Thema 8: Stoornissen in glucose- & vetstofwisseling (hc9-11 + wc8-10) Flashcards
suikerziekte
aandoening van de pancreas
opbouw alvleesklier
- exocriene cellen = verteringsenzymen: acinaire cel
- endocrine cellen= hormoon producerende cellen: eilandjes van Langerhans.
Eilandjes van Langerhans
- B-cel = insuline afgifte
- a-cel = glucagon afgifte
Aandoeningen van de B-cel
- Diabeter mellitus (suikerziekte)
- hyperglycemia = te weinig insuline in het bloed - Insulinoom
- hypoglycemie = te veel insuline in het bloed
Definitie diabetes mellitus
- Meest gebruikt: persisterende hyperglycemie
- Gemeten in veneus plasma van een nuchter dier
- In praktijk: bloedglucoseconcentratie > “nierdrempel”
Glucosurie > “nierdrempel”
nefron bestaat uit filter gedeelte. Daar wordt glucose gefilterd. Dat glucose gaat dwars door het filter en komt terecht in de urine, maar dit wil je niet kwijt. In buizen wordt daarom suiker weer teruggehaald > dit heeft maximale capaciteit = nierdrempel.
Nierdrempel hond
+/- 10 mmol/L
Nierdrempel kat
+/- 14 mmol/L
wanneer beginnen symptomen diabetes?
wanneer glucose verloren gaat via urine, omdat dan essentieel brandstof wegvalt.
Indeling diabetes mellitus?
- a.d.h.v. insulinebehoefte (insuline-afhankelijk en insuline-onafhankelijk)
- a.d.h.v. pathogenese
a. primair/secundair (oorzaak in pancreas of daarbuiten) –> vaak 2 oorzaken
b. huidige humane indeling
insuline-afhankelijk
dier heeft insuline nodig per injectie
Huidige humane indeling
- Type 1 DM
- Type 2 DM
- Type 3 = overige specifieke types DM
- Type 4 = zwangerschaps DM
Type 1 DM
- (Auto-immune) destructie B-cellen
a. op jonge leeftijd (mens)
b. op middelbare of oudere leeftijd (hond)
> Gevolg: geen of te weinig insuline secretie.
Bij hond komt redelijk vaak voor, bij kat bij nooit.
Type 2 DM
- Risicofactoren: leeftijd en genetische factoren
- Insulineresistentie door:
a. overgewicht
b. inactiviteit
> life style factors - Insulinegebrek = degeneratie van B-cellen
a. relatief
b. absoluut - Amyloidse van eilandjes van Langerhans
Bij hond komt dit niet voor, bij kat heel veel
Insulineresistentie
Je hebt meer van het hormoon nodig om het hetzelfde effect te krijgen. Het hormoon op zichzelf werkt wel.
Type 2 DM & B-cellen
door resistentie stijgt [glucose] in het bloed, dit registreren de B-cellen, waardoor ze nog meer insuline gaan produceren. Als de B-cellen lange tijd veel insuline moeten produceren, dan ontstaat er hydropische degeneratie.
Amyloidose B-cellen
- locale vorm van amyloid
- precursor: amylase of IAPP
a. eiwithormoon
b. samen met insuline secretieblaasje van B-cellen - Amyloid is toxisch voor B-cellen
- microscopie
- –> door overprodcutie van insuline komt ook amyloid vrij > toxisch.
Type 3 DM
- Insulineresistentie
a. door medicijnen veroorzaakt- progestagenen = stofjes lijken op progesteron.
