T1.1 Fundamenten: Perspectief Flashcards
Ruim honderd jaar later presenteerden enkele wetenschappers de evolutionaire psychologie als de ‘nieuwe wetenschap van de geest’. Hoewel die claim dus niet helemaal terecht is, is zij in haar huidige vorm inderdaad een betrekkelijk jong vakgebied, waarin onderzocht wordt wat de implicaties van de evolutietheorie zijn voor de psychologie.
Wat is het uitgangspunt van evolutionaire psychologie?
En wat is een belangrijk vertrekpunt bij evolutionaire psychologie?
De mens, net als elke andere soort, een product is van de evolutie en dus vanuit dat perspectief begrepen kan worden.
Een belangrijk vertrekpunt voor een evolutionaire benadering is dat menselijke eigenschappen, onze biologie, maar ook onze psychologie, geleidelijk zijn ontstaan tijdens de evolutie.
Wat betekent iets verklaren in de wetenschap (en dus ook de psychologie) veelal?
het identificeren van een oorzaak.
Het beeld dat soms geschetst wordt is dat verklaringen eenvoudig opgezet kunnen worden door het aanwijzen van een oorzaak. Dit wekt de suggestie dat we voor menselijk gedrag altijd maar een oorzaak hoeven (of kunnen) aan te dragen om het gedrag te begrijpen.
Hoe is de huidige stand van zaken voor de bioloog en psycholoog?
Voor de bioloog en psycholoog is de huidige stand van zaken niet zo eendimensionaal, maar hebben verklaringen voor gedrag een pluriform karakter. Vrijwel elk gedragsfenomeen laat zich verklaren door meerdere conceptueel onafhankelijke oorzaken. Waar sommigen zich focussen op het brein wijzen anderen naar cognitieve processen, of naar de vroege ontwikkeling.
Welke verklaring zouden onderstaande psychologen voor depressie kunnen geven?
- biologisch psycholoog
- cognitief psycholoog
- ontwikkelingspycholoog
- evolutionair psycholoog
Biologisch psycholoog:
Om depressie te verklaren moeten we naar de werking van serotonine in het brein kijken.
Cognitief psycholoog:
Depressie wordt veroorzaakt omdat men overmatig negatieve interpretaties geeft aan gebeurtenissen.
Ontwikkelingspsycholoog:
Depressie is voor een groot deel te verklaren aan de hand van gebeurtenissen die personen in hun vroege leven doorgemaakt hebben.
Evolutionair psycholoog:
Depressie is een adaptieve reactie op een ongunstige situatie, bijvoorbeeld het verlies van status.
Dergelijke verklaringen vanuit verschillende perspectieven hebben historisch tot het nodige wetenschappelijk gesteggel geleidt. Welke verklaring is nu beter? Spreken deze verklaringen elkaar tegen of kunnen ze gewoon naast elkaar bestaan en allemaal correct zijn?
Welke aanpak heerst in de biologie en tegenwoordig ook in de psychologie?
In de biologie en tegenwoordig ook de psychologie heerst een pluriforme aanpak, die onderkent dat het aanwijzen van oorzaken (en dus opstellen van verklaringen) mogelijk is vanuit verschillende verklaringsperspectieven die samen begrip opleveren.
Van wie is een handige categorisering van verschillende verklaringsperspectieven afkomstig?
Wat was zijn beroep en waar hield hij zich mee bezig?
Nobelprijswinnaar Niko Tinbergen.
Als etholoog was Tinbergen bezig met gedragsvraagstukken, zoals die ook in de hedendaagse psychologie centraal staan.
Tinbergen kwam met een taxonomie van verschillende verklaringsperspectieven. Hij stelde dat verklaringen voor gedrag ondergebracht moeten worden in vier categorieën.
Hoe ziet de taxonomie eruit?
Wat was zijn positie?
…………………..Verandering Tijdsmoment
Ultimaat Fylogenese Functie
Proximaat Ontwikkeling Mechanisme
Zijn positie was dat geen enkel begrip van gedrag compleet was als er niet vanuit alle vier de perspectieven verklaringen zijn geboden.
NB In de literatuur is er de nodige onduidelijkheid en inconsistentie over de terminologie proximaat / ultimaat, en ook worden de vier categorieën van Tinbergen (fylogenese, functie, ontwikkeling, mechanisme) vaak met synoniemen of subtiele alternatieven aangeduid. Laat u hierdoor niet van de wijs brengen, dit betreft vaak persoonlijke voorkeuren van auteurs. Wij hanteren in de tentaminering bovenstaande terminologie. Waarbij fylogenese en functie beide ultimate verklaringen bieden en ontwikkeling en mechanisme beide proximate verklaringen.
