Hfst 4 - Stress: biopsychosociale factoren en ziekte Flashcards
Sociale steun
Refereert naar comfort, zorg, waardering en hulp die je krijgt van iemand anders of een groep van anderen.
Mensen die sociale support krijgen voelen zich geliefd, gewaardeerd en
deel van een sociaal netwerk.
Sociale support verwijst zowel naar de acties die anderen voor je doen als naar de ontvangen support op zich. Het refereert ook naar iemands perceptie van comfort: de zorg en hulp die beschikbaar zijn wanneer nodig, oftewel perceived support.
4 types van sociale steun
- Emotionele steun (emotional support) en respect of waardering (esteem support): bv. een schouder om op uit te huilen, en respect en waardering uit de omgeving
- Concrete of instrumentele steun (tangible, instrumental support): bv. het krijgen van een lening in financieel moeilijke tijden
- Informationele steun: het krijgen van advies, aanwijzingen of feedback
- Netwerksteun (companion support): het gevoel bij een groep te horen door het doorbrengen van tijd met anderen.
Wie krijgt sociale steun? (4)
Dit hangt af van verschillende factoren:
* Factoren mbt de ontvanger van de support: bvb asociale mensen die geen hulp bieden aan anderen of niet laten weten dat ze hulp nodig hebben, krijgen minder support.
* Factoren mbt de verstrekker van support: bvb niet de middelen hebben of zelf in nood zijn, de noden van anderen niet detecteren,..
* De omvang en sterkte van iemands sociaal netwerk.
* Leeftijd, bvb oudere mensen ervaren minder steun.
Social support questionnaire
Onderzoekers stellen vast dat sommige mensen tevreden zijn met
steun van een beperkte kring naasten, terwijl anderen nood hebben aan een breed netwerk.
Gender, socioculturele en leeftijdsverschillen bij het ontvangen van steun
- Er is bewijs dat vrouwen minder support krijgen van hun partners dan mannen en terugvallen op vriendinnen voor support. Dit verschil kan voortkomen uit het feit dat relaties tussen vrouwen intiemer van aard zijn.
- In de USA hebben zwarten kleinere sociale netwerken dan blanken en latino’s. Binnen die minderheden hebben de mannen grotere netwerken dan de vrouwen.
- Bij het ouder worden en het ontwikkelen van chronische ziekten ervaren mensen een verkleining van hun sociaal netwerk.
Link tussen sociale steun, stress en gezondheid
Uit onderzoek blijkt dat sociale steun stress kan reduceren. Hoe groter de steun, hoe minder spanning bij deelnemers waargenomen wordt. Die spanning werd gemeten als cardiovasculaire reactivity, de toename in bloeddruk of hartslag.
Beïnvloed sociale steun stress en gezondheid? (6)
Er zijn aanwijzingen dat:
* Sociale steun verlaagt de stress die mensen voelen.
* Positieve interacties met de partner reduceren de impact van jobstress op cortisolniveau.
* cardiovascular reactivity metingen: aanwezigheid van steun kan stress zowel verhogen al verlagen, bvb bij een toespraak
* Steun komt gezondheid ten goede: grote sociale steun verlaagt de kans op vroegtijdig overlijden en wordt geassocieerd met een lagere kans op hartziekten. Chronische eenzaamheid, als een indicator van lage sociale steun, voorspelt hogere overlijdensratio’s.
* Opgelet: het zou kunnen dat genetische factoren zowel de ontwikkeling van sociale steun als de toekomstige gezondheid beïnvloeden zonder dat sociale steun een directe causale rol speelt in de gezondheid!
* Patiënten met hoge sociale steun herstellen sneller van ingrepen.
Hoe kan sociale steun onze gezonheid beïnvloeden? (3)
- Buffering hypothese: sociale steun beïnvloedt gezondheid door de persoon te beschermen tegen de negatieve effecten van hoge dosissen stress. Dit gebeurt enkel bij blootstelling aan een sterke stressor, los daarvan is er geen buffering. Mensen met hoge sociale steun zullen een situatie minder snel als stressvol inschatten en de sociale support kan ook de respons op een stressor beïnvloeden na de initiële beoordeling.
- Direct effects hypothese: sociale steun is voordelig voor de gezondheid, ongeacht hoeveel stress iemand ervaart - de voordelen zijn gelijkaardig onder lage en hoge stress situaties.
- Stress prevention model: stress voorkomen kan ook voordelig zijn voor de gezondheid, sociale support kan bijdragen dmv advies en middelen waarmee blootstelling aan stress vermeden of geminimaliseerd kan worden.
Is sociale steun altijd nuttig? (3)
- Als de hulp ontoereikend is, in de verkeerde categorie of iemand wilt geen hulp, dan zal sociale support niet altijd stress verminderen en gezondheid bevorderen. De beste support is degene die beantwoordt aan de noden van de ontvanger.
- Invisible support: wanneer de ontvanger niet eens beseft dat hij support ontvangt. –> is het beste
- Sociale banden kunnen schadelijk zijn wanneer ze ongezond gedrag aanmoedigen.