- corticosteroiden
b. door andere ziekten veroorzaakt - acromegalie (groeihormoon overmaat)
- Syndroom van Cushing
- Leververvetting
- Overige
Type 4 DM
- Tijdens de zwangerschap geproduceerde hormonen die insulineresistentie veroorzaken = mens
- bij hond (teef) vergelijkbare situatie (zelfs zonder dracht) in luteale fase > meer progesteron > groeihormoonproductie in melkklier naar het bloed > effect pancreas
pathofysiologie DM
absoluut/relatief insulinegebrek –> lage [INS/GCN] ratio –> effecten: koolhydraat-, vet- en eiwitstofwisseling.
lage insuline/glucagon ratio DM: koolhydraat metabolisme
Te weinig insuline:
- remt opname glucose uit bloed in spier- en vetcellen (GLUT 4)
- stimuleert gluconeogenese (en remt glycolyse)
- stimuleert afbraak van glycogeen.
- -> hyperglycemie in bloed
lage insuline/glucagon ratio DM: vet metabolisme
- remt opname van vetzuren in vetcellen (LPL) > hyperlipemie
- remt vorming van vetzuren
- remt glycolyse (dus minder glycerol-3-P)
- stimuleert lipolyse > afbraak van TAG
- lever: toename synthese van TAG
- sterke ketogenese
- -> vermagering, leververvetting, ketose
lage insuline/glucagon ratio DM: eiwit metabolism
- remt eiwit synthese
- stimuleert eiwit afbraak
- -> eiwit afbraak (spier-atrofie)
hyperglycemie effecten korte termijn
- Korte termijn: door een te hoge [glucose] in het bloed, wordt het overtollige glucose uitgescheiden via urine = glucosurie
effecten glucosurie
- energieverlies > vermagering, spieratrofie
- polyuria/polydipsie > glucose trekt water aan.
- hyponatriemie/hypokaliemie/hypofosfatemie > glucose trekt naast water ook allerlei ionen aan.
polyurie
veel plassen
polydipsie
veel drinken
Hyperglycemie effecten lange termijn
Lange termijn:
a. glycering eiwitten > fructosamines, geglaceerd Hb
b. sorbitol-vorming
> geeft samen cataract, neuropathie, neuropathie, retinopathie.
Behandeling DM
- Stimulatie insulinesecretie:
a. sulfonylureumderivaten
b. Bij 75% v.d. katten niet effectief
c. extra amyloidvorming
d. rust nodig voor B-cellen (en geen stimulatie)
> NIET bij de kat - Verminderen insulineresistentie (type II DM)
a. stimuleren lichamelijk activiteit
b. Gewichtsverlies > cave = lever vetting - Dieetmaatregelen
a. laag koolhydraat / hoog eiwit - Insulinesubstititie = zo krijgen B-cellen rust (Caninsulin of Prozinc)
Behandeling met insuline
- werkingsduur max. 12 uur: 2x daags subcutaan toedienen
- Begindosering afh. van plasmaglucose-concentratie bij diagnose en lichaamsgewzicht
a. < 20 mM: 2dd ¼ IE/kg
b. > 20 mM: 2dd ½ IE/kg
Controle insulinedosis
Controle door meten plasmaglucoseconcentratie
- bij katten +/- 4 uur na insulinegift.
Afh. van [glucose] bloed wordt dosis insuline aangepast:
a. < 5 mM: dosis verminderen met ½ IE
b. 5-9 mM: dosis niet veranderen
c. > 9 mM: dosis verhogen met ½ IE
Problemen bij regulatie behandeling
- eigenaar gerelateerd
- somogyi-effect = te laat weer nieuwe gift insuline gegeven, waardoor [glucose] sterk stijgt.
- andere werkingsduur insuline
- insulineresistentie
- -> dagcurves maken
Kenmerk hyperlipemie
- Verhoogd lipidengehalte in bloed
- Negatieve energiebalans leidt tot mobilisatie van vetten
- in gepredisponeerde dieren ontspoort deze reactie met als gevolg vetstapeling in organen en dysfunctie organen
Normale situatie lever: glucose
- Glucose hoog > I/G ratio stijgt > glucose-verbruikende processen gestimuleerd, vetten opgeslagen als TAG of omgezet VLDL.
