Lyf og aldraðir

Question 1

Skilgreindu lyfjahvörf?

Answer 1

Verkun lyfja frá því þau koma inn í líkamann þar til þau eru útskiln

Question 2

Skilgreindu lyfhrif?

Answer 2

Samverkun lyfs og líkama: með hækkuðum aldri getur verkun lyfja ekki verið eins örugg (fyrirsjáanleg) eða breytt

Question 3

Hvað er Chronopharmacology?

Answer 3

Samband dægursveiflu líkamans og verkun lyfs getur truflast vegna breyttrar samverkunar

Question 4

hvað gerir líkaminn við lyfið?

Answer 4

Upptaka
o Tökum upp lyfin
Dreifing
o Dreifum þeim um líkaman og geymum
Umbreyting
Útskilnaður
o Gegnum þvag, gall, hægðri, svita, munnvatn.

Question 5

Upptaka

Answer 5

• Háð hvaða leið er valin við gjöf (í æð, um munn, um endaþarm, húð o.s.frv.)
• Tæmingarhraði maga hægari
• Sýrustig í maga minna, hærra pH
• Þarmahreyfingar hægari
• Minna blóðflæði í efri meltingarvegi (celiac, superior mesentric og inferior mesenteric slagæðum)
• Upptaka (og verkun) eins lyfs getur truflast af öðru lyfi (milliverkun)

Question 6

Dreifing – aldurstengdar breytingar sem hafa áhrif á dreifingu lyfja

Answer 6

• Próteinbúskapur breytist, minni vöðvamassi
• Minna serum albumin hjá þeim sem eru hrumir
• Minni próteinbinding, meiri styrkur lyfs og getur þá orðið óbundið í blóði (t.d. thyroxine og kóvar (warfarin))
• Breytt dreifing próteinbundinna lyfja
• Minna vatn í líkamanum, meiri styrkur lyfs í blóði (sermi) getur leitt til eitrunar (t.d. digoxin og alcohol)
• Hlutfallslega meiri fita (tvöfalt hlutfall í karlmönnum og 50% í konum)
• Fituleysanleg lyf eru þá geymd í fituvef og það getur lengt eða aukið verkun lyfsins og leitt til eitrunar (t.d. róandi lyf og sterk geðlyf)
• Breytt dreifing fituleysanlegra lyfja
• Minna útfall hjarta – breytingar á blóðflæði geta haft áhrif á umbrot og útskilnað lyfja

Question 7

Þessar breytingar á dreifingu tengt aldri hafa hvaða afleiðingar?

Answer 7

• Lyf geta safnast upp við langa notkun
• Helmingunartími getur orðið mun lengri en hjá yngri einstaklingum

Question 8

Umbrot og útskilnaður

Answer 8

• Breytingar á blóðflæði og starfsemi lifrar geta haft áhrif á umbrot og útskilnað lyfja
• Umbrot lyfja í lifur getur minnkað um 30-40%
• Helmingunartími róandi lyfja getur lengst úr 37 tímum í 82 tíma (3 ½ dagur)
• Nýrnastarfsemi minnkar með aldrinum með minnkuðum gaukulsíunarhraða
• Hjá 80 ára einstaklingi hefur nýrnastarfsemi minnkað um allt að 50%
• Venjulegar mælingar á nýrnastarfsemi geta verið óáreiðanlegar í öldruðum vegna minni vöðvamassa (minni kreatinin framleiðsla)
• Þessar aldurstengdu breytingar hafa áhrif á verkun margra lyfja

Question 9

hvaða áhrif hefur lyf í líkamanum

Answer 9

• Með aldri verður svörun við lyfjameðferð óáreiðanlegri og hættara við aukaverkunum
• Að öllu jöfnu þarf minni skammta lyfja hjá öldruðum en yngra fólki til að ná sömu áhrifum (ekki algilt)
• Viðtakar, fjöldi þeirra, næmi eða áhrif í frumum geta breyst með aldri
• Viðkvæmara lífeðlisfræðilegt jafnvægi (homeostasis) getur aukið hættu á aukaverkunum
• Milliverkanir lyfja annars vegar og lyfja og sjúkdóma hins vegar eru algengar

Question 10

Hvaða áhrif hefur lyf í líkamanum?

Answer 10

• Aldraðir þurfa (þola) oft minni skammta af lyfjum en þeir miðaldra
• Ein skýringin sú að brotthvarf lyfja úr líkamanum gengur hægar fyrir sig
• Lyfin safnast fyrir og ná hærri styrk í blóði og millifrumuvökva
• Úthreinsun lyfs í nýrun getur t.d. minnkað um helming frá 40-80 ára aldurs
• Mikilvægt er að taka tillit til þessara þátta þannig að skammtar fyrir aldraða séu almennt minni en fyrir miðaldra

Question 11

Líffræðilegur margbreytileiki eykst með aldri rétt eða rangt?

Answer 11

Rét?

