Hfst 2 - Het menselijk lichaam

Question 1

Het zenuwstelsel

Answer 1

Het zenuwstelsel ontvangt via de zintuigen informatie over de omgeving en het stuurt op basis daarvan onze spieren en interne organen aan. Het brein slaagt informatie op en stelt ons in staat te denken, redenen en creëren.

Question 2

Neuron

Answer 2

= gespecialiseerde zenuwcel

Bestaat uit:
- Cellichaam: bevat de nucleus en celstructuren.
- Dendrieten: ontvangen informatie. In sensory neurons ontspruiten ze aan één zijde van het axon, eerder dan vanuit het cellichaam.
- Axon: verzenden van informatie naar andere neuronen, kunnen erg lang zijn. Axonen eindigen met een synaptische knop en zijn soms omgeven door een myelineschede.

Question 3

Synaps

Answer 3

De opening tussen de axonuiteindes van het presynaptisch neuron en het cellichaam of de dendrieten van het postsynaptisch neuron.
Wanneer de actiepotentiaal een axonuiteinde bereikt, stuurt dat neurotransmitters in de synaps zodat de ontvangende neuronen beïnvloed worden in termen van het verkleinen of verhogen van de kans dat het neuron zal vuren.

Bij bvb epilepsie vuren neuronen aan abnormale rates waardoor de patiënt aanvallen krijgt die kunnen bestaan uit convulsies en bewusteloosheid.

Question 4

Ontwikkeling van het zenuwstelsel

Answer 4

• Na de geboorte groeit het brein vooral door de toename van het aantal glia cellen (‘hulp’cellen: regeling en behoud van neuronen) en de aanmaak van myeline.
  Het belang van myeline kan bvb aangetoond worden via de ziekte multiple sclerose: wanneer de myelineschede degenereert en zenuwen beschadigd geraken.
• Gedurende de eerste levensjaren verspreidt de groei van myeline zich cephalocaudaal (van hoofd naar tenen) over de rest van het lichaam.
• De aanmaak van nieuwe neuronen beperkt zich later tot enkele breinregio’s.
• Vanaf de volwassenheid begint het brein aan gewicht te verliezen: het aantal zenuwcellen neemt niet zozeer af, maar wel het aantal synapsen.

Question 5

2 delen van het zenuwstelsel

Answer 5

• centrale zenuwstelsel: brein en ruggenmerg
• perifeer zenuwstelsel: andere netwerken van neuronen in het lichaam

Question 6

3 delen van het brein

Answer 6

1. Voorhersenen (forebrain)
2. Kleine hersenen (Cerebellum)
3. Hersenstam

Question 7

Voorhersenen (forebrain)

Answer 7

• Telencephalon: bevat
  – het cerebrum (cerebrale cortex, bestaat uit 2 hemisferen) en
  – het limbisch systeem (betrokken bij de expressie van emoties zoals angst, boosheid en opwinding)..
• Diencephalon: bevat
  – de thalamus (hub voor het ontvangen van zintuiginformatie en het versturen van motor informatie die sterke verbindingen heeft naar de cerebrale cortex) en
  – de hypothalamus (rol in emotie en motivatie, belangrijk bij homeostase) die net onder en deels overhangen zijn door het limbisch systeem.

Algemeen zijn
* de buitenste en bovenste hersendelen verantwoordelijk voor perceptie, leren, motor en conceptuele activiteiten en
* de binnenste en onderste hersengebieden betrokken bij de interne en automatische lichaamsfuncties en het verzenden en ontvangen van signalen van het telencephalon.

Question 8

Cerebellum - kleine hersenen

Answer 8

ligt aan de achterkant van de hersenen onder de cerebrale cortex.
De belangrijkste taak is het coördineren van bewegingen en het behouden van lichaamsevenwicht. Er zijn vele connecties naar de motor cortex en zintuigen.
Bepaalde delen van de cerebrale cortex initiëren specifieke bewegingen, het cerebellum zorgt dat onze acties precies en goed gecoördineerd zijn.

Beschadigingen kunnen leiden tot ataxie: slechte coördinatie van bewegingen.