- Glucose laag > I/G ratio daalt > glucose afgifte door lever gestimuleerd, vetten worden B-oxidatie verbrand.
Normale situatie glucose: vetcel
- Hoge I/G ratio: vetopslag
- Lage I/G ratio: vetmobilisatie
Negatieve energiebalans
- Opname < verbruik energie
- Hypoglycaemie = daling I/G ratio
- Activatie glycogenolyse, gluconeogenese en vetmobilisatie
- Glycogeenvoorraden snel verbruikt
- Vetmobilisatie gaat door tot negatieve energiebalans verholpen is.
Pathofysiologie hyperlipemie
- Predisponerende factoren –> vetmobilisatie > capaciteit lever voor verbranding en afgifte VLDL –>
a. leververetting (hepatische lipidose)
b. vervetting bloed (hyperlipemie) - Negatieve energiebalans hierdoor versterkt: infiltratie andere organen met vet (nier, pancreas, spieren)
- Mobilisatie gaat alleen maar door!
DOOD
Predisponerende factoren hyperlipaemie
- Te dik zijn: voorraden voor snelle mobilisatie aanwezig
- Insulineresistentie: vetweefsel minder gevoelig voor insuline (HSL), VLDL opname in periferie geremd (LPL).
- Stress (cortisol/catecholamine afgifte): werken functie insuline tegen.
- Dracht/lactatie: hogere energievraag, vaak minder opname voer en fysiologische insulineresistentie einde dracht.
- Ziekte (parasitair, enterocolitis): verhoogd energieverbruik, verminderde opname, hormonale dysbalans.
Hyperlipaemie voorkomen
- m.n. bij drachtige dieren
- vooral bij Shetland pony’s, mini-paarden en ezels
- in mindere mate bij Fjorden, IJslanders, Friezen en Trekpaarden (sobere rassen)
Verschijnselen hyperlipemie
- zeer goede tot overmatige conditie (dracht)
- sloom/bewegen nauwelijks
- slechte eetlust en stinkend tongbeslag
- drinken nauwelijks, spelen met water
- beeld van dehydratie
- ventraal oedeem
- diarree
- hartritmestoornissen
Diagnose hyperlipemie
Hypoglycaemie gecombineerd met hyperlipoproteinaemie (hypertriglyceridemie)
Therapie hyperlipemie
- dwangvoedering
- behandeling primaire probleem
- correctie vloeistof-, zuur/base- en elektrolytenbalans
- parenterale glucose- en insulinetoediening
(- parenterale heparine-toediening: ter bevordering LPL activiteit, echter deze is al maximaal in hyperlipemische ponies).
Waarom insuline-toediening hyperlipemie?
- betere opname IV toegediende glucose in de cel
- remming activiteit hormoongevoelig lipase in adipocyt
- stimulering activiteit LPL
preventie hyperlipemie
- goed ontworm- en vaccinatiebeleid
- voorkomen overmatige conditie
- weide/ruwvoer van voldoende kwaliteit
- stress zoveel als mogelijk vermijden
prognose hyperlipemie
Infaust indien bloed pH < 7,15 (mits niet veroorzaakt door diarree)
- mortaliteit 60-100%
- afh. van fase/ernst hyperlipemie en lipidose en onderloggende aandoening
- mogelijkheden tot behandeling
Redenen acidose i.g.v. hyperlipemie
- (vettige) nierdegeneratie
- metabole acidose door dehydratie
- VVZ
syndroom
combinatie van symptomen die gelijktijdig optreden waarvan de oorzaak voor het gelijktijdig optreden nog niet bekend is en die samen een verhoogd risico geven op ziektebeeld
ziekte
de oorzaak of veroorzaker van symptomen is bekend (viraal, bacterieel enz)
EMS
equine metabool syndroom
EMS definitie
verzameling van risicofactoren voor ontwikkelen van hormonale hoefbevangenheid
Risicofactoren EMS
- insuline disregulatie = altijd aanwezig
- genetische aanleg = varieert in ernst
- overgewicht/obesitas
- vetdisregulatie
- cardiovasculaire veranderingen
a. hogere bloeddruk
b. hogere hartslag
> samen sterk verhoogd risico op hoefbevangenheid
Insuline disregulatie
- Speelt centrale rol in EMS: instel infuus 3-5 dan induceert hoefbevangenheid in gezonde paard/pony’s
- Te herkennen aan hyperinsulinemie:
a. na vasten
b. na opname suikers
c. primair of secundair t.g.v. perifere insuline resistentie
Thrifty genotype
er zijn genen die een voordeel geven wat betreft overleving in omstandigheden van voedselschaarste, maar die in tijden van overvloed ongunstig zijn, en leiden tot obesitas en suikerintolerantie.
