8. Þunglyndi og kvíði (14. nóvember)

Question 1

Er geðheilbrigði hjá öldruðum örðuvísi en hjá yngra fólki?

Answer 1

• Geðheilbrigði á eftir árum er ekki öðruvísi en hjá yngra fólki en áskoranir sem einstaklingurinn tekst á við geta verið viðameiri
• Samverkandi sjúkdómar gera greiningu geðsjúkdóma erfiðari hjá öldruðum

Question 2

Hvaða þættir auka áhættu á veikindum?

Answer 2

• Skertur félagslegur stuðningur
• Uppsöfnuð streita
• Sorg sem ekki hefur verið unnið úr
• Fyrri geðsjúkdómar
• Vitræn skerðing
• Skert aðlögunarhæfni

Question 3

Kvíði

Answer 3

• Óþægileg og ástæðulaus kvíðatilfinning auk líkamlegra einkenna
• Kvíði verður vandamál þegar hann er langvinnur, aukinn og truflar eðlilega starfsemi
• Kvíði er ekki eðlilegur hluti af öldrun en verkefni sem tengjast öldrun geta stuðlað að kvíða ss langvinnir sjúkdómar, vitræn skerðing og missir

Question 4

Algengi kvíða hjá öldruðum

Answer 4

• 26-29% af eldra fólki er með einkenni kvíða
• 8-12% af eldra fólki með bæði einkenni kvíða og þunglyndis
• 75% þeirra sem eru með Alzheimersjúkdóma hafa kvíðatengd einkenni

Question 5

Algengi kvíða og þunglyndis á íslenskum hjúkrunarheimilinum yfir árabilið 2003 til 2018

Answer 5

• 42,5% voru að meðaltali með greininguna þunglyndi
• 35,6% voru að meðaltali með greininguna kvíði
• Að meðaltali höfðu 56,5% íbúanna kvíða- og/eða þunglyndisgreiningu

Question 6

Áhættuþættir fyrir kvíða hjá eldra fólki

Answer 6

• Kona
• Búa í borg
• Saga um óhóflegar áhyggjur
• Léleg líkamleg heilsa
• Slæm félagsleg og fjárhagsleg staða
• Erfiðir lífsviðburðir
• Þunglyndi
• Alkóhólismi
• Kvíði er spáþáttur fyrir skertri vitrænni getu en jafnframt getur skert vitræn geta stuðlað að kvíða

Question 7

Hvaða slæmum afleiðingum tengist kvíði?

Answer 7

• Minni líkamleg virkni og færni
• Misnotkun á efnum
• Minnkuð lífsánægja og lífsgæði
• Aukin dánartíðni

Question 8

Hvaða sjúkdómar geta valdið kvíða?

Answer 8

• Hjartsláttaróregla
• Bráðarugl
• Heilabilun
• Lungnaþemba
• Hjartabilun
• Ofstarfsemi á skjaldkirtli
• Sykurfall
• Blóðþrýstingsfall (stöðutengt)
• Lungnabjúgur
• Blóðtappi í lungum

Question 9

Hvaða lyf geta stuðlað að kvíða?

Answer 9

• Blóðþrýstingslyf
• Svefnlyf
• Hjartalyf
• Sterar

Question 10

Meðferð við kvíða

Answer 10

• Lyfjameðferð (SSRI, stuttverkandi Benzódíazepín-lyf (Sobril))
• Benzódíazepín-lyf geta valdið syfju, dettni, skertri vitrænni getu og fíkn
• Annað en lyfjameðferð:
• Hugræn atferlismeðferð, slökun, yoga, stuðningshópar, viðtöl
• Afþreying, samvera og meðferð með aðstoð dýra

Question 11

Algengi íbúa á hjúkrunarheimilum með sjúkdómsgreininguna þynglyndi

Answer 11

• 65-91%
• 42,5% voru að meðaltali með greininguna þunglyndi

Question 12

Algengi eldra fólks sem þiggur heimaþjónustu með þynglyndi

Answer 12

• 13,4% þeirra eru með alvarlegt þunglyndi
• 38,7% eru með vægt þunglyndi

Question 13

Algengi eldra fólks með þunglyndi

Answer 13

• Kerfisnundin greining á 42 rannsóknargreinum sýndi að meðaltali að 31,7% eldra fólks er með þunglyndi

Question 14

Er þunglyndi ein af megin ástæðum fyrir flutningi inn á hjúkrunarheimili?

Answer 14

Já

Question 15

Það að verða veikur tvöfaaldar líkur á þunglyndi og það að vera þunglyndur tvöfaldar líkur á að veikjast

Rétt
Rangt

Answer 15

Rétt

Question 16

Þunglyndi eykur líkur á…?

Answer 16

• Verri færni
• Lengri tíma að ná bata eftir aðgerð eða veikindi
• Meiri notkun á heilbrigðiskerfinu
• Skertri vitrænni getu
• Næringarskorti
• Minni lífsgæðum
• Auknum sjálfsvígum
• Hærri dánartíðni

Question 17

Orsakir þunglyndis hjá öldruðum

Answer 17

• Orsakir geta verið flóknar en þættir sem geta stuðlað að þunglyndi eru:
• Heilsufar og skert færni
• Kyn (konur 2:1)
• Slæm félagsleg fjárhagsleg staða
• Missir maka og annar alvarlegur missir
• Persónuleiki
• Truflun á boðefnum í heila er sterkur áhættuþáttur fyrir þunglyndi
• Enda eru auknar líkur á þunglyndi hjá þeim semeru með sjúkdóma í heila ss heilaslag, parkinson sjúkdóm og sjúkdóma í heila sem skerða vitræna getu

