoornis (vrouw)
• Genitopelviene pijn-penetratiestoornis (vrouw)
• Hypoactief-seksueelverlangenstoornis (man)
• Erectiestoornis
• Vertraagde ejaculatie en voortijdige ejaculatie
  In de DSM-5 wordt ervan uitgegaan dat de seksuele responscyclus van mannen en vrouwen wezenlijk verschilt. In het bijzonder geldt dit het al dan niet samen nemen van verlangen en opwinding als eerste fase van de seksuele responscyclus.

Question 35

Wanneer géén
seksuele disfunctie

Answer 35

• Het disfunctioneren mag niet het gevolg zijn van een lichamelijke aandoening
• Mag niet verklaard kunnen worden door een andere psychische stoornis.

Question 36

Incentive-
motivation model

Answer 36

Indeling in de DSM-5 is geïnspireerd op het incentive-motivation model, waarbij de bereidheid tot seks, opwinding, orgasme en satisfactie sterk samenhangt met de verwachte uitkomsten van het vrijen (incentive)

Question 37

Subtypen seksuele disfuncties

Answer 37

Het levenslange type (aanwezig vanaf het begin van seksueel functioneren),
Het verworven type (start na een periode van niet-verstoord functioneren),
Het gegeneraliseerde type (in alle situaties en bij alle partners)
Het situationele type (alleen in specifieke situaties).

Question 38

Seksuele interesse- /opwindings-
stoornis vrouw

Answer 38

Minstens zes maanden is er sprake van een ontbreken of een duidelijke vermindering van seksuele verlangens of opwinding. Dit uit zich in minstens drie kenmerken:
* Minder of geen interesse in seksuele handelingen.
* Minder of geen seksuele gedachten of fantasieën.
* Minder of geen initiatief nemen en niet ontvankelijk zijn voor initiatief van partner
* Tijdens seksuele activiteit vrijwel altijd minder of geen opwinding/plezier ervaren.
* Minder of geen seksuele opwinding in reactie op erotische prikkels.
* Tijdens seksuele activiteit vrijwel altijd minder of geen sensaties.
Prevalentie: 12-22 %

Question 39

Hypoactief-
seksueelverlangen-
stoornis bij de man

Answer 39

Minstens zes maanden aanhoudende of terugkerende afwezigheid van of gebrek aan seksuele gedachten, fantasieën en verlangen naar seksuele activiteit.

Question 40

Erectiestoornis

Answer 40

Minstens zes maanden is in 75-100 procent van de seksuele activiteit sprake van problemen met het krijgen van een erectie, of het behouden ervan, of een duidelijk verminderde erectiele rigiditeit of een combinatie hiervan. Prevalentie: 8%. Erectiestoornissen zijn duidelijk gecorreleerd met angst, somberheid en een negatief zelfbeeld.

Question 41

Orgasmestoornis vrouw

Answer 41

Minstens zes maanden is in 75-100 procent van de seksuele activiteit sprake van een vertraagd orgasme of het uitblijven van een orgasme, of het orgasme is duidelijk minder intens. Prevalentie: 11%

Question 42

Vertraagde ejaculatie man

Answer 42

Minstens zes maanden is in 75-100 procent van de seksuele activiteit sprake van een vertraagde ejaculatie of het uitblijven van de ejaculatie. Prevalentie: minder dan 1%

Question 43

Voortijdige ejaculatie

Answer 43

Minstens zes maanden is in 75-100 procent van de seksuele activiteit sprake van een aanhoudend patroon waarin de ejaculatie optreedt binnen ongeveer een minuut na de penetratie in de vagina en voordat de betrokkene dit wenst.

Question 44

Genitopelviene
pijn-
/penetratiestoornis

Answer 44

Meer dan zes maanden heeft men aanhoudende problemen met een (of meer) van de volgende aspecten van seksualiteit:
* Vaginale penetratie.
* Vulvovaginale of onderbuikspijn tijdens de gemeenschap of pogingen daartoe.
* Duidelijke angst of vrees voor vulvovaginale of onderbuikspijn voorafgaand aan of tijdens vaginale penetratie.
* Duidelijke spanning in of aanspanning van de bekkenbodemspieren tijdens pogingen tot vaginale penetratie.

Question 45

Dyspareunie

Answer 45

Pijn tijdens of na de geslachtsgemeenschap in de geslachtsdelen (man of vrouw)

Question 46

Ontstaan seksuele
disfunctie vanuit
biopsychosociaal
model

Answer 46

• Biologisch: lichamelijke oorzaak moet uitgesloten worden.
• De psychische oorzaken van disfuncties kunnen worden ingedeeld in nabije of directe oorzaken en verwijderde of verre oorzaken. Bij nabije oorzaken gaat het om factoren die binnen de seksuele interactie zelf het seksuele functioneren belemmeren. Zij hebben te maken met wat mensen in een concrete seksuele situatie doen. Voorlichting, training en oefenen kunnen helpen. Van verwijderde oorzaken wordt gesproken wanneer een seksuele disfuncties het gevolg is van een psychopathologische ontwikkeling of partnerrelatieproblematiek, waardoor mensen niet toe kunnen komen aan bevredigend vrijen. Behandeling is nodig.

Question 47

Seksuele-
pijnstoornissen: een model

Answer 47

Pijnervaring → angst voor pijn → verminderde lubricatie + verhoogde bekkenbodem spanning →mechanische wrijving → pijnervaring

Question 48

Behandeling seksuele disfuncties

Answer 48

Nog weinig onderzoek naar gedaan. Behandeling wordt vaak door bij gespecialiseerde instellingen voor seksuele hulpverlening uitgevoerd. Sekstherapie en mindfulness zijn positief.