Hormonale aanpassing seizoen EMS
Voorjaar/zomer = overvloed eten a. grotere eetlust b. opslaan vetreserves door toename I/G ratio Najaar/winter a. negatieve energiebalans b. dus vetafbraak door afname I/G ratio (relatieve insuline resistentie) c. minder eetlust d. lager metabolisme
milieu risico’s EMS
- teveel eten
- te weinig beweging
- andere milieu risicofactoren
Relatie overgewicht - ID
- Ontstekingshypothese = ontstekingsmediatoren remmen insuline gevoeligheid
- Vetovermaat hypothese = vetopslag in andere organen dan vet alleen
- Adipokine hypothese = vet is hormonaal actief; overproductie bij obesitas (lepten, adiponectine)
Bloodflow insuline+hoef
Door insuline worden de bloedvaten verwijd. De hoef zit vol met capillairen. Boven de capillairen zit ook een shunt. Wanneer er meer bloed gaat stromen, gaat het bloed langs de shunt en niet langs de hoef. Hierdoor wordt ontsteking erger > laminitis
Predisponerende factoren EMS
- Leeftijdsklasse > 4 jaar
- Rassen waarbij het voorkomt: ezels, sobere ponyrassen, Europese Warmbloeden, Spaanse mustang, Morgan horse
Diagnostiek EMS
- Vaststellen vetzucht
a. BCS
b. Cresty neck score (CNS) - Vaststellen insulinegevoeligheden
a. basaal insuline/glucose bepaling
b. tolerantietesten (orale of IV suikertolerantietest) - Beoordeling hoefbevangenheid
a. uitwendige kenmerken: hoef/kreupel
b. inwendige kenmerken: röntgenfoto ondervoet
Therapie EMS
Dieet en beweging
EMS vs. hyperlipemie
- Overmatige voedingstoestand + positieve energiebalans - kans op EMS in gepredisponeerde dieren.
- Overmatige voedingstoestand + negatieve energiebalans - kans op hyperlipemie in gepredisponeerde dieren.
lactatiestadium rund
Opgedeeld in: melkproductie, energiebehoefte en energieopname.
typen acetonemie
- Primaire acetonaemie ca. 6-8 wk.
- -> bij productieve koeien
- Secundaire acetonaemie
- -> kan altijd.
Verschijnselen acetonemie
- tegenvallende melkproductie
- samenstelling melk:
a. hoger vetgehalte
b. lager eiwitgehalte - groot conditieverlies
- droge mest
- penswoelen
- acetongeur
Aanvullende diagnostiek acetonemie
- Bloedonderzoek
a. verhoogd ketonlichamen: B-hydroxyboterzuur
b. verlaagd glucose - Urineonderzoek
a. acetoacetaat - Melkonderzoek
a. acetoacetaat
b. B-hydroxyboterzuur
Verloop AcCoA rund
Acetyl CoA Acetoacetaat
a. B-hydroxybutyraat
b. –> Aceton
Urineonderzoek rund acetonemie
- spontane urine
- catheterisatie = alleen bij rund, paard kan dit niet (en krijgt overigens ook geen acetonemie)
Verschijnselen nerveuze acetonemie
- Pica
- Dromerig
- Zenuwachtig, excitatie
- Speekselen
- Dringen, atactisch
- Hyperaestesie
DDx nerveuze acetonemie
- Aujesky
- Listeria encephalitis
- Kopziekte
- Loodvergiftiging
- BSE
- CCN/vit B1
- Rabies
Behandeling acetonemie
- Direct: infuus met glucose (en insuline?)