Question 12

hversu mörg % kk og kvkv fengu fleiri en 10 lyf á tilteknu hjúkrunarheimili á íslandi

Answer 12

56,2% kvenna og 47% karla fengu fleiri en 10 lyf á tilteknu hjúkrunarheimili á Íslandi

Question 13

Hversu mörg % íbúa á hjúkrunarheimilum notuðu 9 eða fleiri lyf árið 2009

Answer 13

64,8%

Question 14

Hvað er átt við fjöllyfjanotkun?

Answer 14

Notkun 5 eða fleiri lyfja eða notkun margra lyfja fyrir sama vandamál

Question 15

Hvað er hætta að gerist með fjöllyfjanotkun?

Answer 15

• Aukin hætta á milliverkun lyfja og skaðlegum áhrifum af lyfjunum
• Orsök veikinda og andláts hjá öldruðum

Question 16

Ef að einstaklingur er á 5 lyfjum og það er bætt við lyfi getur það aukið hvað ?

Answer 16

hvert lyf sem aukið er við eftir það eykur verulega hættu á hrumleika, fötlun, dauða og föllum

Question 17

Hvað ber að athuga?

Answer 17

• Alltaf þarf að taka mið af þörfum hvers einstaklings
• Ekki er alltaf hjálplegt að horfa á fjölda lyfja
• Endurskoða þarf lyfjameðferð í takt við heilsufar og framtíðarhorfur
• Endurskoðun lyfja er teymisvinna
• Skoða þarf möguleika á viðbótarmeðferð í stað lyfjameðferðar s.s. tónlistarmeðferð

Question 18

Það að gefa lyf getur verið forvarnir, hvaða forvarnir getur það verið?

Answer 18

Heilavernd/hjartavernd
o Blóðþynning
o Háþrýstingsmeðferð
o Blóðfitulækkandi
Beinvernd
o Vítamín/kalk
o Beinverndandi lyf
Bólusetningar

Question 19

Hindranir við að endurskoða lyf

Answer 19

• Fjöldi lækna
• Skortur á samfellu/upplýsingum
• Tregða til að hætta meðferð
• Skortur á reglulegri yfirferð/endurskoðun
• Væntingar sjúklinga
• Væntingar fjölskyldu
• Væntingar fagfólks
• „Sjálfvirk lyfjaendurnýjun“

Question 20

Drug-related hospital admissions among old people with dementia hvað er það og hvað kom útur því?

Answer 20

• Sænsk rannsókn sýndi að af 458 innlögnum á spítala voru 41,3% (189) tengd skaðlegum áhrifum af lyfjagjöf
• Hjartalyf (29,5%) og geðlyf (26,9%) voru algengustu orsakirnar

Question 21

Viðeigandi fjöllyfjameðferð?

Answer 21

• Hverju lyfi er ávísað með sértæk markmið í huga sem eru í samræmi við ástand og markmið þess er þiggur
• Þessum markmiðum er náð eða það eru líkur á að þau náist
• Lyfjameðferðin hefur verið yfirfarin með það í huga að lágmarka hættu á aukaverkunum og milliverkunum og sjúklingurinn er til samvinnu og fær um að taka lyfin eins og ætlað er

Question 22

Potentially inappropiate medications (PIMs) – óviðeigandi lyf eða lyfjameðferð hvað er átt við því?

Answer 22

• Hætta á skaða meiri en líklegt gagn, sérstaklega ef til er sannreynd skaðlausari og/eða gagnlegri meðferð
• Notkun lyfja í hærri skömmtum eða í lengri tíma en þörf er á
• Notkun lyfja með mikla hættu á milliverkunum við önnur lyf eða sjúkdóma
• Meðferð sem ekki er í samræmi við ástand eða lífslíkur sjúklings
• Að nota ekki meðferð sem gæti komið að gagni (t.d. blóðþynning í gáttatifi, beinvernd í beinþynningu)
• STOP/START skimun fyrir óviðeigandi lyfjameðferð aldraðra

Question 23

Lyfhrif í öldruðum valda stundum einkennum sem geta líkst þeim sem oft eru tengd við venjulega öldrun hver eru það?

Answer 23

o Óstöðugleiki og byltur
o Svimi
o Depurð
o Kvíði
o Óáttun
o Þvagleki
o Þreyta og slappleiki
o Svefntruflanir
- Erfitt getur verið að átta sig á einkennum aukaverkana
- Hætta er á að þær séu meðhöndlaðar með öðrum lyfjum

Question 24

Hvað er Adverse drug events (ADE) – skaðleg áhrif lyfja

Answer 24

ADE er skaði sem verður vegna lyfjagjafar þar með talið röng lyfjagjöf, skaðleg viðbrögð við lyfi, ofnæmi og ofskömmtun

Question 25

Má mylja lyf?

Answer 25

• Þegar lyf eru mulin og bleytt er í þeim þá geta hafist efnahvörf og við gefum sjúklingnum efni með óþekktri verkun!
• Lyf skulu aðeins mulin að vel athuguðu máli!!

Question 26

Staða lyfjagjafa á hjúkrunarheimilum – rannsókn 2013 hvap kom útúr henni?