Persoonlijke controle
Het gevoel eigen beslissingen en effectieve acties te kunnen nemen om
voordelige gevolgen uit te lokken en onvoordelige gevolgen te vermijden.
Mensen met een hoog gevoel van persoonlijke controle ervaren we minder spanning van stressors.
Op welke manieren kan persoonlijke controle de effecten van stress beïnvloeden? (4 controlestrategieën)
De effecten van stress beïnvloeden kan op verschillende manieren, ook wel controlestrategieën genoemd:
- Gedragsmatige controle (behavioral control): bijvoorbeeld door daadwerkelijk fysieke actie te ondernemen
- Cognitieve controle (cognitive control): bijvoorbeeld je gedachten op iets anders richten
- Beslissingscontrole (decisional control): als je de mogelijkheid hebt om te kunnen kiezen tussen verschillende alternatieven
- Informatiecontrole (informational control): door informatie te verzamelen over een potentieel stressvolle situatie kun je jezelf beter voorbereiden op die situatie (bijv. jezelf inlezen in de cultuur van een ver land voordat je er op vakantie gaat).
Locus of controle
Zienswijze over de voornaamste bron van invloed op het eigen leven:
* Interne locus van controle: geloof dat de controle over gebeurtenissen bij zichzelf ligt.
* Externe locus van controle: geloof dat de controle over gebeurtenissen buiten zichzelf ligt.
Self-efficacy (Eigen-effectiviteitsverwachting)
Inschatting van het eigen vermogen om een taak succesvol uit te kunnen
voeren.
Als men gelooft voldoende bekwaam te zijn om een bepaalde taak uit te voeren, dan vergroot dat de kans om die taak met een positief resultaat af te ronden. Mensen schatten hun kansen in obv eerdere observaties van zichzelf en anderen.
Waarvan hangt de beslissing af om uiteindelijk aan een taak te beginnen? (2)
- Outcome expectancy: het geloof dat het gedrag, indien goed uitgevoerd, zal leiden tot een voordelig resultaat.
- Self-efficacy expectancy: het geloof de taak naar behoren te kunnen uitvoeren.
Sociaal leren
Voor onze zelfcontrole gebruiken we informatie over onze eerdere successen en mislukkingen, evenals sociaal leren: het observeren van modellen.
Oudere mensen en zelfcontrole
Oudere mensen hebben eerder een extere locus van controle, en ze laten bij ernstige ziekte de keuze over hun behandeling vaker maken door professionele zorgverleners.
Gender en socioculturele verschillen bij zelfcontrole
Gender / socioculturele verschillen in zelfcontrole zijn afhankelijk van individiuele ervaringen (vb. opvoeding).
Meisjes leren soms meer dan jongens externe overtuigingen over zelfcontrole, en dit kan op latere leeftijd impact hebben op bv. herstel van hartziektes.
Armere mensen / mensen uit minderheidsgroep met beperkte toegang tot economische vooruitgang hebben vaak een externe locus van controle.
Aangeleerde hulpeloosheid
Is een belangrijke karakteristiek van depressie. Mensen die zich bevinden in
situaties die ze niet kunnen controleren en die tot herhaald mislukken leiden, kunnen hulpeloos worden.
Niet elke persoon in een uitzichtloze situaties wordt hulpeloos.
Welke drie dimensies kunnen worden onderscheiden bij het maken van attributies?
- Intern - extern: het toewijzen van de tekortkoming aan interne of externe omstandigheden.
- Stabiel - onstabiel: of de oorzaak van de situatie langdurig (stabiel) of tijdelijk (onstabiel) is.
- Globaal - specifiek: oorzaak van falen toewijzen aan globale kenmerken of bvb een specifiek onderdeel van het eigen gedrag.
Welke rol spelen attributies die mensen hebben bij het ontstaan van aangeleerde hulpeloosheid?
Mensen die negatieve gebeurtenissen toewijzen aan stabiele en globale oorzaken lopen een verhoogd risico op hulpeloosheid en depressie. Als hun attributies ook intern gebeuren, zal hun depressief denken wellicht ook een verlies van zelfwaarde meebrengen.
- Mensen die geloven dat slechte gevolgen komen door stabiele, interne en globale factoren, maar goeie situaties voortkomen uit externe, onstabiele en specifieke factoren hebben een pessimistic explanatory style.
- Optimistic explanatory style: negatieve gebeurtenissen attribueren aan externe, onstabiele en specifieke oorzaken.
Mutidimensional health locus of control scales
lijst met 18 items in 3 schalen voor de meting van gezondheidsgerelateerde effecten van zelfcontrole:
* Internal health locus of control: geloven dat controle over gezondheid bij de persoon zelf ligt.
* Powerful-others health locus of control: geloven dat de gezondheid in handen ligt van andere personen bvb dokters.
* Chance locus of control: geloof dat lot of geluk de gezondheid bepalen.