Tinbergen kwam met een taxonomie van verschillende verklaringsperspectieven. Hij stelde dat verklaringen voor gedrag ondergebracht moeten worden in vier categorieën.
Hoe ziet de taxonomie eruit?
Wat was zijn positie?
Ultimaat
Proximaat
Zijn positie was dat geen enkel begrip van gedrag compleet was als er niet vanuit alle vier de perspectieven verklaringen zijn geboden.
Er zijn verschillende redenen om de waarom-vraag over gedrag te stellen. De reden begrijpen is belangrijk omdat het bepaalt welk antwoord je kunt verwachten. Tinbergen identificeerde 4 manieren waarop de waarom-vraag gesteld wordt.
Welke 4?
Geef een beschrijving bij elke manier.
- Proximate / mechanische oorzaak
Omdat men wil weten wat motiveert tot bepaald gedrag. Het antwoord ligt dan in termen van de impact van stimuli op het
zenuwstelsel en de manier waarop dit leidt tot een geschikt respons. - Ontwikkeling / ontogenetische oorzaak
Omdat men wil weten waarom gedrag op een bepaalde manier uitgevoerd wordt. Het antwoord vereist onderzoek naar
factoren die de ontwikkeling gedurende het leven vormen, incl. genetische erfenis en de invloed van leren. - Historische / fylogenetische oorzaak
Omdat men de evolutionaire geschiedenis van gedrag wil weten. Om deze vraag te beantwoorden, moet m.b.v. fossiele
gegevens de evolutionaire veranderingen geïdentificeerd worden. - Functionele / ultimate oorzaak
Omdat men wil weten waarom het gedrag goed was voor de overleving en voortplanting van het organisme. Het antwoord
moet gezocht worden in natuurlijke selectie.
Is bij de taxonomie van Tinbergen één niveau van verklaring meer correct of heeft die meer voorrang boven een andere?
Nee
Waarom verwarren we proximate en ultimate verklaringen eerder bij mensen dan bij dieren?
Omdat we de langetermijngevolgen van ons gedrag kennen en begrijpen.
Volgens Tinbergen zijn er vier fundamenteel verschillende soorten vraagstukken in de biologie. Welke 4?
- Overlevingswaarde: waar is het voor?
- Ontogenese: hoe heeft het zich ontwikkeld tijdens het leven van het individu?
- Evolutie: hoe evolueerde het gedurende de geschiedenis van de soort?
- Causaliteit: hoe werkt het?
We gaan meer inzoomen op het vraagstuk: 1. Overlevingswaarde: waar is het voor?
Wat is de definitie van functie?
Kan deze over tijd veranderen? Waarom werl/niet?
Huidig nut.
Ja, de oorspronkelijke en huidige functie van een een kenmerk kunnen verschillen, vanwege het vermogen van organismen om flexibel te reageren op omstandigheden
We gaan meer inzoomen op het vraagstuk: 1. Overlevingswaarde: waar is het voor?
Welke term wordt ook vaak gebruikt voor functie?
Waarom is het een beladen term geworden?
Welke andere term wordt ook weleens gebruikt voor functie?
Waarom is die term verwarrend?
Hoe kan verwarring over termen worden voorkomen?
- Schijnbaar ontwerp
- Door de term ‘intellectueel ontwerp’ van creationisten.
- Adaptatie: de fit tussen een kenmerk en de uitdaging van de omgeving.
- Omdat de term adaptatie ook gebruikt wordt voor het proces waarmee die fit wordt bereikt.
- Als er duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen het huidige nut
en de historische processen waarmee het tot stand is gekomen
We gaan meer inzoomen op het vraagstuk: 2. Ontogenese: hoe heeft het zich ontwikkeld tijdens het leven van het individu?
Hier heeft Tinbergen relatief weinig onderzoek naar gedaan, maar onderzoek van anderen heeft geleidt tot sterke verbanden. Tinbergen dacht dat organismen alleen aan het begin van zijn leven genetische informatie erft.
Wat laten nieuwe onderzoeken zien?
Er zijn extra-genetische overervingsprocessen, die zich later in het
leven manifesteren, zoals sociaal leren bij complexere dieren.
Hierdoor is erfelijkheid veranderd van een eenmalige erfenis naar een veelzijdig proces gedurende de gehele levensduur.