Question 9

Hersenstam

Answer 9

laagste deel van het brein, en bestaat uit 4 delen:
- middenbrein: geconnecteerd met de thalamus die informatie van en naar delen van het forebrain stuurt en het ontvangt visuele en auditieve input specifiek mbt spierbeweging
- pons: betrokken bij oogbeweging, gezichtsuitdrukking en kauwen
- reticulair systeem: een netwerk van neuronen dat doorheen de hersenstam naar de thalamus loopt en een belangrijke rol speelt in de regulatie van slaap, opwinding en aandacht.
- medulla: bevat vitale centra die onze ademhaling, hartslag,.. controleren.
Polio beschadigt het centrum dat de ademhaling controleert.

Question 10

Ruggengraat

Answer 10

Belangrijke neurale route die boodschappen doorgeeft tussen het brein en de verschillende lichaamsdelen.

Afwijkingen:
- Paraplegia: verlamming van de onderste lichaamsdelen.
- Tetraplegia: verlamming van armen en benen.

Question 11

2 delen van het perifere zenuwstelsel

Answer 11

• somatische zenuwstelsel
• autonome zenuwstelsel

Question 12

Somatische zenuwstelsel

Answer 12

Betrokken bij zintuig en motorfuncties, voornamelijk voor de huid en skeletspieren. Belangrijke rol bij zien, horen, proeven, ruiken, voelen en bewegen.

Question 13

Autonome zenuwstelsel

Answer 13

Activeert de interne organen en geeft feedback over hun werking aan de hersenen.
Dit systeem is op zijn beurt onderverdeeld in 2 divisies:
- Sympathetic divisie: bij stressvolle stimulatie, helpt voorbereiden op ‘fight of flight’.
- Parasympathetic divisie: bij effecten tegenovergesteld aan stress, voor regeneratieve, groei-bevorderende en energie-besparende functies.

Het perifeer zenuwstelsel bestaat uit zenuwen die het centraal zenuwstelsel verbinden met de zintuigen, spieren en klieren.
Er zijn 2 soorten zenuwen en die bestaan in paren, links en rechts:
- Craniale zenuwen: komen voort direct vanuit het brein (12 paar bij mensen).
- Spinale zenuwen: komen voort uit het ruggenmerg (31 paar bij mensen).

Question 14

Het endocriene systeem

Answer 14

Bestaat uit een set van klieren die vaak samenwerken met het automatisch
zenuwstelsel.
Beide communiceren met verschillende delen van het lichaam:
- het automatisch zenuwstelsel ahv elektrische en chemische boodschappen
- het endocrien systeem ahv hormonen.

Elke endocriene klier scheidt bepaalde hormonen af rechtstreeks in de bloedsomloop.

Question 15

Samenwerking van het endrocriene systeem en het zenuwstelsel

Answer 15

Het zenuwstelsel is met het endocrien systeem verbonden door connecties tussen de hypothalamus en de hypofyse die net daaronder ligt.
De hypothalamus stuurt elektrische signalen naar de hypofyse, waardoor deze hypofysehormonen loslaat in het bloed.

Ook het endocrien systeem speelt een belangrijke rol in onze reacties op noodsituaties, via de hypothalamus-hypofyse-bijnieren-as.

Question 16

Bijnieren

Answer 16

bevinden zich vlak boven de nieren en laten verschillende hormonen los in reactie tot stress en nood, oa cortisol, wat zwelling doet controleren bij verwondingen.

Andere belangrijke hormonen van de bijnieren zijn epinephrine (adrenaline) en norepinephrine (non adrenaline) die samenwerken met het centraal zenuwstelsel bij snel reageren op noodgevallen: verhoogde hartslag
en ademhaling, verhoogde suiker output van de lever,..

Question 17

Thymusklier - zwezerik

Answer 17

• is bij kinderen groot, maar neemt in omvang af vanaf de puberteit.
• speelt een belangrijke rol bij immuniteit.

Question 18

Schildklier

Answer 18

regelt de groei en activiteit van het lichaam.

Question 19

Pancreas - Alvleesklier

Answer 19

Zorgt voor de regulatie van bloedsuiker of glucose door de productie van
hormonen glucagon en insuline die een omgekeerde werking hebben.

Question 20

Het spijsverteringssysteem

Answer 20

Verteert onze voeding, zet deze om in chemische stoffen die bruikbaar zijn voor het lichaam en scheidt wat overblijft uit.

Question 21

Op welke 2 manieren breekt het spijsverteringssysteem voedsel af?