- Indirect:
a. propyleenglycol
b. hormonal therapie = corticosteroiden
c. eetlust bevorderen
Propyleenglycol therapie
Precursor van glucose/gluconeogenese:
- deels in pens gemetaboliseerd tot propionaat
- deels in lever gemetaboliseerd tot pyruvaat/lactaat
» bekende toxiciteit voor rund en paard!
Corticosteroiden therapie acetonemie
- Stimulatie eetlust: geen bewijzen
- lipolyse: bij rund beperkt
- stimulering gluconeogenese
- onderdrukken melkproductie
Preventie acetonemie
- Voeropname: voerovergangen & conditie
- Voerkwaliteit
- Propyleenglycol?
Ketose/acetonemie bij kleine herkauwer
- Schaap
a. einde dracht
b. drachtigheidstoxicose
c. sneeuwblindheid
d. twin-lamb disease
e. slechte prognose lammeren en ooi - Geit
a. einde dracht en begin lactatie
ketose/acetonemie schaap
- Tijdens de dracht
a. laatste 6 weken
b. meerlingdracht: grotere vraag naar eiwit en glucose, weinig pensruimte
c. hogere incidentie bij hogere pariteiten - Slechte kwaliteit (ruw)voer
- Stress
a. verweiden
b. sneeuw
c. ziekte
verschijnselen ketjes/acetonemie schaap
- achterblijven in koppel/afscheiden
- veel liggen
- verminderd eten en drinken
- sterrenkijken/sneeuwblindheid
- krampen, achteruitlopen
- comateus
- acetongeur
- tympanie, regurgitatie
- snelle ademhaling; zwakke pols, cyanotische slijmvliezen; wol laat los; anurie; ketonurie; uremie.
Dilemma’s behandeling schaap
• Propyleenglycol – Voldoende effect? • Lammeren “halen” – Sectio met niet levensvatbare lammeren? – Normale partus/induceren partus kan dood voor ooi betekenen • Glucose infuus – Hoe lang? – Welk resultaat?
Ketose/acetonemie geit
• Tijdens de dracht – Verschijnselen minder duidelijk dan schaap: sloom, liggen, niet eten – Minder snel verloop dan schaap – Soms oedeemvorming • Tijdens de lactatie – Lijkt op acetonaemie rund
hypoglycemia LH
• Geen rol voor insulinomen • Energietekort • Meest bekend bij – big – lam • Energieverbruik – Kleine dieren! – Omgevingstemperatuur – Nat vs droog • Energiereserve – Nauwelijks vet, gering glycogeen • Opname energie – (Kwaliteit voeding) – Beschikbaarheid voeding: zieke zeug!
Verschijnselen hypoglycemie LH
- snel verloop
- doodliggen door zeug
- dood door hypoglycemie
Therapie hypoglycemie LH
- opwarmen
- glucose
a. oraal
b. IV/IP
Hypoglycemie oorzaken GD
• Verhoogd glucoseverbruik: - Insulinoom - Te hoge insulinegift bij suikerziekte • Verminderde beschikbaarheid glucose - Leveraandoeningen (afname gluconeogenese en glycogenolyse) - Tekort aan glucocorticoiden (afname gluconeogenese) - Te lang vasten (o.a. jonge dieren) en negatieve energiebalans
Bronnen van glucose
• Glycogeenvoorraad lever • Gluconeogenese: - Lactaat/pyruvaat - (Glycogene) aminozuren - Glycerol (uit vetweefsel)