Answer 26

• Rannsóknin fór fram á tveimur hjúkrunarheimilum þar sem farið var á tvær deildir á hvoru hjúkrunarheimili í fjóra daga
• Mulningur lyfja er almennur á hjúkrunarheimilum og getur ógnað lyfjaöryggi
• Mörg lyf verða ónýt eða minna virk við mulning. Þörf er á frekari úttektum og endurskoðun verkferla

Question 27

Helstu flokkar lyfja sem geta haft slæmar aukaverkanir á aldraða?

Answer 27

o Bólgueyðandi gigtarlyf
o Lyf með andkólínerga eiginleika
o Róandi lyf og svefnlyf
o Blóðþrýstingslækkandi lyf og hjartalyf
o Blóðþynnandi lyf
o Lyf við sykursýki
o Milliverkanir þessara lyfja og annara

Question 28

Hver er ein algengasta orsök lífshættulegra aukaverkana og lyfjaorsakaðra innlagna á sjúkrahús? hver eru síðan vandamálin*?

Answer 28

Bólgueyðandi gigtarlyf
o Magablæðingar
o Truflun á nýrnastarfsemi
o Hjartabilun

Question 29

Aldraðir eru sérstaklega viðkvæmir fyrir lyfjum með verkun á miðtaugakerfið
hvaða aukaverkanir getum við séð?

Answer 29

• Vitræn geta
• Snerpa
• Byltur
• Sljóleiki
• Þvagleki
• Hægðatregða
• Blóðþrýstingsfall
• Hjartsláttartruflanir

Question 30

Dæmi um andkólínerg lyf?

Answer 30

• Parkinson lyf
• Ógleði stillandi lyf
• Krampastillandi lyf (melting/þvag)
• Migreni lyf
• Berkjuvíkkandi lyf

Question 31

Dæmi um lyf með andkólínergar aukaverkanir

Answer 31

• Lyf við hjartsláttartruflunum
• Lyf við niðurgangi
• Ofnæmislyf
• Vöðvaslakandi lyf
• Lyf við magasári
• Þunglyndislyf
• Sterk geðlyf
• Jurtalyf

Question 32

Lyf sem geta skert vitræna getu aldraðra:

Answer 32

o Verkjalyf
o Andkólínerg lyf
o Antihistamín
o Benzodiazepin
o Parkinson lyf
o Betablokkerar
o Digoxin

Question 33

Hvaða lyf auka óráðshættu í öldruðum?

Answer 33

Öll lyf með verkun á miðtaugakerfið auka óráðshættu í öldruðum
Einnig lyf sem eru oft gefin sem róandi í óráði eins og haldól, sobril, morfín

Question 34

Eru lyf sem virka sem meðferð við óráði?

Answer 34

• Engin lyf eru í raun meðferð við óráði (undantekning fráhvarfseinkenni)
• Greining undirliggjandi ástæðna, nægur vökvi, næring, súrefni, umhverfisþættir og viðmót eru það hins vegar
• Þegar gefin eru lyf eru það sefandi lyf til að minnka alvarlegan óróleika eða skaðandi hegðun

Question 35

Hvað gera róandi lyf og svefnlyf?

Answer 35

• Róandi lyf og svefnlyf þolast oft illa og auka byltuhættu, óráðshættu, dagsyfju og slappleika og hafa marktækt áhrif á vitræna getu
• Þau eru ávanamyndandi og geta valdið fíkn

Question 36

Ættum við að passa okkur við notkun róandi og svefnlyfja?

Answer 36

• Þessi lyf ætti að umgangast með varúð og helst nota aðeins í afmarkaðan tíma ef nauðsynleg
• Reyna að forðast að nota þessi lyf fyrir sjúklinga sem fyrir eru í mikilli byltu og ruglhættu
• Ef nota skal benzodiazepinlyf til að hjálpa fólki í gegnum krísu þarf að gæta varúðar og nota lyfin í stuttan tíma til að draga úr hættu á bráðu ruglástandi og ávanamyndun og fíkn til lengri tíma

Question 37

Hvaða land (miðað við norðurlönd) notar mest lyf á aldraða? ss sterk geðlyf,kvíðastillandi lyf og svefn og róandilyf?

Answer 37

Island

Question 38

Hjartalyf og blóðþrýstingslækkandi geta valdið hverju hjá öldruðum?

Answer 38

• Truflanir á söltum í blóði
• Stöðubundið blóðþrýstingsfall
• Nýrnabilun
• Þurrkur
• Hjartsláttartruflanir

Question 39

Hvar erum við með vanhöndlun varðandi lyf?

Answer 39

• Bólusetningar: influensa/lungnabólga
• Beinþéttnimeðferð: bisfosfonöt/kalk/D-vítamín
• Blóðþynning
• Að ná ekki meðferðarmarkmiðum við ýmsum langvinnum sjúkdómum t.d. sykursýki, blóðþrýstingi

Question 40

Hver eru R-in 6?

Answer 40

• Réttur sjúklingur
• Rétt lyf
• Réttur skammtur
• Rétt leið
• Réttur rími
• Rétt skráning