Answer 21

• Mechanisch: door het samentrekken van maag en darmen.
• Chemisch: door de inwerking van enzymen.

Question 22

4 voorbeelden van enzymen

Answer 22

• Carbohydrase: werkt in op koolhydraten.
• Lactase: werkt in op lactose.
• Phosphatase: werkt in op fosfaat onderdelen.
• Sucrase: werkt in op sucrose (suiker).

Question 23

De weg van voeding door de spijsverteringsorganen

Answer 23

• In de mond wordt het voedsel niet alleen gekauwd, het verteringsproces wordt er opgestart door de speekselklieren.
• Door peristaltische bewegingen wordt de voeding door de slokdarm naar beneden geduwd.
• Vervolgens worden in de maag grote hoeveelheden maagsappen vrijgelaten.
• Na 3-4 uur duwt de maag het mengsel in het duodenum (twaalfvingerige darm) en verder naar de dunne darm waar absorptie verhoogt. De binnenkant van de dunne darm bestaat uit een membraan dat bepaalde molecules doorlaat. Om het absorptie oppervlak te vergroten, is de binnenkant van de dunne darm geplooid.
  In deze plooien bevinden zich:
  – haarvaatjes die aminozuren, eenvoudige suikers en water absorberen en
  – lacteale buizen die zorgen voor de opname van glycerol, vetzuren en vitamines.
• Vervolgens zakt wat overblijft verder naar de dikke darm.

Question 24

Metabolisme

Answer 24

alle chemische reacties in lichaamscellen,
3 functies:
* Synthese van nieuw celmateriaal van proteïnen en mineralen voor groei en herstel van het lichaam
* Regulatie van lichaamsprocessen door de productie van enzymes en hormonen.
* Energie voor activiteit en lichaamstemperatuur.

Question 25

Calorie

Answer 25

De energie om onze interne functies en fysische reacties te voeden komt voornamelijk van het metabolisme.
De hoeveelheid energie in voeding wordt uitgedrukt in calorieën. Een calorie is de hoeveelheid warmte die nodig is om de temperatuur van 1 gram water 1 °C te verhogen.

Question 26

Basaal metabolisme

Answer 26

De energie die nodig is om in rust de basis lichaamsfuncties te doen werken.

Activiteit verhoogt het metabolisme boven de metabolic rate. Voeding die niet opgebruikt is door het metabolisme wordt opgeslagen als vet in vetcellen.

Andere factoren die van invloed zijn: temperatuur, stress, verhoogde hormoonproductie in de schildklier.

Question 27

Het ademhalingsapparaat

Answer 27

Ademhaling voorziet ons lichaam van zuurstof. De chemische reacties van het metabolisme hebben O2 nodig, het afbraakproduct is CO2.

De bloedvaten bevatten sensoren die informatie over de verhoudingen in het bloed doorsturennaar de Medulla, die de ademhaling regelt.

Question 28

De luchtwegen

Answer 28

• De lucht gaat het lichaam binnen langs de neus/de mond
• Lucht gaat langs het strottenhoofd
• Via de luchtpijp en de bronchiën (vertakkingen luchtpijp) gaat de lucht naar de longen.
• De bronchiën vertakking in de de longen in bronchioli (kleine vertakkingen) en eindigen in luchtblaasjes.
• Een luchtblaasje bestaat uit een dun membraan dat zuurstof, CO² en ander gas doorlaat. Het is omringd door haarvaatjes om het gas efficiënt en snel te transporteren via het bloed.
• Bij het inademen trekkende ribspieren omhoog en opzij zodat de lucht kan binnenstromen. Bij het uitademen ontspannen deze spieren zodat de lucht uit de longen wordt geduwd.

Question 29

Bescherming van het ademhalingsapparaat tegen schadelijke stoffen

Answer 29

• Om de indringing van andere materialen te voorkomen gebruikt het ademhalingsstel afweer reflexen: niezen en hoesten.
• Een ander systeem is mucoliliary escalator: het naar boven brengen
  van slijm met schadelijke partikels.

Question 30

Het hart- en vaatstelsel.

Answer 30

Zorgt voor het aanleveren van substanties die het lichaam nodig heeft om te functioneren, en het verwijderen van afval dat het metabolisme produceert, door als transportsysteem te fungeren.

Bloed circuleert door vaten (hartslagaders, aders en haarvaten) in een gesloten systeem: het bloed maakt geen direct contact met de cellen.