Question 18

Aðrir áhættuþættir þunglyndis hjá öldruðum

Answer 18

• Langvinnir sjúkdómar
• Heilabilunarsjúkdómar
• Sorg
• Umönnunarbyrði
• Fjölskyldusaga um þunglyndi
• Fyrri saga einstaklings um þunglyndi
• Ýmis lyf ss blóðþrýstingslyf, hjartalyf og sýklalyf
• Misnotkun áfengis og/eða lyfja
• Búa einn
• Flutningur á hjúrkunarheimili
• Breyting á umhverfi
• Nýr streituvaldandi missir ss sjálfstæðis, næðis, gæludýrs, líkamshluta

Question 19

Alzheimer og þunglyndi

Answer 19

• 30-50% þeirra sem eru með Alzheimersjúkdóm eru líka með alvarlegt þunglyndi
• Orsakir þunglyndis hjáþeim sem eru með Alzheimersjúkdóm eru taldar geta verið vefna líffræðilegra tenginga á milli þessara sjúkdóma
• Einnig vegna þess að einstaklingurinn er meðvitaður um stöðuga hrörnun og afturför

Question 20

Sjúkdómar sem stuðla að þunglyndi

Answer 20

• Hjartasjúkdómar
• Innkirtlasjúkdómar (skjaldkirtilssjúkdómar og sykursýki)
• Krabbamein
• Alzheimersjúkdómur
• 30-50% þeirra sem eru með sjúkdóminn eru með þunglyndi
• Þunglyndi er einnig áhættuþáttur fyrir heilabilun
• Parkinsonssjúkdómur (40%)
• Heilaáfall (25%)
• Næringar og efnaskipta sjúkdómar (B12 skortur, næringarskortur)
• Veirusýkingar (herpes zoster, lifrarbólga)
• Augnbotnahrörnun

Question 21

Einkenni þunglyndis sem aldraðir segja frá

Answer 21

• Líkamleg vanlíðan
• Svefnleysi
• Lystarleysi
• Megrun
• Skerðing á minni
• Langvinnir verkir

Question 22

Einkenni þunglyndis hjá öldruðum

Answer 22

• Minnkuð orka
• Minnkað frumkvæði
• Minni geta til að njóta
• Vonleysi
• Aukin þörf fyrir stuðning
• Hugsa ekki um útlit
• Erfiðleikar við að framkvæma ADL
• Halda sig til hlés frá fólki eða athöfnum sem fólk þótti áður skemmtilegt
• Minni kynhvöt
• Mikill áhugi á dauðanum
• Uppgjöf
• Minnistruflanir (pseudodementia; hraðari breyting en hjá þeim sem eru með dementiu)

Question 23

Einkenni sem koma fram hjá öldruðum með heilabilun

Answer 23

• Óróleiki
• Endurteknar setningar

Question 24

Einkenni sem eru algeng hjá ungu fólki en eru sjaldnar til staðar hjá öldruðum

Answer 24

• Samviskubit
• Finnast maður einskis virði
• Sjaldnar um fjölskyldusögu að ræða hjá öldruðum en hjá ungu fólki

Question 25

Greining og meðferð þunglyndis

Answer 25

* Geriatric Depression Scale (GDS) * HADS greinir á milli kvíða og þunglyndis * Besta meðferð eru lyf og sálfræðimeðferð

Question 26

Hluti af meðferð við þunglyndi

Answer 26

* Stuðningur frá fjölskyldu * Félagslegur stuðningur * Fræðsla * Úrvinnsla sorgar * Hugræn atferlismeðferð * Viðtalsmeðferð * Tai chic * Yoga

Question 27

Endurminningameðferð

Answer 27

* Bætir líðan aldraðra með þunglyndi * Ánægjuleg reynsla sem eykur lífsgæði * Eykur félagslega virkni og tengingu við aðra * Vitræn örvun * Eykur samskipti við aðra * Með einstaklingum eða hópi

Question 28

Sjálfsvíg

Answer 28

* Sjálfsvígstíðni hefur minnkað á heimsvísu með auknum lífshæðum og betra aðgengi að heilbrigðisþjónustu * Sjálfsvígstíðni er hæst hjá eldra fólki og stigvaxandi aukning á tíðmi sjálfsvíga með hækkuðum aldri * Mun algengari hjá öldruðum en skráningar sýna * Á heimsvísu, árið 2017, var tíðni sjálfsvíga: - 16,17 einstaklingar á hverja 100.000 íbúa á aldrinum 50-69 - 27,45 einstaklingar á hverja 100.000 íbúa á aldrinum 70 ára eða eldri

Question 29

Tíðni sjálfsvíga á Íslandi

Answer 29

* Tíðni sjálfsvíga á Íslandi er í lægri kantinum miðað við önnur Norðurlönd * Nú eru um 12,8 sjálfsvík á hverja 100.000 íbúa * Um 46 einstaklingar á ári þar af um 9 aldraðir

Question 30

Hvaða hópar eru í meiri sjálfsvígshættu en aðrir

Answer 30

* Fólk með alvarlegar geðraskanir, sérstaklega þunglyndi eða geðklofa * Þeir sem einu sinni hafa gert tilraun til sjálfsvígs eru mun líklegri en aðrir til að reyna að fyrirfara sér * Ungir karlmenn, sérstaklega hafi þeir ekki náð að marka sér stefnu í samfélaginu, verða utanveltu * Ungir karlmenn og konur með alvarlega fíknisjúkdóma * Karlmenn utan sambúðar, sérstaklega ef atvinnuleusi og drykkjusýki fylgir * Ungir samkynhneigðir * Fangar, einkum í upphafi fangavistar * Konur sem komnar eru yfir miðjan aldur eru í meiri hættu en yngri konur * Háaldraðir, þe 85 ára og eldri