Het hart is het centrum van het systeem.

Question 31

Myocardium

Answer 31

De spierfunctie van het hart

Question 32

Hoe noemen de 4 kamers van het hart?

Answer 32

• 2 bovenste kamers: atrium (= boezem)
• 2 onderste kamers: ventrikels (= kamer)

Question 33

Werking van het hart en de bloedvaten (6)

Answer 33

• Het hart pompt bloed doorheen het lichaam
• Aders en slagaders zorgen voor de af- en aanvoer van CO2 en O2. De complete cyclus duurt bij een gezonde persoon ongeveer een minuut.
• De rechterboezem (atrium) krijgt zuurstofarm (blauw) bloed terug van het lichaam. –> Van daaruit stroomt het naar de rechterkamer (ventrikel) die het bloed, via de longslagader, naar de longen pompt. Daar neemt het bloed weer zuurstof op. Dit traject is de kleine bloedsomloop.
• Vanuit de longen stroomt het zuurstofrijke bloed naar de linkerboezem (atrium) en naar de linkerkamer die het zuurstofrijke bloed naar het lichaam pompt via de grote lichaamsslagader (aorta). Die vertakt zich naar alle organen en weefsels die het bloed opnemen om te functioneren.
  Dit noemen we de grote bloedsomloop.
• Nadat het bloed de organen en weefsels passeerde, is het weer zuurstofarm en zal het weer naar het rechterkant stromen, om zo opnieuw naar de longen te gaan om zuurstof op te nemen.
• Om de bloedsomloop in de juiste richting te laten verlopen en er dus voor te zorgen dat het bloed maar in 1 richting stroomt, is er tussen elke voorkamer (atrium/boezem) en kamer van het hart een klep die verhindert dat het bloed bij het samentrekken van de kamers terugvloeit naar de voorkamers. Om te vermijden dat het bloed, dat uit het hart naar de longslagader en naar de lichaamsslagader (aorta) wordt gepompt terug in het hart zou vloeien, zijn ook daar kleppen.

Question 34

Rol van de nieren en de lever

Answer 34

In de lever en de nieren vinden belangrijke processen plaats vooraleer het bloed weer naar het hart stroomt.
- De nieren zuiveren het bloed en voeren via de urine afvalstoffen weg.
- De lever reinigt het bloed van schadelijke zaken (bvb bacteriën) en haalt voedingstoffen uit het bloed voor opslag. Deze stoffen worden grotendeels in de lever bewaard tot het lichaam ze nodig heeft.

Question 35

Bloeddruk

Answer 35

De bloeddruk is de kracht die door het bloed wordt uitgeoefend op de wanden van onze bloedvaten.

Het hart is in rust tussen myocardiale contracties terwijl het zich vult met bloed:
- De druk in rust is de diastolische druk (onderdruk).
- De systolische druk (bovendruk) is de maximum druk wanneer het hart bloed in de slagadres pompt.

Question 36

Wat bepaalt de bloeddruk? (2)

Answer 36

• Wetten van de vloeistofdynamica
• factoren in het leven van mensen

Question 37

Wat zijn de 5 aspecten van de wetten van vloeistofdynamica die de bloeddruk beïnvloeden?

Answer 37

1. Cardiale output: het volume bloed per minuut –> bloeddruk stijgt als de cardiale output stijgt.
2. Bloedvolume: totale hoeveelheid bloed wat in het systeem circuleert. –> Hoe groter het volume, hoe groter de bloeddruk
3. Periferische weerstand: de moeilijkheid die het bloed ondervindt bij het passeren door smalle buizen en openingen.
4. Elasticiteit: als bloedvaten minder elastisch worden, stijgt de bloeddruk (vooral systolisch).
5. Viscositeit: dikheid van het bloed. Dikker bloed passeert moeilijker en vraagt meer bloeddruk om doorheen het cardiovasculair systeem te circuleren.

Question 38

Welke factoren in het leven mensen beïnvloeden de bloeddruk? (3)

Answer 38

• Temperatuur: bij een hoge temperatuur zetten de bloedvaten in de huid uit –> diastolische druk daalt
• Activiteit: sporten verhoogt de bloedruk tijden en na de activiteit + veranderen van houding kan de bloedstroom vertragen door de zwaartekracht, met lage bloeddruk tot gevolg
• emotionele ervaringen: stress, boosheid of angst activeren het sympatische zenuwstelsel –> verhogen cardiale output, systolische en diastolische bloeddruk verhogen

Question 39

Hypertensie

Answer 39

wanneer iemand over een periode van enkele weken of meer een hoge bloeddruk vertoont, van ongeveer 130 (systolisch) over 80 (diastolisch) of meer.
Risicofactoren voor een hoge bloeddruk zijn overgewicht, leeftijd, gender, ras en familiegeschiedenis.

Question 40

Samenstelling van het bloed (4)

Answer 40

• Rode bloedcellen: +/- 5 miljoen per mm3 bloed, worden gevormd in het beenmerg en leven zo’n 3 maanden. Ze bevatten voornamelijk hemoglobine, een proteïne die aan zuurstof hecht en het zo transporteert naar cellen en weefsels. Patiënten met anemie of bloedarmoede hebben een tekort aan rode bloedcellen of hemoglobine.
• Leukocyten of witte bloedcellen: hebben een beschermende functie, bvb het bestrijden van bacteriën. Ze worden gevormd in het beenmerg en verschillende organen. Patiënten met leukemie hebben een extreme productie van abnormale witte bloedcellen.
• Bloedplaatjes: granulaire fragmenten, geproduceerd in het beenmerg, die in geval van wondes bloedverlies tegengaan. Patiënten met hemofilie hebben te weinig bloedplaatsjes, waardoor hun bloedstolling niet optimaal functioneert.
• Plasma: +/-55% van ons bloed bestaat uit plasma. +/-90% van het plasma bestaat uit water aangevuld met proteïnes en andere organische (hormonen, enzymen, vitamines, mineralen, aminozuren, suikers, vetten,..) en anorganische elementen. Twee onderdelen van vet (lipiden) in ons bloed zijn triglyceriden en cholesterol.

Question 41

Aandoeningen van het cardiovasculair systeem

Answer 41

• Arteriosclerose: de vernauwing van aders
• Artherosclerose: verharding van slagaderwanden door vetten
• Hartinfarcten
• Angina pectoris
• Aneurisme
• Trombose
• …

Question 42

Het immuunsysteem

Answer 42

Dit systeem vecht om het lichaam te beschermen tegen ‘buitenlandse’ indringers, zoals bacterieën en virussen.

Question 43

Antigen
& 5 types

Answer 43

Elke substantie die een immuunreactie kan opwekken is een antigen.

• Bacterieën: micro-organismen die in grote aantallen aanwezig zijn in onze omgeving. Sommige bacteriën kunnen ziektes veroorzaken, bvb tuberculose, voedselvergiftiging,.. Behandelingen met antibiotica worden steeds minder effectief door overgebruik en resistentie.
• Schimmels: organismen die zich hechten aan een organische host en daarvan voedingsstoffen absorberen. Sommige schimmels zijn nuttig, bvb penicilline. Andere zijn dan weer schadelijk, bvb protozoa wanneer ze drinkwater besmetten en ameubische dysenterie veroorzaken.
• Virussen: partikels van proteïnen en aminozuren die kleiner zijn dan een cel en genetische informatie bevatten die vermenigvuldiging mogelijk maakt. Het dringt een cel binnen en start een ‘virus-fabriek’. Ze zijn verantwoordelijk voor vele ziektes bvb herpes, mazelen, polio.
• Getransplanteerde organen kunnen een immuunreactie oproepen omdat ze aanzien worden als niet-lichaamseigen.
• Allergieën: als het immuunsysteem reageert op normaal onschadelijke invloeden, bvb pollen. Deze allergie opwekkers noemt men allergenen.

Question 44

De organen van het immuunsysteem

Answer 44

Het immuunsysteem beschermt tegen indringers van buitenaf. Het verdedigt het lichaam tegen lichaamsvreemde stoffen. De organen van het immuunsysteem zijn verspreid over het ganse lichaam en worden lymphoid organen genoemd. Ze zorgen voor de aanmaak en verspreiding van lymfocyten.
De belangrijkste organen zijn:
* beenmerg: lymfocyten ontstaan hier, sommige migreren naar organen waar ze uitgroeien.
* zwezerik: de lymfocyten die hiernaar migreren groeien meestal uit voor de geboorte en tijdens de kindertijd.
* lymfeknopen: bevatten filters die antigenen opvangen en compartimenten gevuld met lymfocyten en witte bloedcellen. Ze zijn met elkaar verbonden door een netwerk van lymfevaten gevuld met lymfevocht.
* milt: functioneert als een grote lymfeknop, alleen vloeit er bloed doorheen ipv lymfevocht. De milt filtert antigenen en is ook verantwoordelijk voor de afvoer van verouderde rode bloedcellen.

Question 45

Specifiek immuunsysteem

Answer 45

De afweer die je gedurende je leven ontwikkelt. Het systeem richt zich dmv gespecialiseerde afweercellen op telkens een bepaalde ziekteverwekker.

Het grote voordeel is dat dit systeem geheugencellen kent die ervoor zorgen dat bij nieuw contact met een zelfde antigen een snelle tegenaanval mogelijk is. Dit is ook het principe achter immunisering en vaccinatie. Contact met een antigen is hiervoor wel eerst noodzakelijk.

2 specifieke immuunprocessen:
- Cellulaire afweer - T-cellen
- Anti-lichaam / humorale afweer - B-cellen

Question 46

Cellulaire afweer: T-cellen

Answer 46

maturatie in de thymus (zwezerik), onderverdeeld in:
* Killer T-cellen: directe aanval en vernietiging van 3 targets:
–kankercellen
– als vreemd aanzien getransplanteerd weefsel
– lichaamscellen waar antigenen al ingedrongen zijn.
* Geheugen T-cellen: onthouden eerdere indringers, ze circuleren lange tijd doorheen het bloed en zorgen voor een snellere immuunreactie bij herkenning van een eerder antigen.
* Uitgestelde overgevoeligheid T-cellen: zorgen voor de vertraging van immuunreacties, vooral bij allergieën die voor huidirritatie zorgen. Ze produceren lymfokines die andere T-cellen stimuleren om te groeien, reproduceren en een indringer aan te vallen.
* Helper T-cellen: stimuleren lymfocyten om antigenen aan te vallen.
* Supressor T-cellen: vertragen en stoppen immuunprocessen als infectie vermindert.

Question 47

Anti-lichaam / humorale afweer: B-cellen

Answer 47

Vallen antigenen aan voordat ze de cellen binnen dringen, dus terwijl ze nog in het bloed circuleren.
B-cellen zijn proteïne moleculen die ook hemoglobine genoemd worden. Ze hechten zich vast aan indringers en bereiken daarmee drie
effecten:
- ze vertragen een antigen zodat het makkelijker te vangen is door de fagocyten
- ze stimuleren ander proteïne moleculen om het membraan van de indringer te doorprikken
- ze vinden nieuwe indringers dankzij hun geheugen.

Question 48

Het niet-specifiek immuunsysteem

Answer 48

het proces waarbij fagocyten eender welk antigen insluiten, opeten en afbreken.

Question 49

Fagocytose

Answer 49

Een type witte bloedcel, aaseters die in het lichaam patrouilleren en antigens insluiten, opeten en afbreken.
2 soorten:
* Macrofagen: bevestigen zich aan weefsels.
* Neutrofielen: stromen doorheen het bloed.

Question 50

3 verdedigingslinies

Answer 50

1. 1ste linie: actief binnen 0-12 uur, uitwendig
   Passieve barrières:
   – huid
   – slijmvliezen: luchtwegen, spijsverteringskanaal, etc.
   – uitscheidingsproducten: speeksel, talg, tranen, etc.
   – neushaar
2. 2de linie: actief binnen 0-12 uur, inwendig, aangeboren afweersysteem
   – valt meerdere typen ziekteverwekkers aan
   – afweer blijft gelijk na herhaalde infectie
3. 3de linie: actief binnen 1 tot 7 dagen, inwendig, verworven afweersysteem
   – valt 1 type ziekteverwekker aan
   – afweer neemt toe na herhaalde infectie: cellulaire afweer (T-cellen) & humorale afweer (B-cellen)

Question 51

Auto-immuunziektes

Answer 51

Auto-immuunziektes zijn ziektes van de afweer (het afweersysteem). Bij een auto-immuunziekte werkt het afweersysteem niet goed. Dan vallen de cellen niet alleen schadelijke invloeden (van buitenaf) aan, maar ook de gezonde, eigen cellen van het lichaam. Bvb: MS, Lupus,..